سبک زندگی علمای بزرگ در ماه رمضان چه بود؟

این عالم جلیل القدر از بستگان مرحوم شیخ مرتضی انصاری و از مراجع نامدار خوزستان و حافظ قرآن مجید بوده است. درباره ی او نوشته‌اند: او با آن همه مشاغل درسی و... عبادات موظفه‌ی خود را که از سنّ بلوغ مشغول به آن‌ها بود، ترک ننمود. او گذشته از نوافل شبانه‌روزی و قرائت یک جزء کلام اللّه و نماز حضرت جعفر طیار هر روز زیارت جامعه و عاشورا را در یک جلسه ایستاده به جا می‌آورد و هنگام عبادت توجه خاصی داشت. حافظه‌اش بسیار عجیب بود، قرآن مجید و تعقیبات نمازها و دعاهای هر ماه و هر روز و شب ماه مبارک رمضان را از حفظ داشت.

سیره عملی میرزای شیرازی بزرگ در ماه مبارک رمضان

در شرح احوال عالم ربانی میرزا محمدحسن شیرازی صاحب فتوای تحریم تنباکو چنین آورده‌اند: او بیشتر آیات قرآن را حفظ بود، هم چنین دعاهای ماه رمضان را و دعاهایی را که در دیگر اوقات قرائت می‌کرد و زیارت‌هایی را که در حرم امامان می‌خواند و از آنجا که رقیق القلب بود و چشمه‌ی اشکش هم جوشان، بسیار می‌گریست.

سیره عملی علامه طباطبایی در ماه مبارک رمضان

علامه در مراتب عرفان و سیر و سلوک معنوی مراحلی را پیموده بود. اهل ذکر و مناجات بود. در بین راه که او را می‌دیدیم غالبا ذکر خدا را برلب داشت. درجلساتی که در محضرشان بودیم، وقتی جلسه به سکوت می‌کشید، دیده می‌شد که لب های استاد به ذکر خدا حرکت می‌کرد. به نوافل مقیّد بود و حتی گاهی دیده می‌شد که دربین راه مشغول خواندن نمازهای نافله است. شب های ماه رمضان تا صبح بیدار بود، مقداری مطالعه می‌کرد و بقیه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و ذکر مشغول بود. در قم هفته‌ای حداقل یک بار به حرم حضرت معصومه علیهاالسلام مشرف می‌شد و یا در ایام تابستان غالبا به زیارت حضرت رضا علیه السلام می‌شتافت. شب‌ها به حرم مطهر مشرف می‌شد و در بالای سر می‌نشست و با حال خضوع به زیارت و دعا می‌پرداخت.

سیره عملی امام خمینی (ره) در ماه مبارک رمضان

عشق و طرب و باده به وقت سحر افتاد افـطـار بـه مــی کرد بـــرم پیـــر خرابات

گفتـــم که تو را روزه به برگ و ثمر افتاد بــا بـــاده وضو گیــر که در مذهب رندان

در حــضــرت حـق این عملت بارور افتاد

عالمان ربانی، چلچراغ‏‌هاى پر فروغى هستند كه در هرعصرى، در آسمان علم و عمل مى‏‌درخشند، و با كسب نور و گرما از خورشید رسالت و امامت، بر زمینیان تجلى مى‏كنند

و آنان را به سوى منابع نور و بركت دودمان وحى، رهنمون مى‏‌سازند، و بر بال عرفان ناب محمدى صلى الله علیه وآله نشانده، بر مشكات ملكوت، عروج مى‏‌دهند.

در میان دین باوران كفر ستیز، چهره محبوب قرن، فقیه تیزبین سیاست مدار، فیلسوف، عارف ژرف نگر، عالم متخلق و رهبر و بنیان گذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمینى رضوان الله علیه، از موقعیتى والا و ویژه برخودار است، زیرا روزها و ساعت‏ها و لحظه‏هاى عمر او، با مراقبه و محاسبه سپرى شد و صدها آیه قرآن را مجسم ساخت و عینیت ‏بخشید. در این مبحث به سیره عملی امام می‌پردازیم تا ره توشه ای برای عاشقان ماه رمضان باشد .

