شرکت‌های دانش‌بنیان و دستی کوتاه از بازار داخلی

روزنامه خراسان: نبود تقاضای مناسب برای محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در حال حاضر یکی از مهم ترین چالش‌های این شرکت‌ها به شمار می رود .به طوری که این شرکت ها برای فروش محصولات خود دربازارهای داخلی باید مسیر پیچیده‌ و دشواری را طی کنند ؛بازاری که حجم بالایی از آن در دست کالاهای خارجی است . این در حالی است که بقای شرکت های دانش بنیان درگروی در اختیار داشتن بازار است تا بتوانند محصولات خود راعرضه کنندوبا فروش آن هابه درآمد زایی برسند.

باوجود تلاش‌هایی که طی سال های اخیر برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش نقش آن ها در اقتصاد کشور انجام گرفته، هم اکنون سهم این شرکت‌ها در تولید ناخالص داخلی کشور تنها حدود 5/ 0 درصد است؛ سهم ناچیزی که نشان می دهد این شرکت ها هنوز نتوانسته اند نقش خود را در شکل گیری اقتصاد دانش بنیان و تصاحب سهمی از بازارهای داخلی ایفا کنندو این موضوع به طورعمده معلول عواملی از جمله واردات محصولات دانش بنیان خارجی ، بی توجهی صنایع به محصولات تولید داخل و نبود حمایت کافی وموثر برای ایجاد بازار فروش محصولات شرکت های دانش بنیان و... است که به عنوان مهم ترین چالش بر سر راه شرکت های دانش بنیان داخلی و شکل گیری اقتصاد دانش‌بنیان که در چشم‌انداز 1404 هدف گذاری شده، قد علم کرده است وبا این که در سال های اخیراقدامات حمایتی مختلفی در زمینه بازارسازی محصولات دانش بنیان داخلی انجام شده، متاسفانه همچنان دست شرکت های دانش بنیان ایرانی از بازار داخلی کوتاه است . یکی از جدید ترین اقدامات حمایتی در این زمینه مصوبه ای بود که 6 ماه پیش از سوی هیئت وزیران به تصویب رسید؛ مصوبه ای که دستگاه‌های اجرایی را مکلف کرد ظرف یک ماه هدف، برنامه و سهم دستگاه خود را برای ایجاد بازار های جدید 10 هزار میلیارد تومانی محصولات دانش‌بنیان تولید داخل ارائه کنند. اما پیگیری اجرای این مصوبه آن گونه که معاون علمی وفناوری ریاست جمهوری اعلام می کند، نشان می دهد که اقدامات انجام شده طی 6 ماه گذشته برای ایجاد بازار محصولات دانش بنیان از امضای چند تفاهم نامه با تعدادی ازدستگاه های اجرایی فراتر نرفته است. دکتر ستاری در این باره می گوید : مصوبه هیئت وزیران مبنی بر الزام دستگاه های اجرایی در زمینه ایجاد بازار جدید 10 هزار میلیارد تومانی برای محصولات دانش بنیان، مصوبه ای است که برای دستگاه های اجرایی الزام ایجاد می کند تا در راستای بازار سازی برای محصولات دانش بنیان اقدام کنند. این مصوبه چند ماه قبل به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد و در این زمینه تفاهم نامه های مختلفی هم بین معاونت علمی وفناوری ریاست جمهوری با برخی دستگاه های اجرایی از جمله وزارتخانه های بهداشت، جهاد کشاورزی، نیرو و نفت به امضارسیده است.

وی نبودتقاضای مناسب برای محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان را یکی از مهم ترین چالش‌های این شرکت‌ها عنوان می کند ومی گوید : ایجاد بازار برای شرکت های دانش بنیان نیازمند فرهنگ سازی است وامری نیست که بتوان آن را با اجبار و دستورعملیاتی کرد . به گفته وی، اگر چه طی سال های اخیر شاهد رشد نسبی بازار محصولات دانش بنیان داخلی بوده ایم و حجم فروش محصولات این شرکت ها30هزار میلیارد برآورد می شود،اما هنوزوضعیت این بازار رضایت بخش نیست واقدامات زیادی باید انجام شود .

درصد ناچیزی از اقتصاد کشور دانش بنیان است

دکترسلطانی رئیس صندوق نوآوری وشکوفایی با بیان این که در حال حاضر کمتر از نیم درصد GDP کشور در اختیار شرکت های دانش بنیان است ، می گوید : این سهم بسیار ناچیزاست ونشان می دهد درصد ناچیزی از اقتصاد کشور ما دانش بنیان است. براین اساس برنامه ریزی ها باید به گونه ای باشد که به افزایش این سهم و تحقق اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی در این زمینه منجر شود .

