سالها بعد از ممنوعیت ورود پراید به آمریکا،‌ سایپا پراید مونتاژ می‌کند/ تلاش کره‌ای ها برای تصاحب بازار ایالات متحده/ وقتی با ۴۰ سال تاخیر به قانون‌گذاری می‌رسیم

مجموعه «تهران، تقاطع سئول» که در شبکه افق در حال پخش است به دنبال مقایسه صنعت خودرو در ایران و کره جنوبی است. سایت «فردا» با بهره گرفتن از این مستند، گزارشی را تنظیم کرده است؛ در قسمت اول این گزارش به شروع مونتاژکاری سایپا و ایران خودرو در ایران و پیشرفت چشمگیر کره جنوبی با سیاست های تعیین شده از سوی این کشور اشاره شد. صنایع خوروسازی در ایران و در زمان جنگ عراق و ایران بعد از پیروزی انقلاب، با تصمیم دولت موقت و موافقت شورای انقلاب، تمام شرکت های خودروساز دولتی شدند و زیر نظر سازمان صنایع ملی ایران قرار گرفتند ولی به دلیل اختلافات درون دولت و چالش های سیاسی آن مقطع، شورای اداره کننده این سازمان به طور مرتب دچار تغییر و تحول می شد و شرایطی برای سیاست گذاری با ثبات به منظور اداره صحیح خودروسازان وجود نداشت. شرایط به نحوی پیش رفت که اعضای شورای اداره سازمان صنایع ملی ایران در طول دو سال بیش از 5 بار تغییر کردند. از آنجا که فعالیت شرکت های خودروسازی ایرانی به طور کامل وابسته به قطعاتی بود که از شرکت های مادر خارجی تامین می شدند، تولید در برخی از این شرکت ها متوقف شد. اما شرکت تالبوت همچنان به ایران قطعه می فرستاد و تولید پیکان ادامه داشت. شرکت سایپا نیز به تولید رنو5 ادامه داد. در این میان، نام شرکت جنرال موتور ایران به پارس خودرو تغییر کرد و مسئولان جدید این شرکت به دنبال راه اندازی خط تولید بودند. از سوی دیگر شرکت خودروی ماهیندا که سال ها قبل محصولات جیپ را تولید می کرد. آغاز تولید محصولات ماهیندا در پارس خودرو با سال های اولیه جنگ ایران و عراق همزمان شد و مسئولان پارس خودرو به دنبال عرضه جیپ های ماهیندا به نیروهای مسلح برای استفاده در جبهه بودند. اما به دلیل اینکه این خودرو ها کیفیت خیلی پایینی داشت، مسئولان پشتیبانی جنگ در ارتش و سپاه، ترجیح می دادند که از خودروهای وارداتی تویوتا در جبهه استفاده کنند. زیرا که این خودروها دوام بالاتری داشتند. از سوی دیگر به دلیل محدودیت های ارزی، مدیران وزارت صنایع سنگین به دنبال تولید خودرویی بودند که بتوانند بخشی از نیازهای خودرویی جبهه را تامین کنند. بنابراین گزینه مورد نظر وزارت صنایع سنگین لندروور بود که از مدت ها قبل در شرکت مرتب تولید می شد. اما به دلیل اینکه تولید این خودرو از وارداتش بیشتر می شد تولید لندروور در ایران متوقف شد. بنابراین به سراغ سانتانا موتور رفتند. شرکت اسپانیایی که اتومبیل جدید با نام سانتانا 2500 ساخته بود که شباهت زیادی به لندروور داشت. بنابراین مسئولان توانستند برای تولید این خودروی با کیفیت، قراردادی با قیمت مناسب ببندند. در آن زمان این خودرو در دو شرکت مرتب و پارس خودرو به طور همزمان، تولید می شد. ممنوعیت واردات خودرو در کره جنوبی، سه سال دیگر تمدید شد این در حالی بود که شرکت های کره ای از جمله کیا، درصدد همکاری با شرکت های بزرگ آمریکایی مانند فورد و همچنین خودروسازان ژاپنی مانند مزدا برآمدند و نخستین فیس لیفت ها از مدل های خارجی را روانه بازار کردند. در سال 1359، مدت زمان 25 ساله ای که دولت کره جنوبی برای اجرای سیاسیت های حمایتی اش از صنعت خودروسازی تعیین کرده بود به پایان رسید. کره