دوبله سریال «مختارنامه» چقدر طول کشید؟

خبرگزاری ایسنا: حمیدرضا آشتیانی‌پور که مدیریت دوبلاژ سریال «مختارنامه» را عهده‌دار بوده است، از دوبله این سریال و همچنین جذابیت‌های دوبله آثار مذهبی سخن گفت.

هم اکنون سریال «مختارنامه» هر شب ساعت ۲۳ از شبکه آی فیلم در حال پخش است؛ سریالی که سال‌هاست در مناسبتی مثل محرم از شبکه‌های مختلف پخش می‌شود و گویندگان باسابقه‌ای از جمله زنده‌یاد احمد رسول‌زاده (مرحوم داوود رشیدی)، حمیدرضا آشتیانی پور (حسن میرباقری در نقش ابراهیم اشتر)، ایرج رضایی (محمدرضا شریفی‌نیا در نقش محمد حنفیه)، تورج مهرزادیان (کریم اکبری مبارکه)، ژرژ پطروسی (محمد صادقی)، علی همت مومیوند (جعفر دهقان در نقش مصعب) و... در دوبله آن همکاری داشته‌اند.

چند سال پیش هم سریال «معصومیت از دست رفته» پخش و در تیتراژ آن نام حمیدرضا آشتیانی پور به عنوان مدیر دوبلاژ عنوان شد. او همان آشتیانی پور سینما است که در سال ۱۳۸۰ فیلم «دختری به نام تندر» را ساخت. کار او در دوبله «معصومیت از دست رفته»، هم در مقام مدیر دوبلاژ و هم به عنوان دوبلور امین تارخ و یک شخصیت دیگر قابل تامل بود. به گفته‌ی خودش حتی برخی از اهالی تلویزیون و سینما متوجه نشدند که به جای بعضی از بازیگران، دوبلور صحبت کرده است. آشتیانی‌پور این تجربه را در «مختارنامه» نیز ثبت کرده است. خبرنگار ایسنا درباره دوبله سریال «مختارنامه» با او گفت: وگویی داشته است که می‌خوانید:

نقش مؤثر پرویز بهرام در روایت «مختارنامه»

آشتیانی‌پور در بخش ابتدایی گفت‌وگوی خود درباره شخصیت‌هایی که در «مختارنامه» دوبله شدند، و اینکه چگونه پیشنهاد دوبله سریال «مختارنامه» به او داده شد؟ توضیح داد: پس از آنکه آقای میرباقری کار را تمام کردند با من تماس گرفتند و گفتند که به این نتیجه رسیده‌اند که باید بعضی از صدا‌ها و نقش‌ها دوبله شود. ما زمانی که قرار گذاشتیم، قسمت‌هایی را هم به تناوب دیدم و پیشنهادم را مطرح کردم و قرار بر این شد که بخشی از نقش‌ها دوبله شوند. البته مواردی هم بود که آقای میرباقری شاید خیلی به دوبله آن‌ها فکر نکرده بود، اما زمانی که من این پیشنهاد را دادم این اتفاق افتاد و اساسا پس از آن ایشان تایید کردند که کار درست‌تری بوده است. یکی دو مورد هم بود که من اصرار داشتم حتما دوبله شود و یک مورد خاص که آقای میرباقری بنا به دلایلی نپذیرفتند دوبله شود، اما من معتقدم اگر دوبله می‌شد سرنوشت کار از جهت ارتباط با مخاطب به گونه دیگری بود.

او با اشاره به کاراکتر محمد حنفیه با بازی شریفی نیا، گفت: یکی از نقش‌ها حنفیه بود که آقای شریفی نیا آن را بازی کردند و به اصرار من دوبله شد که آقای ایرج رضایی را برای ایشان پیشنهاد دادم. این شخصیت با این صدا جزو دوبله‌های ماندگار شد.

این مدیر دوبلاژ از حضور پرویز بهرام نیز به عنوان راوی سخن گفت و یادآور شد: پرویز بهرام در بخش‌هایی از کار به عنوان راوی حضور داشت و این پیشنهاد هم از طرف من بود. به واسطه حضور ایشان حتی کار راوی هم بیشتر شد و به نوعی بر روی کار نشست و آقای پرویز بهرام نقش موثری در این زمینه ایفا کرد.

او با اشاره به کاراکتر «احمر بن شمیط» که آن را کریم اکبری مبارکه در سریال مختارنامه ایفا کرد و آن شخصیت هم دوبله شد، گفت: نقشی که ایشان ایفا کردند نیز با صدای تورج مهرزادیان دوبله شد. در ارتباط با این کاراکتر هم تاکید داشتم که دوبله صورت بگیرد. پس از آنکه این اتفاق افتاد خروجی خوبی را شاهد بودیم. این بازیگر در فیلم امام علی (ع) نیز نقش ابن ملجم را ایفا کرده بود.

