سه موضوع اساسی در گردشگری ایران

روزنامه دنیای اقتصاد: از منظر بخش خصوصی مقوله سرمایه‌گذاری بسیار مهم است و گردشگری می‌تواند به‌عنوان زمینه سرمایه‌گذاری عمل کند. گردشگر با ورود به ایران با زمینه‌های سرمایه‌گذاری خارجی آشنا می‌شود و سرمایه‌گذاری نیز باعث توسعه گردشگری می‌شود؛ بنابراین یک رابطه دوسویه میان آنها وجود دارد. این صنعت باید به‌عنوان مقدمه‌ای برای توسعه سرمایه‌گذاری و عامل پیشران آن مطرح باشد. همچنین به دلیل پراکندگی توریستی مناطق مختلف کشور، می‌تواند فرصت‌هاي شغلی مستقیم و غیرمستقیمی را در استان‌هاي مختلف ایجاد کند. در این حال، اتاق بازرگانی ایران در جدیدترین گزارش خود پیرامون گردشگری ضمن بررسی ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در گردشگری و همچنین فرصت‌ها، تهدید‌ها، نقاط ضعف و قوت توسعه توریسم در کشور، قریب به 50 پیشنهاد برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی از طریق توسعه این صنعت ارائه کرده است. این گزارش «تامین زیرساخت‌های لازم»، «ارائه تسهیلات و خدمات گردشگری مناسب جذب توریست» و «هدف‌گذاری در بازارهای بالقوه خارجی» را سه موضوع اساسی در گردشگری ایران دانسته و از آنها به‌عنوان مسائل قابل پیگیری در این حوزه یاد کرده است. 7 ویژگی‌ سرمایه‌گذاري در گردشگري براساس این گزارش، سرمایه‌گذاری در عرصه توریسم دست کم 7ویژگی اصلی دارد. نخست آنکه، سمت تقاضا در صنعت گردشگري به‌شدت تحت‌تاثیر عوامل غیر اقتصادي است؛ به این معنا که وقوع بی‌ثباتی‌هاي سیاسی، تروریسم و گسترش بیماري‌هاي خاص از جمله مسائلی هستند که می‌توانند به آسیب‌پذیري جدي صنعت جهانگردي یک منطقه منجر شوند. از سوی دیگر، کالاها و خدمات تولیدشده در گردشگري عمدتا غیر قابل انبار کردن هستند و این ویژگی به دلیل ماهیت خدماتی بودن آن است. به این ترتیب روشن می‌شود که مساله نوسان عرضه و تقاضا در گردشگری بسیار حسا‌س‌تر از سایر صنایع تولیدي است. فصلی بودن نیز دیگر ویژگی گردشگری است. در صنعت توریسم تلاش‌ها باید در جهت کاهش نوسانات فصلی و دوره‌اي یا متعادل کردن تقاضاها در زمان‌هاي مختلف باشد. شلوغ بودن بیش از حد یک هتل در فصلی از سال و خلوت بودن بیش از اندازه آن در فصلی دیگر مقرون به‌صرفه و صلاح نیست. در عین حال، کارشناسان معتقدند گردشگري صنعتی چتري است؛ به این معنا که نقصان در ارائه هر یک از کالاها و خدمات حین سفر، به ایجاد محدودیت در تقاضا براي سایر کالاها و خدمات این صنعت مبدل می‌شود. مثلا اگر خدمات اقامتگاهی مناسبی در یک مقصد گردشگري عرضه نشود، کارآیی سیستم حمل‌ونقل، ظرفیت خدمات غذایی، امکانات جاذبه‌هاي محلی و توانمندي دفاتر و واحدهاي ارائه‌دهنده گردشگري همه و همه تا حدود بسیاري بی‌نتیجه می‌مانند. این درست نظیر آن است که قسمتی از یک چتر سوراخ شده باشد که کل آن را بی‌فایده می‌سازد. همچنین این صنعت به‌شدت تحت‌تاثیر سیستم حمل‌ونقل است. در گزارش مذکور، از بلند بودن مدت زمان بازگشت سرمایه نیز به‌عنوان ششمین ویژگی سرمایه‌گذاری در گردشگری یاد شده است. سرمایه‌گذاري در صنعت گردشگري مبالغ زیادي را می‌طلبد و سال‌هاي زیادي لازم است تا سرمایه‌گذاري انجام‌شده بازیافت شود. از این رو، یک بنگاه گردشگري باید داراي چنان قابلیت انعطاف مالی باشد که در صورت بروز تنگناهاي مالی یا رخدادهاي غیرمترقبه توان حرکت و ادامه حیات اقتصادي خود را همواره حفظ کند. در نهایت، بهبود و گسترش سرمایه‌گذاري در صنعت