جنوبی به دلیل رشد کردن صنایع خودروسازی در کشور به مدت 25 سال واردات خودرو را ممنوع کرده بود اما هنوز نتوانسته بود در صنایع خودروسازی به رشد برسد. بنابراین این کشور به مدت سه سال دیگر ممنوعیت واردات خودرو را تمدید کرد. سال 1360 برای خودروسازی کره، سال مهمی بود. در این سال هلدینگ صنعتی دوو، شرکت ساهان موتور را خرید و نام آن را به دوو موتور تغییر داد. شرکت هیوندایی هم در این سال، خودروی استلار جی اس ال را معرفی کرد. این شرکت همچنان به دنبال ورود به بازار آمریکا بود. هیواندایی پانی علی رغم صادرات به چندین کشور، نتوانسته بود استانداردهای لازم برای ورود به بازار آمریکا را کسب کند. به همین خاطر هیوندایی نسل بهبود یافته ای از آن با نام پانی 2 را به بازار خودرو عرضه کرد. اما این خودرو هم به بازار خودروی آمریکا راه نیافت ولی توجه کانادا را به خود جلب کرد و به دلیل قیمت پایین فروش خوبی در این کشور داشت. توقف تولید پیکان در ایران اواخر سال 1362 بود که وضعیت صنعت خودروسازی در ایران متعادل شده بود و چون واردات متوقف شده بود، هر خودرویی که تولید می شدبه فروش می رسید. اوضاع ایران خودرو به دلیل مشکلات ارزی در کشور روز به روز بدتر می شد. در این شرایط شرکت پژو که مدتی بود شرکت تالبوت را خریده بود به ایران خودرو اعلام کرد که دیگر قصد ندارد قطعات پیکان را تولید کند. او خواست تا ایران خودرو هر چقدر قطعه می خواهد سفارش دهد زیرا که بعد از آن امکان ارسال قطعات به ایران را ندارد. این در حالی بود که دولت ایران پولی برای خرید قطعات ایرانی نداشت. با توقف تولید پیکان جدا از خودروهای لوکس و گران قیمت پارس خودرو، تنها خودروی سواری که در کشور تولید می شد، رنو 5 بود. در این میان شرکت سایپا کمبود تولیدش را جبران کند تولید وانت نیسان جونیور را آغاز کرد. در این زمان به دلیل کمبود تولید و پرداخت دلار 7 تومانی توسط دولت به خودروسازان، قیمت کارخانه ای خودرو با بازار آزاد تفاوت فاحشی داشت و خودرو یک کالای سرمایه ای محسوب می شد. در آن زمان هر کسی که می خواست خودروی صفر بخرد باید سال ها در صف منتظر می ماند. لغو ممنوعیت واردات خودرو در کره جنوبی در سال 1365 شرکت هیوندایی از خودروی به نام پانی اکسل رونمایی کرد. این خودرو با هدف ورود به بازار آمریکایی ها تولید شده بود و همانطور که مسئولان هیوندایی در نظر داشتند این خودرو توانست مجوز ورود به بازار آمریکا را کسب کند. این خودرو توانست در سال اول ورود، رکورد فروش در ایالات متحده را بشکند و به علت قیمت پایین 169 هزار دستگاه از این خودرو به فروش رفت. همزمان که دولت کره جنوبی احساس کرد صنایع خودروسازی توانسته اند از شوک نفتی 1979 خارج شوند، ممنوعیت واردات خودرو را لغو کرد. در این شرایط شرکت های کره ای باید در رقابت با شرکت های خارجی، کیفیت محصولاتشان را بالا می بردند. از سوی دیگر با اینکه هیوندایی در ابتدای ورود به بازار آمریکا، وضعیت خوبی را پیدا کرده بود اما این شرایط دوام چندانی نیافت و کم کم مشکل این خودرو نمایان شد. به همین دلیل برند هیوندایی در بین مردم آمریکا، خودرویی ارزان قیمت و بی کیفیت جا افتاد. فروش پراید در آمریکا به دلیل مشکل ایمنی، ممنوع شد پس از آن هیوندایی نسل اول سوناتا را در بازار عرضه کرد. اما این خودرو نه تنها نتوانست وارد بازار آمریکا شود بلکه در استرالیا و آمریکا هم از آن استفاده نشد. این