حضرت امام (ره) توجه ویژه‏اى نسبت ‏به ماه رمضان داشته و بدین جهت، ملاقات‌‏هاى خودشان را در ماه رمضان تعطیل مى‌‏كردند و به دعا و تلاوت قرآن و... مى‌‏پرداختند.

و خودشان مى‏‌گفتند: «خود ماه مبارك رمضان، كارى است‏».۱

یكى از یاران امام، در این باره گفته است : در این ماه، ایشان شعر نمى‏‌خواندند و نمى‌‏سرودند و گوش به شعر هم نمى‏‌دانند. خلاصه، دگرگونى خاصى متناسب با این ماه در زندگى خود ایجاد مى‌‏كردند، به گونه‏‌اى كه این ماه را، سراسر، به تلاوت قرآن مجید و دعا كردن و انجام دادن مستحبات مربوط به ماه رمضان سپرى مى‏‌كردند.۲

ایشان، به هنگام سحر وافطار، بسیار كم مى‏‌خوردند، به گونه‏‌اى كه خادم‏شان فكر مى‏‌كردند كه امام، چیزى نخورده است!۳

حضرت امام رحمة الله علیه درباره رمضان چنین مى‏‌سرایند:

ماه رمضان شد، مى و میخانه بر افتاد عشق و طرب و باده، به وقت ‏سحر افتاد

افطـار بــه مى كـــرد بــرم پیر خرابات گفتــم كـه تـو را روزه، به برگ و ثمر افتاد

بـا بــده، وضو گیـر كه در مـذهب رندان در حضــرت حـــق ایــن عملت ‏بارور افتاد ۴

عبادت و تهجد

از جمله برنامه‌‏هاى ویژه‏ حضرت امام (ره) در ماه مبارك رمضان، عبادت و تهجد بود. امام عبادت را ابزار رسیدن به عشق الهى مى‏‌دانستند. و به صراحت ‏بیان مى‏‌كردند كه در وادى عشق، نباید به عبادت به چشم وسیله‌‏اى براى رسیدن به بهشت نگاه كرد.۵

اكثر آشنایان امام نقل مى‏‌كنند كه ایشان از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامه‏‌هایشان بود. بعضى از نزدیكان ایشان مى‏‌گفتند كه وقتى در ظلمت و تاریكى نیمه‏ شب، آهسته وارد اتاق امام مى‏‌شدم، معاشقه امام را با ایزد احساس مى‏‌كردم و مى‏‌دیدم كه با خضوع و خشوعى خاص، نماز مى‏‌خواندند و قیام و ركوع و سجود را بجا مى‏‌آوردند كه حقا وصف ناپذیر بود. با خودم فكر مى‌‏كردم كه شب امام، حقیقتا، لیلة القدر است.۶

یكى از اعضاى دفتر ایشان، دراین باره مى‏‌گوید: پنجاه سال است كه نماز شب امام، ترك نشده است. امام در بیمارى و در صحت و در زندان و در خلاصى و در تبعید، حتى بر روى تخت ‏بیمارستان قلب هم نماز شب خواندند.۷

امام توجه خاصى به نوافل داشتند و هرگز، نوافل را ترك نمى‌‏كردند. نقل شده است كه امام، در نجف اشرف، با آن گرماى شدید، ماه مبارك رمضان را روزه مى‌‏گرفت و با این كه در سنین پیرى بودند و ضعف بسیار داشتند، تا نماز مغرب و عشاء را به همراه نوافل به‏ جاى نمى‏‌آوردند، افطار نمى‌‏كردند! و شب‏ها تا صبح، نماز و دعا مى‏‌خواندند و بعد از نماز صبح، مقدارى استراحت مى‏‌كردند و صبح زود، براى كارهایشان آماده مى‏‌شدند.۸

خانم زهرا مصطفوى مى‏‌گوید: راز و نیاز امام و گریه‌‏ها و ناله‌‏هاى نیمه شب ایشان، چنان شدید بود كه انسان را بى اختیار، به گریه مى‏‌انداخت.۹

