طولانی‌ترین جنگ معاصر چه تأثیری بر شعر فارسی گذاشت؟

خبرگزاری تسنیم: ادبیات دفاع مقدس از زمان آغاز جنگ تحمیلی تاکنون توانسته با انتشار آثار متعدد در قالب‌های متنوع شعر، داستان، نمایشنامه، فیلم‌نامه و ... مخاطبان بسیاری را به سمت خود جذب کند. طی سال‌های گذشته، ادبیات این حوزه با پوست‌اندازی و در نظر گرفتن علاقه مخاطب امروز، به جنبه‌های جدیدی از جنگ تحمیلی پرداخت. این موضوع بازخورد‌های بسیاری در میان جامعه ادبی و جامعه کتابخوان کشور داشت. طی سال‌های گذشته کتاب‌های دفاع مقدس همواره در جمع پرفروش‌ترین کتاب‌های سال معرفی شده و حتی توانسته مخاطبانی از سایر کشور‌ها هم به خود جذب کند. با وجود همه این توفیقات، ادبیات دفاع مقدس در میان جامعه دانشگاهی و پژوهشگران همچنان غریب است. اگرچه در سال‌های گذشته تلاش‌هایی در جهت تحقیق در این زمینه صورت گرفته و حتی رشته ادبیات پایداری در برخی از دانشگاه‌ها راه‌اندازی شده است، اما سهم ادبیات دفاع مقدس در میان تحقیقات دانشگاهی در قالب کتاب به مقدار فعالیت نویسندگان این حوزه نیست.

کتاب «تاریخ تحلیلی دفاع مقدس و بازتاب آن در ادبیات ایران» از جمله تلاش‌هایی است که در جهت رفع محرومیت‌های موجود در این زمینه نوشته شده است. این اثر به کوشش سپیده یگانه، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا (س) نوشته شده و انتشارات ایده پردازان چکاد آن را روانه بازار نشر کرده است. در مقدمه این اثر می‌خوانیم:

رویداد جنگ و پیامد‌های آن، همواره به عنوان یکی از فرامتن‌های ادبی در ادبیات جهان شمرده می‌شود که زمینۀ شکل‌گیری جریان‌های ادبی را پیرامون خود فراهم می‌آورد. به عبارت دیگر جنگ به عنوان فرامتنی تاریخی و زمان‌مند، با زمینه‌های بروز، سیر تاریخی و پیامد‌های مشخص می‌تواند عاملی برای ایجاد جریان ادبی باشد.

ادبیات دفاع مقدس و چند معضل؛ از جناح‌بندی تا نگاه تجاری

جنگ عراق علیه ایران، به عنوان طولانی‌ترین جنگ در تاریخ معاصر، پیامد‌های گسترده‌ای در سطوح تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ. هنری جامعۀ ایرانی داشته است. به‌گونه‌ای که می‌توان آن را زمینه‌ساز تغییر و تحولات همه‌جانبۀ این کشور دانست. یکی از ابعاد متأثر از جنگ عراق علیه ایران، هنر و به‌ویژه ادبیات است؛ این تأثیرپذیری به شکل‌گیری جریان ادبی، ذیل ادبیات انقلاب اسلامی منجر می‌شود که «ادبیات دفاع مقدس» خوانده می‌شود. اگرچه ادبیات دفاع مقدس با آغاز تاریخی جنگ، به وجود آمد؛ اما با پایان آن خاتمه نیافت و هم‌پای پیامد‌های آن تا امروز نیز ادامه دارد.

جنگ عراق علیه ایران با دربرگفتن هشت سال از تاریخ معاصر، به عنوان یکی از طولانی‌ترین جنگ‌ها در دنیا به حساب می‌آید. طبیعی است که با چنین گستردگی زمانی، روند تاریخی ـ. سیاسی و تاریخی ـ. نظامی جنگ، روندی یکنواخت نباشد.

این پژوهش ابتدا به تبیین تاریخی جنگ عراق علیه ایران می‌پردازد و آن را از منظر تاریخ سیاسی، نظامی و اجتماعی مورد مطالعه قرار می‌دهد. سپس ادبیات دفاع مقدس را با تکیه بر شعر و داستان به اجمال معرفی می‌کند و تفصیل را به مقالی دیگر موکول می‌کند.

کتاب حاضر در سه گفتار کلی دسته‌بندی شده است. نویسنده ابتدا به «پیشینه مناقشات مرزی ایران و عراق» پرداخته است. او در این بخش با نگاهی تاریخی به علل پیدایش جنگ تحمیلی و همچنین سوابق تاریخی روابط دو کشور با این نگاه پرداخته است. یگانه در ادامه، به تاریخ تحلیلی جنگ پرداخته است. نویسنده در نظر دارد تا با ارائه مطالب تاریخی، با دید کامل‌تری به این مسئله پرداخته و با ارائه کتابی تاریخی- ادبی، دانشجویان ادبیات را، که ظاهراً اصلی‌ترین گروه مخاطبان این اثر هستند، از مراجعه به منابع تاریخی بی‌نیاز کند.

بخش سوم کتاب نیز که به نظر می‌رسد اصلی‌ترین بخش کتاب است، به بازتاب دفاع مقدس در ادبیات فارسی می‌پردازد. نویسنده برای نگارش این اثر به منابع متعدد مراجعه کرده است، اما به گفته خود او در مقدمه، مجموعه شش جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» از سردار محمد درودیان، کارشناس مسائل استراتژیک و پژوهشگر تاریخ دفاع مقدس و همچنین «تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی» اثر سیدمهدی زرقانی از جمله منابع اصلی او در مراحل نگارش این اثر است.