برجام مرده است فقط کسی به فکر تشییع‌ آن نیست | برجام به فرجام نرسید؟؟

پایگاه خبری تحلیلی بازار بورس:

برنامه جامع اقدام مشترک (به انگلیسی: Joint Comprehensive Plan of Action) به اختصار برجام گفته می شود. برجام درواقع توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین و در غرب توافق هسته‌ای ایران یا توافق ایران نیز نامیده می‌شود. برجام در راستای توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ در وین اتریش بسته شد. قرارداد برجام بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) بسته شده است. در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ شمسی، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام‌کرد.

وضعیت ایران در عرصه دیپلماتیک خطیر است؛ از یک سو شاهد بودیم که ایران از کمیسون مقام زن اخراج شد و از سوی دیگر در مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای علیه ایران به تصویب رسید. در این میان پرسش آن است که سرنوشت برجام چه می‌شود؟

مهدی مطهرنیا، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، درباره این موضوع به «نامه‌نیوز» گفت: «امروز چین به عنوان کشوری که ایران مدعی شراکت با آن است، ایران را در حالت انزوا قرار داده است. قرار بود در پرتو برجام ایران به بازیگری عادی در نظام بین‌الملل تبدیل شود اما این اتفاق رخ نداد و امروز می‌بینیم که در محاصره سیاسی قرار گرفته است. البته پیش از این هم تجربه انزوای سیاسی را داشته‌ایم و متأسفانه برخی مسئولان به چنین انزوایی می‌بالند در صورتی که دیپلماسی، عرصه تهاجم و متعاقبش انزوا نیست و چنین رویکردی هزینه به بار می‌گذارد».

او ادامه داد: «واقعیت این است که برجام به فرجام نرسید و دیرزمانی است که برجام مرده است اما کسی حاضر به تشییع آن نمی‌شود. البته برجام از بدو تولدش ناقص‌الخلقه بود زیرا برجام صرفا قرار بود برنامه جامع اقدام مشترک باشد و همه موضوعات و مشکلات میان ایران و غرب را فرانمی‌گرفت. در دولت‌های نهم و دهم در موضوع پرونده هسته‌ای صرفا گفتمانی ایدئولوژیک را شاهد بودیم و حالا هم گفتمانی انقلابی روی کار آمده است امروز به نقطه‌ای رسیده‌ایم که دیگر هیچ یک از طرفین نمی‌توانند به برجام بازگردند. امروز یک جنگ نامتعادل در حال شکل‌گیری است».

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی همچنین بیان کرد: «در چنین فضایی روسیه و چین هم به ظاهر متحد ایران هستند از ایران حمایت نمی‌کنند و علنا می‌بینیم که چین به ادعاهای امارات متحده عربی رسمیت می‌بخشد. روس‌ها که می‌خواهند در وضعیت کنونی‌شان بهره خود را از ایران ببرند و با استفاده از فضای ایران تحریم‌های خود را دور بزنند».

مطهرنیا در پایان در باره مذاکرات برجامی گفت: «دولت آقای رئیسی که روی کار آمد تیم مذاکره‌کننده با توپی پر وارد مذاکرات وین شدند و از توافقی حداکثری حرف می‌زدند اما دیدیم که به تدریج مذاکرات فرسایشی شد».

برجام به این ۳ دلیل احیا نشد

بن کاسپیت در نشریه امریکایی المانیتور نوشت: جمله ای که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به یک فرد گفت، این هفته در اسرائیل هیجان زیادی ایجاد کرد. بر اساس ویدئویی که متعلق به 3 نوامبر است منتشر شده، یک فرد از بایدن خواست توافق هسته ای ایران را مرده اعلام کند. او پاسخ داد: "برجام مرده است، اما آن را اعلام نمی کنیم.

 در ادامه این مطلب آمده است: نفتالی بنت، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، به سرعت اعتبار مرگ این توافق را به خود نسبت داد. بنت در توئیتی نوشت: بی سر و صدا و عاقلانه، از طریق یک سری اقدامات دیپلماتیک و دیگر، ما موفق شدیم بدون ایجاد شکاف با آمریکا، بازگشت به توافق هسته ای را متوقف کنیم.

