چالشهای پیش روی الکاظمی چیست؟

خبرگزاری مهر : ظرف کمتر از سه ماه، برهم صالح رئیس جمهور عراق سه نفر را مأمور تشکیل دولت انتقالی پس از استعفای عادل عبدالمهدی در اکتبر ۲۰۱۹ کرده است.

پس از اختلافات گسترده و کش و قوس‌های فراوان، محمد توفیق علاوی در اول فوریه گذشته مأموریت یافت که ظرف ۳۰ روز دولتش را تشکیل دهد. در این سی روزی که وی باید کابینه اش را آماده و برای گرفتن رأی اعتماد به پارلمان می‌رفت با اعتراضات زیاد گروههای سیاسی روبرو شد اما تا دقیقه آخر یعنی روز اول مارس گذشته که مهلتش بود، به تلاش ادامه داد و دو بار به پارلمان رفت اما نتوانست که حمایت مجلسی‌ها را به دست آورد و مجبور به کنار رفتن شد.

محمد توفیق علاوی در واپسین روز از مهلتی که برای تشکیل کابینه خود داشت در نامه‌ای رسمی به برهم صالح، رئیس جمهور عراق از مأموریت تشکیل کابینه انصراف داد. در متن نامه علاوی به رئیس جمهور عراق آمده است: «وقتی که مأمور (به تشکیل کابینه) شدم به مردم وعده دادم در صورتی که تحت فشارهای سیاسی برای پیشبرد دستور العمل‌هایی مشخص بر دولتی که تصمیم به تشکیل آن دارم قرار گیرم از این سمت استعفا می‌دهم. بنابراین تصمیم من تشکیل یک دولت مستقل فارغ از تعهدات حزبی یا فشارها بود تا خواسته‌های ملت را هر چه سریع‌تر عملی کنم البته کاملاً به این قضیه واقف بودم که اصرار بر این شرط به قیمت از دست دادن رأی اعتماد به کابینه‌ام خواهد بود زیرا کسانی که غرق در فساد بودند و با فرقه گرایی تجارت می‌کردند نخستین بازنده‌های این شرط بودند و اگر من حاضر به امتیازدهی شده بودم الان به عنوان نخست وزیر عراق مشغول کار بودم».

در هفدهم مارس، برهم صالح رئیس جمهور عراق، عدنان الزرفی را مأمور تشکیل کابینه کرد و وی رایزنی‌هایی را شروع کرد و پس از آن اعلام کرد که کابینه اش آماده است و به مجلس می‌رود و به گونه‌ای رفتار می‌کرد که گویا نخست وزیری است که از پارلمان رأی اعتماد گرفته است اما وی با مخالفت گسترده فراکسیون‌های عمده شیعه روبرو بود و باعث شد که این فراکسیون‌ها نام مصطفی الکاظمی را به عنوان نامزد شیعان برای پست معرفی کنند و در نهایت در صبح پنجشنبه نهم آوریل مجبور به کنار رفتن شد و در بیانیه‌ای رسمی از پست نخست وزیری انصراف داد و کناره گیری کرد.