شکست باعث شد تا مدیران هیوندایی متوجه شوند که برای گسترش بازار صادراتی شان باید کیفیت محصولاتشان را بالا ببرند و توان مهندسی کره هنوز برای ساخت یک محصول با کیفیت کافی نیست. بنابراین هیوندایی طراحی نسل دوم سوناتا را بار دیگر به شرکت ایتال دیزاین داد. کیا هم برای شروع کار به سراغ فورد رفته و در همان ابتدا تولید خودروهای هاچ بک کوچک از محصولات این شرکت را آغاز کرد. این خودروی کوچک که کیا پراید نامیده شد، حاصل همکاری مشترک شرکت فورد و شرکت مزدا بود. البته گفتنی است که یکسال قبل از اینکه تولید پراید در کره آغاز شود، سازمان امنیت بزرگراه های آمریکا به دلیل مشکل ایمنی، فروش این خودرو را در خاک آمریکا ممنوع کرده بود! آماده سازی خودروسازان کره جنوبی برای ورود به بازارهای جهانی مدت کوتاهی بعد از عرضه پراید، شرکت کیا موتور، خودروی کیا کنکو را به بازار عرضه کرد. همزمان با کیا، شرکت دوو هم یک خودروی سدان به نام دوو لمانس را به بازار عرضه کرد. این خودرو در برخی کشورها، دوو ریسر نامیده شد. در این حال، شرکت های کره ای یکی پس از دیگری در حال معرفی خودروهایی بودند که با پلت فرم های خارجی و متعلق به خودشان تولید می شد و دیگر هیوندایی تنها خودروساز کره ای محسوب نمی شد. این بدان معنا بود که کره جنوبی از مرحله مونتاژ عبور کرده و خود را برای در اختیار گرفتن بخشی از بازارهای جهانی آماده می کند. تولید نیسان پاترول در نیمه دوم دهه 60 در نیمه دوم دهه 60، مدیران جدیدی وارد بدنه وزارت صنایع سنگین شدند و تلاش تازه ای برای تولید خودروهای جدید و خارج کردن شرکت های خودروساز داخلی از بحران تولید آغاز شد. در همین راستا آنها تصمیم گرفتند تا تولید لندروور سانتانا را در شرکت پارس خودرو متوقف کنند. مسئولان پارس خودرو پس از مذاکره با شرکت ژاپنی برای تولید نیسان پاتروس 160 و 260 شرکت نیسان به توافق رسیدند. این خودرو از همان ابتدا مورد استقبال طبقه مرفه جامعه قرار گرفت. همزمان با این تحولات، مسئولان ایران خودرو پس از مذاکره با شرکت فیات برای تولید خوروی فیات 131 و 132 به توافق اولیه رسیدند اما در مراحل نهایی، نمایندگان شرکت فیات برای امضای قرار داد حاضر نشدند و ارتباط با ایران را قطع کردند. توافق شرکت پژو، برای تولید پژو 405 در ایران پس از آن شرکت پژو با نماینده وزارت صنایع سنگین تماس گرفت و اعلام کرد که حاضر است برای تولید پژو 405 در ایران مذاکره کند. همزمان با آغاز این مذاکرات، شرکت پژو، خط تولید قدیمی شرکت تالبوت که قطعات پیکان را می ساخت به حراج گذاشت. جدا از ایرانی ها که برای تامین قطعات به این خط تولید احتیاج داشت یک شرکت ترکیه ای هم متقاضی این خط بود. در واقع ترک ها می خواستند با خرید این خط به ایران قطعه وارد کنند. در بند سوم قراردادی که از سوی شرکت پژو تنظیم شد، نوشته شده بود که شرکت پژو موتور و سیستم انتقال قدرت پژو 504 را به ایران خودرو بفروشد تا این شرکت آنها را بر روی بدنه پیکان قرار دهد. ایران خودرو با موتور 1800 سی سی و گیربکس پژو 504 پیکانی تولید کرد که به پیکان پژویی معروف شد. همچنین برای شروع کار قرار شد ایران خودرو 48 دستگاه پژو 405 را برای نمونه در خطی که برای این منظور تجهیز کرده بود، تولید کند. اما وزارت صنایع سنگین که باید مجوز ورود CKD پژو 405 را صادر کند، از این کار امتناع کرد و CKDها در گمرک ماند. ظاهرا اختلاف میان مدیر