وی تصریح می کند : مصوبه هیئت وزیران مبنی برالزام دستگاه های دولتی برای ایجاد 10 هزار میلیارد تومان بازارجدید دانش بنیان درکشور، در نوع خود مصوبه خوبی است که می تواند به تقویت این حوزه و رفع بخشی از مشکلات شرکت های دانش بنیان داخلی منجر شود،اما باید دیداین مصوبه تا چه اندازه به صورت عمقی و موثر از طریق دستگاه های اجرایی عملیاتی خواهد شد .

به گفته وی،بازار کشور ظرفیت مناسبی برای محصولات دانش بنیان داخلی محسوب می شود،اما متاسفانه این ظرفیت به طورعمده در اختیار کالاهای خارجی است،به طوری که شرکت های دولتی و غیر دولتی، بخش صنعت وحتی مردم اغلب جنس خارجی خریداری می کنند در حالی که بسیاری از این کالاها در داخل تولید می شود البته با کیفیت پایین . وی معتقد است ؛ برای توسعه بازار محصولات دانش بنیان باید ریشه های مسئله را به طور واقعی ببینیم و سپس راهکارهای واقعی داشته باشیم . اومی گوید : قیمت ، کیفیت، نوآوری در محصول، عدم فرهنگ سازی و فساد 5عاملی است که در شرایط کنونی باعث شده است در بازار کشور ما از کالای خارجی استقبال بیشتری شود. بدیهی است اگربرای این 5 عامل راه حل واقعی داشته باشیم ،این جریان به نفع کالای دانش بنیان داخلی تغییر خواهد کرد؛ به طور مثال سیاستی که چین از سال هاپیش دنبال می کند،آن است که محصولات خود را درحجم بسیار بالایی تولید می‌کند تا بتوانددر کشور های مختلف ودر حجم بیشتری از بازار توزیع کند، طبیعتا با این کار قیمت افت می کند بنابراین مسئله قیمت زمانی حل می شود که تولید کننده بتواند تولید انبوه داشته باشد .وقتی یک شرکت دانش بنیان بتواند محصول خود را به مقدار زیاد به تولید برساند،به طورقطع می تواند آن را با قیمت مناسب روانه بازار کند . مسئله دیگر کیفیت محصول است ، بدیهی است وقتی هنوز در مرحله اولیه توسعه فناوری هستیم،کیفیت محصولات چندان بالا نیست،در حالی که آنچه برای مصرف کننده اهمیت دارد، کیفیت بالای محصول است.از این رو شرکت های دانش بنیان ما برای دستیابی به بازارباید تضمین کیفیت بدهند، یعنی تعهد بدهند چنانچه محصولی را با ضمانت عمر 5 سال روانه بازار می کنند،در صورتی که این محصول زودتر از این زمان با مشکل مواجه شد، یک کالای نو را جایگزین آن کنند. طبیعی است این موضوع به تولید کننده هزینه ای تحمیل خواهد کرد،بنابراین دولت باید در این بخش سوبسید های حمایتی بدهد تا این رویه شکل بگیرد .سلطانی سومین راهکاربرای توسعه بازار محصولات دانش بنیان داخلی را ایجاد نوآوری در محصول عنوان می‌کندومی گوید : به طور متوسط شرکت های دانش بنیان باید هر 2سال در محصول خود نوآوری داشته باشند،این گونه نباشد که برای 10 سال یا بیشتر صرفا یک محصول تولید کنند، در حالی که متاسفانه این موضوع هم چندان از سوی تولید کنندگان ما رعایت نمی شود. دربحث فرهنگ سازی هم لازم است کارهای گسترده تری با استفاده از ظرفیت رسانه و دیگر ابزارهای موجود انجام دهیم تاخرید جنس داخلی برای افراد به یک باورتبدیل شود .سلطانی می افزاید: موضوع فساد و تمایل دستگاه ها به خرید خارجی از مسائلی است که دولت باید برای حل آن اقدام کند و یکی از راهکارها در این زمینه، ایجاد سیاست های تشویقی است به این مفهوم که چنانچه دستگاه های دولتی برای رفع نیاز خود به جای خرید خارجی،اقدام به خرید محصول داخلی کردند، دولت سیاست های تشویقی برای آن ها در نظر بگیرد . در حال حاضر بازارشرکت های دانش بنیان داخلی به دلیل وجود این 5 عامل دچارضعف جدی است.

وی با اشاره به نقش صندوق نوآوری وشکوفایی درتوسعه بازار محصولات دانش بنیان داخلی در کشور می گوید : در صندوق نوآوری برنامه هایی برای توسعه بازار محصولات دانش بنیان داخلی پیش بینی شده که یکی از آن ها اعطای تسهیلات لیزینگ است و طی آن چنانچه شرکتی محصول دانش بنیانی تولید کرده باشد ،برای حمایت از فروش این محصول ، صندوق نوآوری با اعطای وام ارزان 9 درصد به خریدار، زمینه ای را فراهم می کند تا خریداربتواند محصول تولید شده داخلی خریداری کند . این در حالی است که در بازار معمول کشور تسهیلات لیزینگ با بهره 20 تا 30 درصد اعطا می شود.