در این بیانیه آمده است: «عذرخواهی خود را در ابتدا به همه کسانی که به ما اعتماد کرده بودند و منتظر بودند تا آنها را از آنچه همگی به آن دچار شده‌اند نجات دهیم تقدیم می‌کنم. من اصرار داشتم تا مأموریت مهمی را که بر عهده من گذاشته شده بود در نهایت مسئولیت‌پذیری انجام دهم و در این راه یک هدف اساسی و مقدس پیش روی من قرار داشت: نجات عراق و بازگرداندن آن به مسیر درست و تبدیل عراق به یک کشور باثبات و تأثیرگذار در منطقه عربی و اسلامی و جهانی. من در هفته‌های گذشته یک قدم واقعی برای سیاست عراق مبتنی بر مشارکت‌های اقتصادی تولیدی و مثمر ثمر با کشورهای جهان و سازماندهی فعالیت نیروهای ائتلاف بین‌المللی موجود در کشور و برنامه ریزی برای خروج آنها و نیز ایجاد توانمندی برای نیروهای مسلح برداشته بودم. اما اکنون برای حفظ وحدت کشور و منافع عالی آن از ادامه این مأموریت معذورم.زمانی که از روز اول چه مطابق آنچه در ماموریتم به من واگذار شده بود و چه در بستر دولت٬ در راستای ارائه یک چشم‌انداز نجات اقتصادی که به رنج‌های مردم پایان داده و فساد را از بین برده و اقتصاد ملی را از تحریم‌های بین‌المللی نجات دهد ونیز مجرمان را محاکمه کند عمل کردم؛ پیام ملی من که حامل تاریخ سیاسی و حرفه‌ایم است به همه رسید. من با وجدانی آسوده از مأموریت تشکیل دولت کناره‌گیری می‌کنم؛ چرا که من و همه کسانی که در کنارم بودند و با حمایت برخی احزاب سیاسی و اجتماعی سخت تلاش کردیم تا کشور را به سمت یک ساحل امن و ثبات و شکوفایی هدایت کنیم. عدم موفقیت من در اجرای ماموریتم که به دلایل داخلی و خارجی اتفاق افتاد هرگز مانع خدمت من به ملت عراق از طریق جایگاه کنونی پارلمانی‌ام نخواهد شد و همچنان به کار خود ادامه می‌دهم و در کنار شما برای برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی آماده هستم تا پروژه ملی را تکمیل کرده و بنیان‌های اقتصادی را برای بازسازی عراق دقیقاً مانند کشورهای پیشرفته جهان توسعه دهیم. ملت عراق مستحق زندگی در رفاه و آزادی هستند. برای کسی که بعد از من مأموریت تشکیل دولت را در میان بحران‌ها و چالش‌های زیادی که در مقابل کشور و ملتمان است بر عهده می‌گیرد آرزوی موفقیت دارم».

الزرفی پس از محمد توفیق علاوی دومین نخست وزیر مکلف بود که حتی به مرحله رأی گیری در پارلمان عراق هم نرسید. دقایقی پس از کنار رفتن الزرفی، مصطفی الکاظمی مأمور تشکیل کابینه انتقالی شد و این سومین تکلیف ظرف مدت کمتر از سه ماه بود که به نظر می‌رسد که دیگر تغییر نخواهد کرد. الکاظمی از فوریه گذشته که رایزنی فراکسیون‌های شیعه برای انتخاب نامزد اصلح پست نخست وزیری مطرح شده، نامش به عنوان یکی از کاندیداهای مهم مطرح بوده است.

جریان حکمت به رهبری سید عمار حکیم نام او را به عنوان نامزد نخست وزیری مطرح کرد اما به دلیل نبود اجماع در دور اول رایزنی‌ها الکاظمی از پذیرش این مسئولیت خودداری کرد اما در پی اجماع ایجاد شده اخیر او حاضر به تصدی این پست شده است.

مصطفی الکاظمی کیست؟

«مصطفی عبداللطیف مشتت» معروف به مصطفی الکاظمی متولد ۱۹۶۷ میلادی در شهر بغداد است. او مدرک دیپلم خود را در بغداد به دست آورده و در اوایل دهه ۱۹۸۰ به دنبال صدور حکم اعدام علیه اش به دلیل وابستگی به حزب الدعوه اسلامی عراق، کشور را ترک کرد.

