کاوشگر رزتا در تعقیب یک کوه یخی

سرویس اجتماعی « فردا »: سریع‌ترین تعقیب و گریز تاریخ علم به روزهای اوج خود نزدیک می‌شود. کاوشگر رزتا که ده سال پیش و با هدف کشف سرنخ‌هایی درباره مواد اولیه تشکیل دهنده دنباله دارها و به تبع آن منظومه شمسی به فضا پرتاب شد حالا تنها 20 کیلومتر با دنباله‌دار 67P فاصله دارد حال آن‌که فاصله ما ساکنان زمین تا این دنباله‌دار هم‌اکنون 550 میلیون کیلومتر است.

این دنباله دار با سرعتی حدود 55 هزار کیلومتر بر ساعت در فضا حرکت می کند و مشخص شده در بیست و یکم آبان پذیرای ربات کاوشگر رزتا موسوم به فیلَه خواهد بود. هر چه به این تاریخ نزدیک می شویم بر هیجان یکی از بی سابقه ترین ماموریت های فضایی تاریخ افزوده می شود. بدون شک جزئیات خواندنی گفت وگوی اختصاصی جام جم با پروفسور ژان پیر بابرینگ، دانشمند همه کاره ربات فیلَه ظرافت این ماموریت را به اوج می رساند.

انتخاب دنباله دار 67P به تنهایی به اندازه گستردگی تلاش ها برای رسیدن به آن از اهمیت برخوردار است. پیش از هر پرسشی، چرا این دنباله دار انتخاب شد؟ بدون شک بیان ایده اولیه آغاز چنین ماموریتی که احتمالا به بیش از 15 سال پیش بازمی گردد، در نوع خود خواندنی است!

واقعیت این است که در ابتدا دنباله دار دیگری را برای این ماموریت انتخاب کرده بودیم. این دنباله دار Wirtanen نام دارد و قرار بود پرتاب رزتا در حد فاصل سال های 2002 تا 2003 به سمت این دنباله دار صورت گیرد. متاسفانه پرتاب با تاخیر مواجه شد و علت هم به نقص پرتاب کننده موشک آریان 5 مربوط می شد. زمانی که فرصت بعدی پرتاب فرارسید Wirtanen دیگر در دسترس نبود. بنابراین چاره ای نداشتیم جز این که دنباله دار دیگری را انتخاب کنیم که از نظر مسیر پرتابی قابل دسترس باشد. آن روزها چند دنباله دار برای انتخاب داشتیم و در نهایت 67P که بهترین گزینه در این مجموعه بود برای ماموریت رزتا انتخاب شد.

نخستین تصاویر ارسالی از رزتا به زمین رسیده است و شما آنها را بررسی کردید. زمانی که آنها را مشاهده کردید با چه نکاتی مواجه شدید؟

بدون شک تصاویر حیرت انگیز و دیدنی است. نکته مهم این است که تصاویر ارسالی بسیار متفاوت از آن چیزی است که تا پیش از این تصور می کردیم. حتی می توانم به جرات بگویم که بسیار هیجان انگیز هستند. با این حال رزتا در این تصاویر تاحدودی ترسناک هم به نظر می آید، ترسناک از این نظر که قرار است روی آن رباتی را فرود آوریم.

تازه ترین یافته های شما از این دنباله دار حاکی است که با جرم آسمانی تاریک و خشکی سر و کار خواهید داشت. اما گویا تیم ماموریتی شما تصورات دیگری داشته است و به همین دلیل با مشاهده نخستین تصاویر به دست آمده از 67P بهت زده شده اند. آیا واقعیت موجود در این دنباله دار با انتظاراتتان در تضاد است؟

به طور کلی می دانیم دنباله دارها و احتمالا 67P اساسا از یخ (آب) تشکیل شده است. با این حال این یخ با مجموعه بسیار متنوعی از مواد و مولکول های دیگر مخلوط شده است. برخی از این دنباله دارها آنچنان جاذب هستند که کل هسته شان بسیار تاریک شده است. زمانی که دنباله دارها به خورشید نزدیک می شوند یخ آب موجود در آنها به نوعی تصعید شده و در نتیجه سطح آنها غنی از مواد مقاوم در برابر حرارت یا همان دیرگدازها می شود. درخصوص دنباله دار 67P به نظر می رسد سطح آن به طور کامل پوشیده از لایه ای از این نوع مولکول ها باشد و ما احتمال می دهیم این مولکول ها ارگانیکی باشند. در کل این دنباله دار غیرقابل پیش بینی است هر چند ممکن است این تصور تقویت شود که تکه هایی از یخ در آن وجود داشته باشد. قطعا در روزهای آینده و همزمان با نزدیک تر شدن آن به خورشید این نکته روشن تر از قبل می شود.