بنت که در ماه‌های اولیه دولت بایدن در سمت نخست وزیری بود، با اشاره به رویارویی های بنیامین نتانیاهو با دولت اوباما بر سر توافق برجام در سال 2015، گفت: امیدوارم دولت جدید به این مسیر ادامه دهد.

اظهارات بایدن در تضاد با ارزیابی‌های سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل است که همین چند ماه پیش صریحا به تصمیم‌گیرندگان در تل آویو اطلاع دادند که احیای برجام بزودی رخ می دهد، زیرا هر دو طرف مصمم به انجام آن بودند. دیوید بارنیا، مدیر موساد، که یک کارزار عمومی بسیار غیرمعمول را علیه احیای برجام رهبری کرد و توسط یایر لاپید، جانشین بنت مورد توبیخ قرار گرفت، حتی در ماه سپتامبر یک سری از جلسات سطح بالا را در واشنگتن آغاز کرد تا جلوی توافق را بگیرد.

با نگاهی به گذشته، بارنیا و دیگر مقامات ارشد در کنار ارزیابی تیره و تار خود از آن زمان می ایستند و تاکید می کنند که توافق با تهران تا آخرین لحظات قطعی بود. یکی از مقامات ارشد موساد که نخواست نامش فاش شود، اخیراً به المانیتور گفت: متن توافق آماده چاپ برای امضا بود. برای هر دو طرف واضح بود که این اتفاق می افتد. هیچ کس شک نداشت و رفتار آنها اینگونه بود.

پس از آن که ایران و ایالات متحده تصمیمات راهبردی برای پیشبرد را اتخاذ کردند، چه چیزی این توافق را از مسیر خارج کرد؟ به گفته مقامات اطلاعاتی اسرائیل، سه عامل در این نتیجه شکل گرفته است.

اولین مورد، اتفاقات داخل ایران بود. یکی از مقامات دیپلماتیک به المانیتور گفت: «زمانی که عکس‌ها، شایعات و گزارش‌ها از برخورد جدی با معترضان منتشر شد، دولت دموکرات که طرفدار حقوق بشر است، تحقق توافق با تهران را بسیار دشوار دید. اسرائیل متقاعد شده است که هرچه این اعتراضات با اعدام و برخوردهای تند تشدید می شود، چشم انداز احیای توافق هسته ای تیره تر می شود، چراکه توافق به معنای لگدمال کردن ارزش‌های دموکراتیک تعبیر می شود.

همکاری نظامی غیرمنتظره ماه های اخیر بین مسکو و تهران نیز یکی از عوامل اصلی در نابودی توافق هسته ای بود. اسرائیل افشای این موضوع که ایران پهپادهای مسلحی را برای حمله به اوکراین به روسیه می‌دهد، را هم به خود نسبت می دهد. یک منبع ارشد اطلاعاتی اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، گفت: بایدن به سادگی نمی توانست از این ماجرا عبور کند. وقتی چشم جهان به جنگ اوکراین است و تمام غرب در تلاش برای جلوگیری از تجاوز روسیه بسیج شده است، نمی‌توانید با کسانی که تامین‌کننده سلاح‌هایی هستند که غیرنظامیان را در کیف و خرسون می‌کشند، توافق امضا کنید

در حال حاضر، نگرانی اسرائیل از همکاری تهران و مسکو به موضوع هسته ای محدود نمی شود. این محور جدید و غافلگیر کننده می تواند اسرائیل را با مشکلات سخت و غیرمنتظره ای مواجه کند. گادی آیزنکوت، رئیس سابق نیروهای دفاعی اسرائیل و عضو فعلی کنست به المانیتور گفت که افزایش همکاری مسکو و تهران می‌تواند بر روی جبهه مرتبط با اسرائیل، اعتماد به نفس ایران، توانایی های نظامی و مجموعه سلاح های موجود در زرادخانه های تهران تاثیر بگذار. او افزود: «این یک تحول نگران‌کننده است. ما باید از پیامدهای مختلف آن آگاه باشیم.»

