کدام توافق؟

گروه سیاسی فردا: گفتگوهای وین در طولانی ترین، سخت ترین، و خسته کننده ترین مرحله خود قرار دارد. براساس گزارش‌ها در مورد لغو تحریم‌ها، بخش زیادی از پرانتزها پاک سازی شده اما در مورد «اجرا/توالی/راستی آزمایی» دو طرف هنوز بحث های زیادی با هم دارند که باید یک به یک جلو برود. با وجودی که هم ایران و هم سایر طرف های برجامی مذاکرات را رو به جلو ارزیابی می کنند اما آمریکا گویا دیگر صبر ندارد و مقامات کاخ سفید در روزهای اخیر از بررسی گزینه هایی غیر از دیپلماسی خبر دادند. قرائن و شواهد حکایت از آن می کند که توافق جامع دست یافتنی است اما نه در آینده نزدیک. بر همین اساس احتمال موافقت ایران و طرف های برجامی با یک «توافق موقت» به نظر قطعی به نظر می رسد، این موضوعی است که رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز چندی پیش احتمال آن را اعلام کرد و گفت «توافق موقت در مذاکرات وین ایده آل ما نیست اما آن را رد نکرده ایم؛ داریم بررسی می‌کنیم، البته سیاست جمهوری اسلامی اصلا بر مدار توافق موقت نیست چون این قضیه ما را چند ماه دیگر پشت میز مذاکره خواهد نشاند».

چراغ سبز دولت رئیسی به توافق موقت

تیم مذاکره کننده دولت سید ابراهیم رئیسی پیش از آنکه برای نخستین بار عازم وین شود، موضوع توافق موقت را از اساس رد کرد و تنها گزینه پیش رو را رسیدن به توافق جامع اعلام کرد اما بعد وقتی هیأت ایرانی واقعیت ها مسیر گفتگوها را بیشتر درک کرد، حالا این گزینه را منطقا قابل بررسی می بیند؛ موضوعی که محمد مهاجری از آن خبر داد و در کانال تلگرامی خود نوشت «نظر به اینکه با تدبیر ریاست محترم جمهوری تیم اعزامی  به وین، مصمم به احیای برجام 2015 و توافق (در هر سطح) هستند، به‌زودی تحریم‌های مالی به تدریج رفع می‌شود.»

ابهام در قالب توافق موقت

درباره اینکه توافق موقت چه چارچوب و محتوایی دارد هنوز جزئیات بیشتری درباره اش بیان نشده است اما برخی کارشناسان آن را به توافق موقت ژنو شبیه سازی می کنند. حسن بهشتی پور در گفتگو با خبرنگار «فردا» درباره شکل و قالب توافق موقت گفت: اول باید توافق موقت را تعریف کرد. گفته می شود حجم اختلافات به قدری زیاد است که بهتر است در مرحله نخست دو طرف درباره چند موضوع به توافق برسند و در مرحله بعد بروند درباره چند موضوع دیگر بحث کنند.

وی افزود: اگر منظور از توافق موقت، همان اقدام در برابر اقدام باشد به این معنا که آمریکا تحریم های نفتی ایران به حالت تلیق درآورد و ایران نیز غنی سازی 60 درصد را به حالت تعلیق درآورد؛ مطلوب ارزیابی می شود و بالاخره یک راهی برای رسیدن به توافق نهایی است، تضمینش هم این است که دو طرف تعهد خودشان را انجام می دهند و اگر انجام ندهند بر می گردند به حالت قبلی. البته اسم این روش را نمی توان توافق موقت گذاشت بلکه نامش «اقدام در برابر اقدام» است.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی اظهار کرد: توافق موقت چیزی شبیه توافق ژنو، بعد توافق لوزان و سپس توافق وین است که در گام آخر برجام نهایی شد. یعنی ایران و طرف های برجامی در سه مرحله به توافق نهایی رسیدند. گرچه توافق موقت را نه می توان مطلوب و نه می توان مضر توصیف کرد، برخی در ایران آن را کاملا بی فایده می خوانند حال آنکه نخست باید جزئیات آن را دید.

حال باید دید که توافق موقت چه شکل و قالبی دارد. اگر قالب «اقدام در برابر اقدام» باشد حسنش این است که گام به گام تعهدات دو طرف تعریف می شود و هر کدام طرف ها تعهد خود را به اجرا در می آورد، اگر دو طرف راضی بودند گام بعدی را طراحی می کنند. اگر شکل توافق موقت مثل توافق ژنو باشد ابتدا دو طرف نقشه راه کلی را با هم توافق می کنند و سپس روی جزئیات بحث می کنند. این هم مدل مطلوبی است، البته در این مرحله اقدام عملی انجام نمی شود بلکه دو طرف سعی بر اعتمادسازی می کنند مثلا آمریکا بعد از توافق ژنو بخشی از دارایی های ایران را در پنج مرحله آزاد کرد و نوشت «در چه تاریخی چه بخشی از دارایی ها را آزاد می کند».

البته برخی ها در ایران می گویند «در زمان توافق ژنو آمریکا هیچ کاری انجام نداد» برای همین موافق توافق موقت نیستند. البته واقعیت قضیه آن است که آمریکا اقداماتی انجام داد ولی در حد انتظارات ما نبود.