اكثر آشنایان امام نقل مى‏‌كنند كه ایشان از سن جوانى، نماز شب و تهجد، جزء برنامه‌‏هایشان بود. بعضى از نزدیكان ایشان مى‏‌گفتند كه وقتى در ظلمت و تاریكى نیمه‏ شب، آهسته وارد اتاق امام مى‏شدم، معاشقه امام را با ایزد احساس مى‏‌كردم و مى‏‌دیدم كه با خضوع و خشوعى خاص، نماز مى‏‌خواندند و قیام و ركوع و سجود را بجا مى‏‌آوردند كه حقا وصف ناپذیر بود. با خودم فكر مى‏كردم كه شب امام، حقیقتا، لیلة القدر است.

یكى از اساتید قم نقل مى‏‌كرد: شبى میهمان حاج آقا مصطفى بودم. ایشان، خانه‏ جداگانه‏اى نداشتند و در منزل امام زندگى مى‏‌كردند. نصف شب از خواب بیدار شدم و صداى آه و ناله‏اى شنیدم، نگران شدم كه مگر اتفاقى افتاده است، حاج آقا مصطفى را بیدار كردم و گفتم: «ببین چه خبر است!». ایشان نشست و گوش داد و گفت: «صداى امام است كه مشغول تهجد و عبادت است‏».۱۰

در ماه مبارك رمضان، این شب زنده دارى و تهجد، وضعیت دیگرى داشت. یكى از محافظان بیت مى‌‏گوید در یكى از شب‏هاى ماه مبارك رمضان، نیمه شب، براى انجام كارى مجبور شدم از جلوى اتاق امام گذر كنم. حین عبور، متوجه شدم كه امام، زار زار گریه مى‏‌كردند! هق هق گریه‏ امام كه در فضا پیچیده بود، واقعا مرا تحت تاثیر قرار داد كه چگونه امام، در آن موقع از شب، با خداى خویش راز و نیاز مى‏‌كند.۱۱

آخرین ماه مبارك رمضان دوران حیات امام، به گفته‏ ساكنان بیت، از ماه مبارك رمضان‏‌هاى دیگر متفاوت بود!

به این صورت كه امام همیشه، براى خشك كردن اشك چشم‏شان دستمالى را همراه داشتند، ولى در آن ماه مبارك رمضان، حوله‏اى را نیز همراه برمى‏‌داشتند تا به هنگام نمازهاى نیمه شب‏شان، از آن استفاده كنند!۱۲

توجه ویژه به قرآن

امام خمینى (ره) توجه خاصى به قرآن داشتند، به ‏طورى كه روزى، هفت ‏بار قرآن مى‏‌خواندند!

امام در هر فرصتى كه به ‏دست مى‌‏آوردند، ولو اندك، قرآن مى‏‌خواندند. بارها دیده شد كه امام، حتى در دقایقى قبل از آماده شدن سفره - كه معمولا به بطالت مى‏‌گذرد - قرآن تلاوت مى‏‌كنند!۱۳ امام بعد از نماز شب تا وقت نماز صبح، قرآن مى‏‌خواند.۱۴

یكى اطرافیان امام مى‏‌گوید: امام در نجف، چشم‏شان درد گرفت و به دكتر مراجعه كردند. دكتر بعد از معاینه‏ چشم امام گفت: «شما باید چند روزى قرآن نخوانید و به چشم‏تان استراحت ‏بدهید» . امام خندیدند و فرمودند: «دكتر، من، چشم را براى قرآن خواندن مى‏‌خواهم! چه فایده‏‌اى دارد كه چشم داشته باشم و قرآن نخوانم؟ شما یك كارى كنید كه من بتوانم قرآن بخوانم. »۱۵

و در ماه رمضان یكى از همراهان امام در نجف، اظهار مى‏‌كرد كه امام خمینى در ماه مبارك رمضان، هر روز ده جزء قرآن مى‏‌خواندند ، یعنى در هر سه روز، یك بار قرآن را ختم مى‏‌كردند.۱۶

علاوه بر آن، هر سال چند روز قبل از ماه مبارك رمضان ، دستور مى‌‏دادند كه چند ختم قرآن براى افرادى كه مد نظر مباركشان بود، قرائت ‏شود.۱۷

گزیدهایى از توصیه‌‏ها و سفارش‌‏هاى امام به مناسبت ماه مبارك رمضان

شما در این چند روزى كه به ماه رمضان مانده، به فكر باشید، خود را اصلاح كرده، توجه به حق تعالى پیدا نمایید.