عامل دیگری که اسرائیل نابودی توافق هسته ای را به آن نسبت می دهد، ادامه فعالیت های تهاجمی ایران است. ادعای موساد درمورد برنامه تهران برای حمله به دیپلمات ها در اروپا و به ویژه یک ژنرال آمریکایی، غرب را شوکه کرد.

در طی هفته‌های مهمی که به نظر می‌رسید مذاکرات با ایران در حال نتیجه دان است، بارنیا صریح بود و به مقامات آمریکایی گفت که می‌داند آنها قبلاً تصمیم خود را برای امضای توافق گرفته‌اند، اما اطلاعات جدیدی در این میان منتشر شد.

با این حال، این ماجرا برای اسرائیل یک پیروزی نیست. هاآرتص به نقل از منابع اسرائیلی،گزارش داد که ایران می‌تواند از فناوری مشابهی که برای موشک‌ها استفاده می‌کند در برنامه فضایی خود برای ساخت موشک‌های بالستیک حامل کلاهک هسته‌ای استفاده کند و برد موشک‌های متعارف خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. در عین حال، غنی سازی اورانیوم ایران اکنون در بالاترین درجه خود قرار دارد. دولت آتی نتانیاهو در حال شکل گیری به عنوان افراطی ترین دولت در تاریخ اسرائیل است و در خطر از دست دادن میزان قابل توجهی از مشروعیت بین المللی است. در همین حال، در ایالات متحده، دموکرات ها منتظر انتخابات ریاست جمهوری 2024 هستند. این تحولات برای اسرائیل و به ویژه برای نتانیاهو که موضوع ایران را به محور اصلی دستور کار خود تبدیل کرده، نتیجه خوبی ندارد. بدون توافق، ایران جاه طلبی های خود برای تبدیل شدن به یک قدرت هسته ای را عملی می کند.

چرا بایدن از مرگ برجام سخن گفت؟

 در شرایطی که تا ماه سپتامبر دستیابی به توافقی برای احیای برجام تقریبا قطعی به نظر می‌رسید، از آن زمان مذاکرات متوقف مانده و شرایط رسیدن به توافق، با تنش‌های فزاینده میان ایران و غرب، دشوارتر از قبل شده است. پایگاه المانیتور با انتشار یادداشتی تحلیل مقامات اطلاعاتی اسرائیلی را از شرایطی که به این وضعیت منتهی شده، منتشر کرده است.

ویدئویی که هفته گذشته از جو بایدن - رئیس‌جمهور آمریکا - منتشر شد، در اسرائیل هیجان زیادی ایجاد کرد. بر اساس این ویدئو که تاریخ آن به سوم نوامبر (یک ماه‌ و نیم قبل) بازمی‌گردد، بایدن در پاسخ به یک فرد معترض به برجام گفت: «این [برجام] مرده است، اما ما آن را اعلام نمی‌کنیم».

نفتالی بنت - نخست‌وزیر سابق اسرائیل - به سرعت تلاش کرد اعتبار سقوط این توافق را به حساب خودش واریز کند. او در توییتی نوشت: «بی‌سروصدا و عاقلانه، از طریق یک‌سری اقدامات دیپلماتیک و دیگر اقدامات، ما موفق شدیم بدون ایجاد شکاف با آمریکا، بازگشت به توافق هسته‌ای را متوقف کنیم».

بنت که در ماه‌های ابتدایی دولت بایدن در سمت نخست‌وزیری اسرائیل بود، ادعا کرده که سیاست کابینه او نه‌تنها توافق هسته‌ای را خنثی کرد، بلکه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را از طریق ضربه زدن به معماران آن در خاک ایران تضعیف کرد. وی با اشاره جدی به رویارویی بنیامین نتانیاهو با دولت باراک اوباما بر سر توافق اولیه ایران در سال 2015 که به روابط آمریکا و اسرائیل آسیب زد اما نتوانست به هدف خود دست یابد، ادامه داد: «امیدوارم کابینه جدید این مسیر را ادامه دهد».