گردشگري، زمینه‌اي مناسب براي تشکیل شرکت‌هاي بزرگ و مشارکت‌هاي چندملیتی را فراهم خواهد کرد. لذا ماهیت اصلی شرکت‌هاي چندملیتی و تاثیرات مثبت و منفی عملکرد فعالیت‌هاي این‌گونه شرکت‌ها در صحنه اقتصاد جهانی به ویژه در ارتباط با کشورهاي توسعه‌نیافته را همواره باید مد نظر قرار داد. طبق این گزارش فرصت‌ها، تهدید‌ها و نقاط قوت و ضعف گوناگونی بر سر راه توسعه گردشگری ایران وجود دارد؛ نکاتی که در جدول آمده است. پیشنهادهای راهبردی از سوی دیگر این گزارش، توجه به جنبه فرهنگی کالاها و خدمات در سبد پرتفوی صادرات کشور؛ توجه به صنایع‌دستی و سرمایه‌گذاری بیشتر در این زمینه؛ جدیت بیشتر در امر شناساندن اهمیت صنعت گردشگری به مردم و فراهم‌سازی بستر پذیرش گردشگر در افکار عمومی؛ تبیین نقش این صنعت به عنوان کانال جذب سرمایه‌گذاری خارجی، منبع اشتغال‌زایی و راهی برای توسعه اقتصادی و انسانی؛ جهت‌دهی برای رسیدن به نوآوری، خلاقیت و تشویق به تحقیق و توسعه بیشتر در این زمینه؛ سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی؛‌ اطلاع‌رسانی کافی درباره جاذبه‌های گردشگری و تبلیغات موثر جهت تبیین افکار جهانی توسط سازمان‌ها، دفاتر و نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی در امور سیاحتی؛ انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با کشورها و سازمان‌های گردشگری جهانی و کشوری به‌منظور تبادل و جذب گردشگر بیشتر را برای افزایش سرمایه‌گذاری خارجی از طریق توسعه صنعت گردشگری پیشنهاد کرده است. همچنین طراحی و اجرای بسته‌های حمایتی از گردشگران خارجی از قبیل اعطای خطوط اعتباری، کارت تخفیف، معافیت مالیاتی صادرات کالاهای گردشگری به صورت عملیاتی و شفاف؛ استفاده از نیروی انسانی کارآزموده و متخصص در امور مرتبط با گردشگری؛ اصلاح قوانین و مقررات ورود و خروج اتباع خارجی؛ تهیه نقشه جامع؛ تهیه و تنظيم شناسنامه براي كليه آثار تاريخي و فرهنگی موجود در كشور و تلاش در جهت شناسايي آثار باستاني ايران در جهان و انتقال آنها به کشور؛ آگا‌ه‌سازي و اطلاع‌رساني نسل جديد به مباني تطبيقي حقوقي درباره آثار فرهنگی و تاريخي كشور؛ استفاده از فناوري‌های نوين و اطلاع‌رساني الكترونيكي از طرق سایت‌ها به مردم جهان براي جذب گردشگر نیز از دیگر پیشنهادها در این عرصه عنوان شده است. به باور کارشناسان اتاق ایران معرفي فرهنگ‌های تمدن‌ساز و اطلاع‌رساني در زمينه تمدن عظيم ایرانی- اسلامي و آثار آن؛ برگزاري اجلاس و کنفرانس‌ها در شهرهای تاريخي براي تبليغ و جذب بيشتر گردشگر؛ توجه به مفاهیم قرآن و روايات درباره گردشگري؛ توليد فیلم‌های جذاب و متناسب و نمايش آن در رسانه‌ها؛ ايجاد موزه‌های محلي در هر شهر براي نگهداری آثار شخصي افراد به نام آنها؛ ايجاد امكانات مناسب اقامتي، پذيرايي و بهداشتی در جوار آثار تاريخي؛ حفظ و مرمت گورستان‌های تاريخي و احياي آن به‌عنوان مدفن بسياري از مفاخر علمي و مذهبی و تاريخي؛ ايجاد امنيت براي سرمایه‌گذاری در بخش ميراث‌فرهنگی و گردشگری؛ ورود بخش خصوصي به صنعت موزه، ميراث فرهنگی، گردشگري و هتلداری با نظارت دولت و ارائه تسهیلات و معافيت؛ آموزش نيروهاي متناسب در بخش آثار تاريخي براي مرمت، حفظ، راهنمايي و پژوهش؛ استفاده از منابع اصل ٤٤ در زمينه گردشگري و ميراث فرهنگی براي كمك به بخش خصوصي؛ ايجاد امنيت براي گردشگران خارجي و اتخاذ تدابير لازم جهت رفع ذهنیت‌های منفي موجود؛ رفع تبعيض براي جهانگردان خارجي و تخفيف