همچنین صدورضمانت نامه برای قرارداد هایی که شرکت های دانش بنیان درراستای فروش محصولات خود منعقد می کنند،از دیگر برنامه های حمایتی صندوق است که در دست انجام است. در بحث کیفیت نیز طرح حمایتی در دست اجرا داریم . براین اساس برای نمونه سازی و R&D محصول دانش بنیانی که کیفیت بالایی دارد،چنانچه تولید این محصول به نمونه صنعتی ختم شود، تسهیلاتی در قالب وام اعطا خواهد شد.

وی با بیان این که برای جایگزینی یا تضمین کیفیت، در صندوق نوآوری خدمتی تعریف نشده است، تصریح می کند : دربحث نوآوری در محصول نیز چنانچه نمونه سازی محصول انجام شود،تولید کننده می تواند از تسهیلات وام 4 درصد صندوق برای ارتقای محصول خود بهره مند شود. نادری از مسئولان یک شرکت دانش بنیان فعال درتولید فیلتر های نانویی در گفت وگو با خراسان با اشاره به چالش های پیش روی شرکت های دانش بنیان برای دستیابی به بازار های داخلی وخارجی می گوید :فعالیت شرکت های دانش بنیان در ایران موضوع جدیدی است؛ در حالی که کشور های پیشرفته سال ها ست در این زمینه فعال اند.بنابراین نمی توان انتظار داشت بایک رشد سریع به آن ها برسیم ،بااین حال شرط دستیابی شرکت ها به بازار این است که موانع از پیش روی آن ها برداشته شود . در غیر این صورت از آنجا که عمر محصولات دانش بنیان عموما کوتاه است ،طبیعی است که اگر شرکتی نتواند بازار خود را بزرگ کند، بقایش ناممکن خواهد بود.

وی می افزاید : یکی از مشکلات شرکت های دانش بنیان ما ، نبود تقاضا از سوی بخش صنعت است .در واقع بازارایران بازار بزرگی است اما از آنجا که صنعت ما چندان در لبه فناوری حرکت نمی کند، تقاضای زیادی رااز سوی بخش صنعت شاهد نیستیم، ضمن آن که در مواردی هم که به فناوری نیاز است، رغبت به خرید محصول خارجی بیشتر است . نادری نبود سیستم استاندارد سازی محصولات دانش بنیان را یکی دیگر از موانع موجود بر سر راه شرکت های دانش بنیان برای ورود به بازار عنوان می کندومی گوید: در کشور های مختلف سیستم استاندارد سازی محصول راه اندازی شده است و طی آن بیشتر شرکت ها ناچارند استاندارد های اجباری رارعایت کنند بنابراین با توجه به رقابت شدید شرکت ها،این استانداردها رعایت می شود امامتاسفانه درکشور ما در این زمینه بسیار ضعیف عمل شده است،به طور نمونه در زمینه فیلتر وماسک نانویی فعالیت می کنیم وبه خوبی هم استانداردهای تولید محصول را رعایت کرده ایم اما شاهد هستیم دربازارکشور هرنوع ماسک وفیلتری با هر کیفیتی به فروش می رودو این ضربه زیادی به تولیدکننده واقعی می زند . وی واردات بی رویه محصولات خارجی مشابه داخل را ازدیگر چالش های پیش روی شرکت های دانش بنیان عنوان وتصریح می کند : اگر دولت و دیگر مراجع ذی ربط فکر اساسی برای این موضوع نکنند و محدودیتی در ورود این محصولات به داخل کشور ایجاد نکنند، تولید کنندگان ما بسیار ضربه خواهند خورد و نمی توانند در بازار داخلی قد علم کنند .

برنامه‌جامعی برای پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور وجود ندارد

دکتر طیبی رئیس جهاد دانشگاهی با بیان این که هنوز برنامه‌ریزی جامعی برای پیشرفت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور انجام نشده است ،می گوید : باید این برنامه‌ریزی‌ها انجام شود. وی با انتقاد از نبود بازار مناسب برای محصولات دانش بنیان داخلی می افزاید : بسیاری از مدیران به تولیدکنندگان داخلی اطمینان نمی‌کنند و به همین دلیل بخش زیادی از بازار داخلی در اختیار تولید کنندگان خارجی است چرا که منافع شخصی برخی در خریدهای خارجی، بر منافع ملی و اشتغال جوانان کشور اولویت پیدا می‌کند به همین دلیل شرکت های دانش بنیان ما همچنان با معضل بازار دست وپنجه نرم می کنند .