از كردار و رفتار ناشایسته خود ، استغفار كنید! اگر خداى نخواسته، گناهى مرتكب شده‌‏اید، قبل از ورود به ماه مبارك رمضان، توبه كنید! زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهید! مبادا در ماه مبارك رمضان، از شما غیبتى، تهمتى و خلاصه گناهى سر بزند و در محضر ربوبى، با نعم الهى و در مهمان سراى بارى تعالى، آلوده به معاصى باشید! شما اقلا، به آداب اولیه‏ روزه عمل نمایید و همان ‏طورى كه شكم خود را از خوردن و آشامیدن نگه مى‏‌دارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز دارید! از هم اكنون بنا بگذارید كه زبان را از غیبت، تهمت، بدگویى و دروغ نگهداشته، كینه، حسد و دیگر صفات زشت ‏شیطانى را از دل بیرون كنید!

اگر با پایان یافتن ماه مبارك رمضان، در اعمال و كردار شما هیچ گونه تغییرى پدید نیامد، و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقى نكرد، معلوم مى‌‏شود روزه‏اى كه از شما خواسته‌‏اند، محقق نشده است.

اگر دیدید كسى مى‏‌خواهد غیبت كند، جلوگیرى كنید و به او بگویید! «ما، متعهد شده‌‏ایم كه در این سى ‏روز ماه مبارك رمضان، از امور محرمه خود دارى ورزیم.» و اگر نمى‏توانید او را از غیبت ‏باز دارید، از آن مجلس خارج شوید! ننشینید و گوش كنید! باز تكرار مى‏‌كنم تصمیم بگیرید در این سى روز ماه مبارك رمضان، مراقب زبان، چشم، گوش و همه‏ اعضاء و جوارح خود باشید.

توجه بكنید كه به آداب ماه مبارك رمضان عمل كنید; فقط دعا خواندن نباشد، دعا به معناى واقعى‏‌اش باشد.

پی‌نوشت‌ها :

. پا به پاى آفتاب، ج ۱، ص ۲۸۶

۲. برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى( ره)، ج ۳، ص ۹۰

۳. همان، ص ۸۹

۴. روزنامه‏ جمهورى اسلامى، مورخ ۸/۱/۶۹

۵. روزنامه جمهورى اسلامى، ۲۰ / ۱۱ / ۶۴

۶. امام در سنگر نماز، ص ۸۳ / هزار و یك نكته، حسین دیلمى، نكته ۱۲۹

۷. هزار و یك نكته، حسین دیلمى، حبیب و محبوب، ص ۵۳ / سیماى فرزانگان، ص ۱۸۰

۸. سیماى فرزانگان، ص ۱۵۹ / برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى( ره)، ج ۳، ص ۹۹

۹. برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى (ره)، ج ۳، ص ۱۳۲

۱۰. همان، ص ۲۸۶

۱۱. هزار و یك نكته، حسین دیلمى، نكته ۱۰۴ / جلوه‏اى از خورشید، ص ۹۰

۱۲. برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى، ج ۳، ص ۱۲۶

۱۳. پا به پاى آفتاب، ج ۱، ص ۲۷۰

۱۴. برداشت‏هایى از سیره‏ امام خمینى، ج ۳، ص ۱۹۸

۱۵. همان، ص ۷

۱۶. همان

۱۷. پا به پاى آفتاب، ج ۱ ص ۱۸۱

۱۸. فرزانگان، صص ۱۵۹ و ۱۶۱ برداشتهایى از سیره‏ امام خمینى، ج ۳، ص ۸۱