ويژه براي آنها در بازديد از موزه‌ها و حذف موانع غير ضروري و ايجاد تسهیلات اداري براي گردشگران از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی از طریق گردشگری بینجامد. علاوه‌بر این، واگذاري جاذبه‌هاي طبيعي به بخش خصوصي براي ايجاد امكانات تفريحي و گردشگري با نظارت دولت؛ لزوم وحدت در سياست‌گذاري بخش گردشگري؛ احياي دروازه‌های تاريخي به‌عنوان سمبل شهرهای تاريخي و جاذبه گردشگري؛ مرمت و احياي کاروانسراها، خانه‌ها، برج‌ها و قلعه‌های تاريخي وبهره داری از آنها به‌عنوان مراكز اقامتي، تفريحي و موزه؛ برگزاري تورهاي رايگان براي دانشجويان به‌منظور آشنايي آنان با ميراث‌فرهنگی؛ نصب تابلوي معرفي آثار در محل آنها؛ معرفي آثار تاريخي و جاذبه‌های گردشگري هر شهر در مدخل آن؛ تامين امنيت آثار تاريخي و اتخاذ تدابير و آموزش‌هاي لازم براي جلوگيري از سرقت آثار؛ ارتقاي سطح خدمات رفاهی و گردشگري در حد استانداردهای جهانی براي جذب گردشگر نیز بخشی دیگر از این پیشنهادها است. در نهایت نیز این گزارش گسترش فرهنگ گردشگري و حفظ ميراث فرهنگی در ميان اقشار مختلف جامعه؛ نصب تابلوهایی براي نگاشتن يادبود و جلوگيري از مخدوش كردن آثار؛ تسهیل در تردد به مناطق گردشگري و اختصاص وسايل نقليه و ايستگاه‌های خاص گردشگري براي جابه‌جايي گردشگران به محل آثار تاريخي خارج از شهرها؛ ارتقاي كمي و كيفي صادرات صنايع دستي؛ استفاده از جاذبه‌ها و امتيازات ایران برای توریسم درمانی درحوزه آب درمانی و توریسم سلامت را از دیگر راه‌هایی دانسته که از آن طریق می‌توان به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور از جمله در گردشگری دست یافت. لزوم نقش‌آفرینی همه بخش‌ها این گزارش در بخش پایانی خود تاکید کرده است که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور و منطقه با توجه به فرابخشی بودن صنعت توریسم، باید تدوین اهداف و برنامه‌ها را به گونه‌ای ترسیم کنند که ضمن تولی‌گری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سایر بخش‌ها اعم از دولتی و خصوصی نیز در تامین نیازهای اساسی نقش خود را به درستی ایفا کنند تا به این ترتیب با تعامل و تعریف روابط متقابل و ارگانیک بخش‌های وابسته به این صنعت، شریان اقتصادی گردشگری کارآمد و توانمند شود؛ تا جایی که در بستر صنعت توریسم و با ایجاد کسب و کار جدید، سطح اشتغال‌زایی و درآمد لایه‌های مختلف اجتماعی رشد قابل‌قبولی داشته باشد. کارشناسان همچنین یادآور شده‌اند که سرمایه‌گذاري در صنعت گردشگری نیازمند توسعه زیرساخت‌هاي اقتصادي، فراهم کردن شرایط اجتماعی مناسب و بهبود روابط سیاسی با سایر کشورها است. عدم شناخت، فقدان مطالعات امکان‌سنجی یا تحلیل هزینه منفعت در طرح‌هاي گردشگري، فقدان استفاده از نیروي انسانی کارآمد، تصورات منفی گردشگران درباره شرایط امنیتی کشور، تبلیغات نامناسب، نارسایی‌های محل‌هاي استقرار، موانع حمل ونقل، خدمات فرودگاهی نامناسب، نقش ناکارآمد دولت و نهادهاي دولتی مثل بانک‌ها از عمده‌ترین مشکلات این صنعت به‌شمار می‌رود. با اتخاذ راهکارهاي مناسب براي رفع هرکدام از موانع فوق و به‌کارگیري دانش حسابداري، چه در زمینه اقلامی که در قالب صورت‌هاي مالی مانند ترازنامه یا سود و زیان ارائه می‌شوند و چه در زمینه اقلامی که قابلیت ارائه در قالب اعداد و ارقام را ندارند، همچنین با لحاظ کردن مسائل مرتبط با حسابداري زیست‌محیطی می‌توان بسترهاي مناسب را براي توسعه این صنعت فراهم کرد.