دلجویی اردوغان از پوتین بدون لفظ عذرخواهی

خبرگزاری مهر: به نقل از حریت،‌ رئیس جمهور ترکیه روز نهم آگوست برای دیدار با رئیس جمهور روسیه راهی سنت پترزبورگ شد. این نخستین سفر خارجی اردوغان پس از کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه در ترکیه است. این سفر همچنین نخستین دیدار رسمی رئیس جمهور ترکیه از روسیه پس از بحرانی است که با سقوط یک جت جنگنده روسی توسط هواپیمای اِف-۱۶ ترکیه در روابط دو کشور بوجود آمد. در این حادثه که روز بیست و چهارم نوامبر ۲۰۱۵ روی داد، دو خلبان نیروی هوایی روسیه جان خود را از دست دادند. این بحران سیاسی تبعات اقتصادی بسیاری به همراه داشت؛ بویژه در شرایطی که صنعت گردشگری ترکیه نیز به واسطه بمب گذاریهای انتحاری «پ ک ک» و گروه تروریستی داعش متحمل زیان فراوانی شده بود. شرکتهای بزرگ ترکیه که در روسیه به فعالیتهای گردشگری، ساخت و ساز و خرده فروشی اشتغال داشتند، با مشکلات جدی روبرو شدند. اما این بحران در نهایت خاتمه یافت و راهها برای عادی سازی روابط دوکشور هموار گشت. در این میان قدردانی اردوغان از «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان به دلیل حمایتش از روند حل بحران در روابط دوجانبه مسکو- آنکارا یک نکته کلیدی در خود داشت که گویای روایتی ناگفته از دیپلماسی پنهان میان مسکو و آنکارا بود؛ دیپلماسی که در نهایت نقطه پایانی بر این بحران گذاشت. طبق اظهارات منابع بلندپایه دیپلماتیک و امنیتی که نخواستند نامشان فاش شود، دیپلماسی پنهانی که به این بحران پایان داد، اینگونه رقم خورد: در اواخر ماه آوریل، «هولوسی آکار» فرمانده ستاد کل ارتش ترکیه از وجود کانالی برای حل این بحران با اردوغان سخن گفت. این کانال ارتباطی فردی بود به نام «جاوید چالار»؛ یک شهروند ترک تبار که در جمهوری فدرال داغستان به فعالیت تجاری می پرداخت. وی در کابینه «سلیمان دمیرل» در سمت وزیر کشور خدمت کرده بود و از سابقه آشنایی با «رمضان عبدالاتیپوف» رئیس جمهوری داغستان برخوردار بود. عبدالاتیپوف نیز از طریق مشاور ارشد پوتین- یوری یوشاکف- به رئیس جمهور روسیه دسترسی داشت. «ابراهیم کالین» سخنگوی اردوغان از سوی وی به عنوان شخص تماس گیرنده با «یوشاکف» مشاور ارشد پوتین تعیین شد. به دنبال تهیه پیش نویس نامه اردوغان خطاب به پوتین توسط کالین و ارسال آن از طریق چالار و عبدالاتیپوف، یک دیپلماسی رفت و آمدی میان مسکو و آنکارا آغاز شد که ظرف ماه مه و اوایل ژوئن، محتوا و شکل نامه را چندین بار دستخوش تغییر کرد. در روز بیست و دوم ژوئن، سفیر قزاقستان در آنکارا یادداشتی «فوری» را برای ابراهیم کالین فرستاد. در این یادداشت آمده بود که نظربایف با ولادیمیر پوتین در سنت پترزبورگ دیدار کرده است و گفته است که چنانچه اردوغان آماده ارسال این نامه است، پوتین نیز برای پذیرش این نامه آمادگی دارد. با آنکه اردوغان خواهان عادی سازی روابط خود با مسکو بود، برای ارسال نامه ای که در آن از واژه های «عذرخواهی» و «غرامت» استفاده شده باشد، آمادگی نداشت. روز بیست و سوم ژوئن، سفیر قزاقستان در تماسی دیگر با ابراهیم کالین از دیدار روز آینده نظربایف با پوتین قبل از پایان نشست سازمان همکاری شانگهای در تاشکند خبر داد و گفت که اگر نامه تا آن زمان بدست رئیس جمهور روسیه برسد، می توان امیدی به خاتمه این بحران داشت. کالین نیز به سرعت اردوغان را در جریان امور گذاشت. در پی آن، ابراهیم کالین با همکاری مترجمان زبان روسی و دیپلماتهای سفارت قزاقستان در آنکارا نسخه دیگری از نامه اردوغان به پوتین را نگاشت و در این نامه، برای بیان مراتب تأسف و عذرخواهی اردوغان از واژه روسی «آیزوینییِت» به معنای «متأسفم» استفاده کرد که نسبت به واژه عذرخواهی بار معنایی ضعیف تری داشت. اردوغان این نامه را امضاء کرد و از طریق کالین و با همکاری و مساعدت فراوان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان ساعت ۱۲:۱۵ ظهر روز بیست و چهارم ژوئن به دست رئیس جمهور روسیه رساند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به رغم آنکه «نامه را به دلیل کاربرد واژه ای جدید بجای واژه عذرخواهی، اندکی به مواضع ترکیه نزدیکتر می دید» آن را پذیرفت. کالین و یوشاکف با یکدیگر توافق کردند که بیانیه مربوطه روز بیست وهفتم ژوئن منتشر شود؛ یعنی درست یک روز پس از انتشار بیانیه رم مبنی بر عادی سازی موفقیت آمیز روابط میان آنکارا و رژیم صهیونیستی.