طبق گزارش‌هایی که در رسانه‌های عراق منتشر شده، او در دهه ۸۰ به حزب الدعوه اسلامی عراق پیوسته است. گرچه گفته می‌شود که او دارای تابعیت دوگانه است اما برخی از روزنامه نگاران عراقی تاکید کرده اند که او فقط دارای تابعیت عراقی است و هیچ تابعیت دیگری ندارد. وی در سال ۲۰۱۴ توانست مدرک کارشناسی رشته حقوق را از یکی دانشگاه‌های خصوصی در عراق دریافت کند. الکاظمی در طول دوران معارضه علیه رژیم صدام به عنوان یک خبرنگار معارض شناخته می‌شد. از او به عنوان یکی از روزنامه نگاران در رسوایی رژیم صدام در سطح بین المللی یاد می‌شود.

تاکنون چند کتاب به رشته تحریر درآورده و ادعا می‌شود که اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۰ یکی از کتاب‌های او را به عنوان بهترین کتاب یک پناهنده سیاسی برگزیده است. الکاظمی بعد از ۲۰۰۳ وارد عراق شد و در سلیمانیه به کار رسانه‌ای خود ادامه داد و در همین برهه نیز رابطه خوبی با دو حزب عمده کردستان (دموکرات و اتحادیه میهنی) برقرار کرد. نخست وزیر جدید مأمور تشکیل دولت، بعد از ورود به عراق در بخش رسانه‌ای در زمینه همزیستی اقوام و طوایف مختلف عراق مقاله‌هایی به رشته تحریر درآورده است. او در ۲۰۰۷ با همکاری «برهم صالح» رئیس جمهوری کنونی عراق، نشریه‌ای به نام «الاسبوعیه» (هفته نامه) را منتشر کرد.

الکاظمی در ایام معارضه مدیرعامل بنیاد «الذاکره العراقیه» بود که برای مستند سازی و بایگانی جنایات رژیم صدام تأسیس شد، بر همین اساس گفته می‌شود که او در زمینه تهیه اسناد به ویژه فیلم از قربانیان جنایات رژیم سابق تجربه زیادی دارد. الکاظمی پس از مدتی مدیر بنیاد «الحوار الانسانی» (گفتمان بشری) شد که یک بنیاد مستقل برای حل اختلافات اجتماعی و فرهنگی و رواج گفت و گو برای حل بحران‌ها به جای استفاده از خشونت است.

با توجه به تجربه‌ای که این چهره در زمینه‌های جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات دارد، حیدر العبادی نخست وزیر (۲۰۱۴ - ۲۰۱۸) او را در ۷ ژوئن ۲۰۱۶ (۱۸ خرداد ۹۵) به عنوان رئیس سازمان امنیت و اطلاعات عراق برگزید. گفته می‌شود که الکاظمی از وقتی مسؤولیت سازمان اطلاعات و امنیت عراق را برعهده گرفته، نقش و اثرگذاری آمریکا به ویژه سازمان اطلاعات و امنیت آمریکا (سیا) را بر این سازمان امنیتی عراق کاست. از مهمترین اقدامات او در این سازمان، حذف شعبه‌ای به عنوان «شعبه ایران» بوده که سازمان سیا در آن ایجاد کرده بود. برخی رسانه‌ها از الکاظمی به عنوان «مرد در سایه» یا «مرد علاقه مند شدید به ارتش‌های سایبری» یاد می‌کنند.

برخی معتقدند الکاظمی می‌تواند در کاهش تنش بین ایران و آمریکا نقش ایفا کند. الکاظمی از طرف برخی از گروه‌های عراقی متهم است که در مساله عملیات جنایتکارانه ترور سرداران شهید قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس به دست تروریست‌های آمریکایی، در انجام وظایف اش کوتاهی کرده است. او متهم است که در اجبار آمریکایی‌ها از دست نزدن به این عملیات جنایتکارانه نقش جدی ایفا نکرده امری که خود الکاظمی آن را رد کرده و می‌گوید که از اصل عملیات بی اطلاع بوده است.