عامل وقت ایران خودرو و یکی از مدیران وزارت صنایع سنگین باعث شد تا گمرک اجازه ترخیص قطعات پژو را ندهد. در اوج این اختلافات، دولت جدیدی بر سر کار آمد و مدیریت ها در وزارت صنایع سنگین و ایران خودرو تغییر کرد. تغییر مدیریت باعث شد تا تولید پژو 405 در ایران منوط به تصمیم مدیران جدید شود. در حقیقت دولت سازندگی در زمانی در سر کار آمد که تولید خودرو در وضعیت بسیار نامناسبی بود و باید فکری برای تامین نیازهای داخلی می شد. خودروسازی در ایران؛ دولتی و در کره جنوبی؛ خصوصی در شرایطی که ایرانی ها دغدغه تامین قطعات خودروهای داخلی را داشتند، خودروسازان کره ای سخت در رقابت با هم برای راه یافتن به بازار جهانی بودند. آنها برخلاف خودروسازان ایرانی، شرکت هایی، خصوصی بودند و نمی توانستند سهمی از بودجه های دولتی داشته باشند. پس برای بقایشان باید بازارهای صادراتی شان را گسترش می دادند و این مسئله جز با بالابردن کیفیت و پایین نگه داشتن قیمت، انجام شدنی نبود. شرکت هیونداییی بعد از عدم استقبال هیوندایی سوناتا به سرعت نسل دوم آن را معرفی کرد. نسل دوم سوناتا بر روی پلت فرم میتسوبیشی گالانت ساخته شده بود. با اینکه این خودرو توانست وارد بازار آمریکا شود اما ذهنیت منفی مصرف کنندگان آمریکایی که بعد از هیوندایی اکسل ایجاد شده بود مانع فروش آن در آمریکا بود. اما در مقابل بازار این خودرو در کانادا بسیار رونق داشت. به همین خاطر هیوندایی برای پایین آوردن قیمت در بازار آمریکایی شمالی کارخانه ای در منطقه برومانت در ایالت ک.ب.ک کانادا تاسیس کرد. در همین زمان شرکت دوو هم در ادامه همکاری فنی مهندسی‌اش با شرکت جنرال موتور، خودروی جدید به نام دوو اسپرو به بازار عرضه کرد. تولید مجدد پیکان در ایران خودرو در ایران به دلیل آغاز نشدن تولید پژو 405، شرکت ایران خودرو در آستانه تعطیل شدن قرار گرفت. به همین خاطر وزیر وقت صنایع سنگین برای جلوگیری از ورشکستگی این شرکت اجازه تولید 50هزار پیکان را صادر کرد و موضوع خودرویی جایگزین پیکان عملا منتفی شد. از سوی دیگر هیات دولت برای جبران کمبود بازار، اجازه واردات محدود خودرو به کشور را داد. در این مقطع تعدادی خودرو از برندهای مختلف ژاپنی و اروپایی وارد کشور شد که به دلیل قیمت بالا تنها نیاز طبقه مرفه جامعه را تامین می کرد. شرکت دوو هم به عنوان اولین شرکت کره ای در این مقطع به صورت گسترده وارد بازار ایران شد. تاسیس شرکت کرمان خودرو در ایران گروهی از مدیران دولتی در کرمان، موسسه خیریه ای به نام مولاالموحدین برای رفع محرومیت و ایجاد اشتغال در استان کرمان تاسیس کرد و یکی از بخش های سرمایه گذاری اش را به خودروسازی اختصاص داد. بنابراین این موسسه، شرکتی به نام صنایع خودروسازی کرمان تاسیس کرد. این شرکت کار خود را با واردات گسترده خودروهای شرکت دوو آغاز کرد. در این مقطع دو مدل ریسر و اسپرو وارد ایران شد که مشتریان زیادی هم داشت. رقابت خودروسازهای کره جنوبی با خودروهای وارداتی شرکت های خودروسازی در کره جنوبی، مدل های متنوعی را با استفاده از پلت فرم های قدیمی تر شرکت های ژاپنی و آمریکایی طراحی و تولید کردند. هیوندایی خودروی النترا را به بازار ارائه کرد که بعدها این خودرو یکسال بعد به عنوان خودروی برتر استرالیا در سال 1993 انتخاب شد. هیوندایی همچنین یک خودروی کوپه را به نام اسکوپ را وارد بازار کرد. شرکت دوو هم چند خودرو ارائه کرد