اگر قرار باشد به پنج نکته ویژه درخصوص دنباله دار 67P اشاره کنید چه چیزهایی را مطرح می کنید؟

هنوز در مراحل اولیه و پیش از اکتشافات اصلی قرار داریم و به همین دلیل پاسخ دادن به این پرسش کار دشواری است. بیشترین نکاتی که علاقه مند کشف آنها هستیم در هفته ها و ماه های پیش روی آشکار خواهد شد. اما یک نکته کاملا روشن است و آن، این که این دنباله دار باید بیشترین حقایق را که از یک برنامه اکتشاف فضایی انتظار داریم به ما بدهد.

با این حال تصور می شد که این دنباله دار پوشیده از یخ باشد. اکنون این پرسش مطرح می شود که آیا تمام یا بیشتر دنباله دارها باید چنین ویژگی داشته باشند؟

همان طور که پیشتر اشاره کردم این دنباله دار مملو از رموز است. اما به نظر می رسد گازهایی که از آن خارج می شود موجب شده سطح آن سرشار از مواد دیرگداز و مقاوم در برابر حرارت شدید باشد.

در نتیجه می توان پیش بینی کرد در سطح این دنباله دار لایه ای از این مواد شکل گرفته باشد که اطلاعی از عمق آن نداریم. البته این احتمال وجود دارد که در دل این لایه یخ نیز وجود داشته باشد اما به احتمال فراوان در اعماق آن و تنها در بخش های محدودی پراکنده شده است. در هفته ها و ماه هایی که پیش رو داریم پاسخ های قطعی برای این احتمالات پیدا خواهیم کرد.

دقیقا بگویید روی این دنباله دار به دنبال چه چیزی هستید؟

در درجه اول خیلی دوست داریم دنباله دارها سرنخ هایی درباره پیدایش عالم در اختیارمان قرار دهند. ما به دنبال افزایش آگاهی هایمان درباره گسترش عالم هستیم. همچنین خیلی علاقه مند هستیم از ترکیبات نهفته در موادی که خارج از منظومه شمسی قرار دارند مطلع شویم. قطعا میان این ناشناخته ها و ویژگی های خاص اجرام داخلی منظومه شمسی (از جمله زمین و دیگر سیارات آن) ارتباط معناداری وجود دارد، بخصوص اگر دو معیار تعیین کننده را مد نظر قرار دهیم؛ آب و مواد ارگانیک که وجود آنها برای پیدایش حیات در اقیانوس های اولیه ضروری است.

درباره ربات کاوشگر فیلَه و پیشرفته ترین فناوری های به کار رفته در ساختار آن صحبت کنید.

تجهیزاتی که در این ربات به کار گرفته شده است دارای بالاترین سطح عملکرد هستند به طوری که برخی از آنها قابلیت آن را دارند که در دمای پایین تر از 100ـ درجه سانتی گراد هم به کارشان ادامه دهند. از جمله این تجهیزات می توان به دوربین ها اشاره کرد. در این مجموعه از هفت دوربین برای ثبت تصاویر stereopanorama استفاده شده است. همچنین یک دریل حفرکننده به کار گرفته شده که قادر است با نفوذ به عمق چند ده سانتی متری دنباله دار، کار را برای نمونه برداری امکان پذیر سازد. این حفاری در موادی صورت می گیرد که از حیث سختی دست کمی از بتون ندارند. گذشته از آن دو طیف سنج توده ای در این ربات نصب شده که ترکیبات ایزوتوپیک و مولکولی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. دستگاه سنجش نیروی مغناطیس و سیستم APXS (طیف سنج اشعه ایکس ذرات آلفا) ـ که برای بررسی ترکیبات عنصری کاربرد دارد ـ از دیگر تجهیزات این ربات به شمار می آیند. در کنار این موارد، سیستم هایی وجود دارد که عملکرد ربات در دمای کمتر از 100ـ درجه را امکان پذیر می سازد.

فرآیند انتخاب نقطه فرود ربات کاوشگر در دنباله دار چگونه است؟

این انتخاب با توجه به یکسری معیارهای علمی و دینامیک پرواز صورت می گیرد. ما در ابتدا ده نقطه را تعیین کرده سپس به پنج نقطه نهایی رسیدیم. پس از بررسی های دقیق تر دو نقطه را برای گزینش نهایی برگزیدیم. مکان نهایی اکنون با نام نقطه j مشخص شده و آژانس فضایی اروپا نیز جهت انتخاب یک نام مناسب برای آن فراخوان عمومی اعلام کرده است.

ماموریت رزتا را می توان پرچم همکاری ناسا و اسا به شمار آورد. در این ماموریت سطح همکاری به چه نحوی است؟

در این برنامه فضایی اسا نقش اصلی را ایفا می کند و ناسا در زمینه تجهیزات و بررسی ها با ما همکاری می کند. در کل همه چیز بخوبی پیش می رود!

منبع: جام جم آنلاین