اظهارات اخیر بایدن در تضاد با ارزیابی‌های سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل است که همین چند ماه پیش به مقامات تصمیم‌گیر در اسرائیل اطلاع دادند که تنها موضوع باقی‌مانده برای توافق با ایران زمان آن است، زیرا هر دو طرف مصمم به انجام آن هستند. دیوید بارنیا - رئیس موساد - که یک کمپین عمومی بسیار غیرمعمول را علیه چنین نتیجه‌ای رهبری کرد، و با توبیخ جانشین بنت یعنی یائیر لاپید مواجه شد، حتی در ماه سپتامبر یک‌سری از جلسات سطح بالا را در واشنگتن آغاز کرد که به عنوان یک پیشنهاد لحظه آخری برای معکوس کردن یک توافق به ظاهر قریب‌الوقوع توصیف شد.

با نگاه به گذشته، بارنیا و دیگر مقامات ارشد همچنان بر ارزیابی آن زمان خود مصر هستند و تاکید می‌کنند که توافق با تهران تا لحظه آخر به عنوان یک توافق انجام‌شده محسوب می‌شد. یکی از مقامات ارشد موساد که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفته: «اوراق متن توافق هم آماده چاپ برای امضا بود. برای هر دو طرف واضح بود که این اتفاق می‌افتد. هیچ‌کس شک نداشت و رفتار آن‌ها اینگونه بود».

چرا توافق برجام از مسیر خارج شد؟

پس از آنکه ایران و ایالات متحده تصمیمات استراتژیک خود را برای احیای برجام اتخاذ کردند، چه چیزی این توافق را از مسیر خارج کرد؟ به گفته مقامات اطلاعاتی اسرائیل، سه عامل در این نتیجه شکل گرفته است.

اولین مورد، آغاز اعتراضات در ایران بود. به ادعای یکی از  مقامات دیپلماتیک به المانیتور زمانی که اخبار و تصاویر این ماجرا منتشر شد برای دولت دموکرات [به اصطلاح] طرفدار حقوق بشر، توافق با تهران بسیار سخت شد. در واقع در اسرائیل باور بر این است که آشفته‌تر شدن فضای داخلی در ایران، چشم‌انداز تکمیل توافق هسته‌ای را کاهش می‌دهد. در واقع در میان غربی‌ها این پندار به وجود آمد که دستیابی به توافق به معنای قربانی کردن ارزش‌های دموکراتیک است و در آمریکا به شدت به چشم‌انداز دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای ماه نوامبر آسیب وارد می‌کند.

در حالی که جمهوری اسلامی مداخله در جنگ اوکراین را رد کرده است، از نگاه اسرائیلی‌ها، عامل دوم در فروپاشی توافق هسته‌ای، همکاری نظامی غیرمنتظره [ادعایی] ماه‌های اخیر بین مسکو و تهران بود. یک منبع ارشد اطلاعاتی اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «بایدن به سادگی نمی‌توانست از این ماجرا چشم‌پوشی کند. وقتی چشم جهان به جنگ اوکراین است و تمام غرب در تلاش برای جلوگیری از حمله روسیه بسیج شده، نمی‌توان با طرف همکار آن‌ها قرارداد امضا کنید».

 

در حال حاضر، نگرانی اسرائیل از همکاری تهران و مسکو به موضوع هسته‌ای محدود نمی‌شود. به ادعای آن‌ها این محور جدید و غافلگیرکننده [ادعایی] می‌تواند اسرائیل را با مشکلات سخت و غیرمنتظره‌ای مواجه کند. سپهبد «گادی آیزنکوت» - رئیس سابق نیروهای دفاعی اسرائیل و عضو فعلی ائتلاف وحدت ملی در کنست - این هفته به المانیتور گفت که تشدید همکاری‌های مسکو و تهران می‌تواند بر جبهه علیه اسرائیل، بر اعتماد به نفس ایران و بر توانایی‌های نظامی و مجموعه تسلیحات موجود در زرادخانه‌های آن تأثیر بگذارد. او گفت: «این یک تحول نگران‌کننده برای ما است. ما باید از پیامدهای مختلف آن آگاه باشیم».

سومین عاملی که اسرائیل سقوط توافق هسته‌ای را به آن نسبت می‌دهد، ادامه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران است که واکنش غیرمنتظره‌ای را در غرب برانگیخت.

یک منبع اطلاعاتی ارشد اسرائیل به المانیتور گفته مجموعه این عوامل، امضای توافق را غیرممکن کرد.