که امکانات رفاهی زیادی داشت. شرکت کیاموتور هم کامیونت بونگو و ون بستا را به بازار عرضه کرد. کیا در این سال فعالیت خود را در بازار انگلستان آغاز کرد و توانست در اولین سال 1800 پراید را در این کشور بفروشد. تولید پژو 405 در ایران خودرو و رنو 21 در سایپا ایران خودرو همچنان درگیر تولید پیکان بود اما این بار بدون کمک شرکت تالبوت به کار خود ادامه می داد. از طرفی با حل شدن مشکلات سیاسی حول پژو 405، این خودرو نیز به چرخه تولید شد. پژو 405 از ابتدا در دو مدل GL و GLX تولید شد که مدل GLX بیشتر در اختیار مدیران دولتی قرار گرفت و مدل کم امکانات تر یعنی GL به تاکسیرانی ها واگذار شد. شرکت سایپا هم با رنو توافق کرد که خودرو رنو 21 آن را به صورت FULL CKD در ایران تولید کند. تصویب قانون برای صنایع خودروسازی ایران در مجلس/ قانونی که 40 سال قبل در کره جنوبی اجرا شده بود در همین ایام وزارت صنایع سنگین سخت به دنبال تدوین نقشه راهی برای صنایع خودروسازی کشور بود. در همین راستا، دولت قانون خودرو را به مجلس شورای اسلامی برد و این قانون به تصویب نمایندگان مجلس رسید. بر اساس این قانون تعرفه واردات خودرو 170 درصد تعیین شد، اما قرار شد این تعرفه به تدریج کاهش یابد و طی این مدت خودروسازان داخلی، خود را برای رقابت با خودروهای خارجی آماده کنند. تصویب قانون خودرو علی رغم همه ضعف هایی که داشت، اولین نقشه برای خودروسازی در کشور بود. دقیقا شبیه به کاری که کره جنوبی 40 سال قبل انجام داده بود. اما تفاوت ایران و کره جنوبی در این بود که در کره جنوبی شرکت های خصوصی بودند و دولت با قدرت برنامه اش را در صنایع خودروسازی اجرا می کرد. اما در ایران، خودروسازی ها، دولتی بودند و با فشار به دولت کار کردند که اجرای قانون خودرو بعد از مدتی متوقف شد و شرایط و ضوابط بر طبق خواسته شرکت های خودروساز تغییر کرد. توافق سایپا با خودروسازان کره جنوبی برای تولید پراید در ایران در مدتی که تازه قانون خودرو تصویب شده بود، برخی از سرمایه گذاران، ایده راه اندازی مونتاژ کارخانجات خودرو را دنبال کردند. یکی از آنها، بنیاد مستضعفان و جانبازان بود که توانست موافقت شرکت آلمانی بنز را برای تولید محصولاتش در ایران جلب کند. با مطرح شدن این موضوع به دلیل اینکه بنیاد جانبازان، یکی از ارگان های انقلابی بود، اعتراض ها بر ضد این قراردادها آغاز شد. در همین زمان شرکت سایپا که هنوز خودروی رنو 5 را تولید می کرد و قرار بود تولید رنو 21 را آغاز کند. اما به دلیل اضافه قیمت CDK محصولات رنو، این شرکت با رنو به مشکل خورد. سایپا، خط تولید رنو5 را به پارس خودرو واگذار کرد اما تولید این محصول در ایران خودرو هم دوام نیاورد. از سوی دیگر شرکت سایپا برای جایگزین رنو5 به دنبال خودروی هاچ بک و ارزان قیمت بود بنابراین با چندین خودروساز خارجی مذاکره کرد و در نهایت با کیا موتور کره جنوبی برای تولید پراید به توافق رسید. قرار شد تا سایپا تولید پراید را در دو مدل هاچ بک و صندوق دار به صورت FULL CDK آغاز کند.این قرارداد اجازه داخلی سازی پراید را به سایپا می داد. سایپا نیز به دنبال خودکفایی از شرکت کیاموتور برای تولید پراید بود. داخلی سازی قطعات پراید در سایپا و تولید قطعات پژو 405 در ایران خودرو، فرصتی برای قطعه سازان ایرانی بود که در این مسیر خود را تقویت کنند. اما آیا این دو خودروساز از این فرصت استفاده کردند؟