مردم در اندیشه امام و رهبری

خبرگزاری مهر: چهارمین همایش ملی مردم سالاری دینی با عنوان «مردم سالاری دینی، جهان اسلام و غرب» صبح امروز یکشنبه ۲۸ بهمن ماه در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

مجتبی زارعی در این نشست گفت: نفت پایگی که پهلوی با آن کشور را اداره کرد و الگوی توسعه پهلوی بر این مبنا چیده شد از مردم سالاری و دموکراسی بی نیاز بود. به جای مردم ۲ دستگاه پر قدرت اعمال اراده می‌کردند؛ ارتش و بروکراسی که هر دو در یک ساخت سیاسی و اجتماعی جمع می‌شدند. این گرفتاری بروکراسی را امروز نیز در جمهوری اسلامی داریم. استقلال سیاسی مردم محقق شد، اما در سایر وجوه ایفای نقش مردم اشکالاتی به وجود آمده است. در نتیجه بیم این می‌رود که نظریه جهوری اسلامی و مردم سالاری دینی هم تهدید شود.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس سپس عنوان کرد: در دوران پسا پهلوی یک انسان جدیدی متولد شد. انسانی که در سرنوشت خودش مشارکت می‌کند و مسئولیت می‌پذیرد و نشاط سیاسی دارد. یک روح جمعی جدیدی متولد شد که اراده جمعی‌ای را از خود متبلور کرد. نظریه جمهوری اسلامی و نظریه مردم سالاری دینی یک نظریه واحد اند از مرحله اجمال به مرحله تفصیل. دوران امامت امام (ره) را دوران زعامت و ولایت اجمالی انقلاب می‌دانیم. چون شرایط زمانی و مکانی امام با شرایط فعلی متفاوت بود و در مرحله تثبیت انقلاب بودیم.

وی سپس اظهار داشت: دوران بعدی را می‌توان زعامت تفصیلی و تمدنی نامید که در راستای آن در ۵ مرحله معروفی که رهبری بیان کردند رسیدن به تمدن اسلامی مطرح می‌شود. در دوران مردم سالاری تفصیلی پیچیده‌تر شدن جامعه، شکل گیری جنبش‌های اجتماعی انتقادی نسبت به گفتمان توسعه، تکثر رسانه ها، بیان نظریات مختلف در باب حکومت اسلامی و ... را شاهد هستیم. به لحاظ هستی شناسی و انسان شناسی و ارزش شناسی تفاوتی میان نظریه اجمالی و تفصیلی مردم سالاری دینی وجود ندارد. چون امام و رهبری هر دو آزادی را با فطرت نسبت می‌دهند و به کرامت انسان می‌رسند. کرامت انسانی که باید کار افزا و قدرت افزا باشد.

مجتبی زارعی ادامه داد: امام می‌گوید موضوع علمِ انبیا و دولتِ انبیا، انسان است. به همین کیفیت رهبر انقلاب هم نکات مهمی دارند. در آینده شرایط پیچیده‌تر می‌شود چه بسا نظریه مردم سالاری دینی شکل جدیدی پیدا کند. امام و رهبری به بعثت پیامبران ارجاع می‌دهند. در روایت آمده که پیامبر می‌فرماید بشر قبل از بعثت، رُعَاةَ اَلْإِبِل بود و بعد از بعثت رُعَاةَ اَلشَّمْس. رها شدن از محسوسات و توجه به سایر ساحات انسان، بشر را که تمام توجه اش به شتر محدود بود به توجه به شمس به مفهوم اسلامی و شرعی کلمه ارتقاء داد.

وی همچنین گفت: همان طور که در تفسیر آیت الله جوادی آملی از آراء امام آمده، تحول انسان سیاسی که دوران نقل سمعی را گذرانده - قبل از مرحوم وحید بهبانی - بعد به رابطه مقلِد و مقلَد تبدیل شد. امام آمد و این رابطه را به رابطه امام و امت تبدیل کرد. رهبر انقلاب در ادامه آمد و این رابطه را از حالت امام و امت به رابطه تفصیلی، تمدنی و شبکه‌ای گسترش داد. در دوران تفصیل جامعه تخصصی‌تر می‌شود در نتیجه به صورت شبکه‌ای در می‌آید. از آن جا که امام و رهبری انسان سیاسی را خلیفه الله می‌دانند، تصرف در سیاست و مشارکت هم استخلافی است و بر خواسته از ذات حق است و مراتبی و تشکیکی است. این نقدی است بر بحث دوپارگی مشروعیت.

مجتبی زارعی خاطرنشان کرد: مردم سالاری دینی یک ترکیب اضافی نیست. بیان صریح رهبری انقلاب این است که اسلام گرایی و مردم گرایی دو چیز جدا نیستند. در سنت الهی مردم و جمهورِ مردم، ودیعه و امانت الهی اند. چطور می‌شود آن‌ها را سوا دانست و از ترکیبی امتناعی صحبت کرد؟ رهبر انقلاب چند مقوله جدید وارد مردم سالاری کرده اند. علاوه بر حق انتخاب و حق مشارکت، حق مخالفت را اضافه کردند. چیزی که در جوامع غربی از آن به آزادی منفی یاد می‌شود. امام میزان را رأی مردم فرمودند: و رهبر انقلاب آن را به حق الناس ارتقا دادند. ابعاد حق الناس نیز متفاوت است که به نوعی نظارت استصوابی جز حقوق ناس تلقی می‌شود.

وی اضافه کرد: ایشان عنصر کارآمدی را نیز به مردم سالاری اضافه کردند که بدون این عنصر اتفاقاً نمی‌توانیم حکومت کنیم. چون معصوم هم اگر بالای سر کار باشد بدون مردم کار به سقوط می‌کشد. در سفر به کرمانشاه ایشان متعرض روشی نوع اداره ریاستی قوه مجریه و ویژگی‌ای که در پارلمان است شدند. مردم بعد از انتخاب کردن چگونه باید نظارت کنند؟ رهبر معظم انقلاب در حوزه اینترنت و نقش آن در دموکراسی، کرسی‌های آزاداندیشی، پول‌های کثیف و وارد شدن آن‌ها در چرخه دموکراسی و ... نیز مباحثی را مطرح کردند؛ و بالاخره رهبر انقلاب برای حقوق ناس، اصل آتش به اختیار را مطرح کردند. چون ممکن است بروکراسی بر اراده ملی غلبه پیدا کند.