قدر مسلم آن است که مصطفی الکاظمی در ابتدا راهش از حمایت گسترده همه گروههای سیاسی برخوردار است زیرا علاوه بر اجماعی که شیعیان بر روی الکاظمی داشته اند و استقبال همه گروه‌ها از ائتلاف النصر گرفته تا فتح و سائرون و جریان حکمت ملی و دیگر گروههای شیعی؛ وی از حمایت گروههای سیاسی سنی و کُردی هم برخوردار است زیرا بلافاصله پس از مکلف شدن وی، این گروه‌ها به شدت استقبال کردند. با این حال حمایت همه گروههای شیعی بدان مفهوم است که وی از صحن پارلمان در منطقه سبز بغداد صرف نظر از مواضع کردها و سنی‌ها با موفقیت می‌تواند بیرون آید و این گروههای شیعی اکثریت لازم را برای دادن رأی اعتماد به کابینه وی دارند.

چالش‌های پیش روی الکاظمی

دولت الکاظمی عمر کوتاه یکساله خواهد داشت و ظرف این مدت باید فضا را برای انتخابات زودهنگام پارلمانی فراهم و همچنین قانون بودجه ۲۰۲۰ را تهیه و به پارلمان ارائه کند.

الکاظمی همچنین با چند چالش مهم در این مدت روبه رو است که یکی چالش ویروس کرونا و دیگری بحران اقتصادی و همچنین مطالبات تظاهرات کنندگان برای بهبود وضع معیشتی و رفاه عمومی است.

مساله اخراج نیروهای آمریکایی از عراق طبق مصوبه پارلمانی این کشور یکی از مهمترین چالش‌هایی است دولت الکاظمی با آن مواجه خواهد بود و بقای عمر دولت او را - برخی - در گرو میزان پایبندی الکاظمی به این مصوبه پارلمانی می‌دانند.

وی علاوه بر اینکه در سایه کاهش شدید قیمت جهانی نفت باید اقتصاد این کشور را سر و سامان ببخشد باید مهارت خود را در جلب رضایت آمریکا برای تمدید معافیت عراق از تحریم‌های واشنگتن علیه تهران، نشان دهد.

به اعتقاد برخی ناظران، مصطفی الکاظمی شخصیتی شیعی میانه رو و غیرحزبی محسوب می‌شود که روابط متوازن با همه دارد. از نگاه این ناظران، وی شخصیتی کاریزماتیک دارد و مقبولیت مردمی دارد و پرونده فسادی ندارد. در واقع مهره‌هایی که گروههای سیاسی عراق تاکنون رو کرده بودند چندان مقبول عام واقع نشد وعلاوه بر آن می‌توان گفت که الکاظمی شخصیتی است که با کسی خصومتی ندارد و با همه بازیگران سیاسی در عراق روابط گرم دارد و همچنین رابطه متوازنی با واشنگتن و تهران دارد.

وی به خوبی می‌داند که چگونه دوست دو طرفی که روابطی با هم ندارند باشد. الکاظمی در جریان دیدار سال ۲۰۱۷ به همراه العبادی به ریاض با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به گرمی احوالپرسی کرد و وی را در آغوش کشید. در واقع همین روابط غربی و شرقی وی بود که راه برای این مرد در سایه باز کرده است. وی مذاکره کننده قهار و بازیگری سیاس است که ۳۰ روز فرصت دارد تا به سرانجام دو سلفش یعنی محمد توفیق علاوی و عدنان الزرفی گرفتار نشود.

نکته آخر اینکه الکاظمی به خوبی از موقعیت جغرافیایی عراق و اهمیتی که ایران برای عراق دارد و نیز روابط فرهنگی و مذهبی میان دو ملت عراق و ایران و همچنین نقشی که ایران در کمک به عراق برای عبور از بحران‌هایش دارد، آگاه است.

به هر حال وی همانطور که گفته شد ماموریتش شروع شده است و باید دید که با وجود استقبال گرم اولیه گروههای سیاسی سرانجامش به کجا ختم خواهد شد که البته پیش بینی می‌شود که وی بتواند بر پست نخست وزیری عراق تکیه بزند و ماموریتش را به پایان برساند.