آشتیانی‌پور سپس درباره شرایط خاص دوبله سریال «مختارنامه» توضیح داد: این سریال شرایط خاصی داشت، اینکه الزاما می‌بایست کار را به نوعی دوبله می‌کردیم که در عین حال معلوم نباشد که دوبله‌ای صورت گرفته است و خود این بخش سخت کار ما بود. چرا که یک جا‌هایی دوستان مجبور بودند از صدای سر صحنه استفاده کنند. به همین جهت هم صدابرداری و گویندگی آن متفاوت بود. زمانی که ما یک فیلم را کامل دوبله می‌کنیم در واقع به نوعی ساختار گفتاری را رعایت می‌کنیم و از لحاظ فنی در انتخاب گوینده‌های مقابل هم این ساختار به درستی باید رعایت شود. نقش‌هایی داریم که یک نفر با صدای سر صحنه در شرایطی در ۹ سال قبل گویندگی کرده است و امروز در استودیو باید این کار را انجام دهد. به نوعی هماهنگ کردن این‌ها در واقع نقطه‌ی کلیدی موفقیت کار بوده است که همه این‌ها با کمک صدابردارمان آقای نکولعل و دستیارشان آقای حسام الدین آشتیانی پور فراهم شده است و دویله سریال با موفقیت به سرانجام رسیده است.

مختار، مهمترین نقشی که باید دوبله می‌شد

این مدیر دوبلاژ درباره شخصیت اصلی سریال «مختارنامه» که ابوالفضل عرب‌نیا نقش «مختار ثقفی» را ایفا کرده بود، درباره اینکه آیا پیشنهادی برای دوبله صدای این بازیگر نداشتید؟ اظهار کرد: این پیشنهاد را دادم و به نظرم مهمترین نقشی که باید دوبله می‌شد در ارتباط با این کاراکتر بود. آقای عرب‌نیا بازیگر خوبی است، ولی نمی‌دانم به چه دلیل نوع گویشش در مختارنامه حال به دلیل محدودیتی که در صدابرداری بوده یا هدایت‌های صدابردار و یا تشخیص خود بازیگر و کارگردان، در نحوه گفتگو این وضعیت را به وجود آورده که به نظرم نوع گویش این بازیگر مناسب آن نقش نبود و کاراکتر صوتی این بازیگر برای آن نقش به‌روز نشده بود. به هر حال جزو نقش‌هایی بود که می‌بایست دوبله می‌شد و دوبله شدنش چیزی از شأن این بازیگر کم نمی‌کرد. چه بسا کمک می‌کرد که آن نقش، موقعیت بهتری پیدا کند. متاسفانه این در طول کار رعایت نشده بود.

آشتیانی‌پور درباره اینکه آیا دوبله شخصیت‌هایی که توسط بازیگران باسابقه ایفا می‌شود و صدای‌شان برای مخاطب شناخته شده است، آسیبی به بازی آن‌ها نمی‌زند؟ توضیح داد: در ارتباط با بازیگران مطرح و نقش‌های سمپاتیک همیشه این الزام وجود ندارد که صدایشان دوبله شود. اما گاهی برای بهتر شدن کار، این اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال صدا و لحن آقای عرب‌نیا برای خودشان خوب است، اما در ارتباط با نقشی که ایفا کرد مناسب نبود. ایشان حتی جا‌هایی بازی خودش را به برد صدایش محدود کرده بود و این، هم به بازی خودش و هم به کار لطمه زد. در حالی که امکان این وجود داشت که این مسئله با دوبله حل شود؛ به عنوان مثال هیچ ایرادی در گویندگی آقای محمدرضا شریفی‌نیا در ارتباط با نقش حنفیه وجود نداشت، اما اشکالش این بود که مخاطب را به یاد شریفی‌نیا می‌انداخت، نه کاراکتر محمد حنفیه؛ بنابراین وقتی این شخصیت دوبله شد، حتی این سوء تفاهم پیش آمد که مگر این بازیگر در این سریال ایفای نقش کرده است؛ بنابراین زمانی که شخصیت در گریم ورود پیدا می‌کند و صدا هم تغییر می‌کند، کاملا همانی می‌شود که قرار بوده است بازیگر در سریال به ایفای آن نقش بپردازد. این نقش نیز زمانی که دوبله شد به یکی از نقش‌های ماندگار این سریال تبدیل شد. آقای ایرج رضایی به جای محمدرضا شریفی‌نیا گویندگی کرد و هیچ چیزی از سهم آقای شریفی‌نیا در نقش کم نشد، بلکه در خدمت سریال چیزی هم به آن اضافه شد.

دوبله ۷۰ کاراکتر مختارنامه

این مدیر دوبلاژ از حضور ۷۰ دوبلور و گوینده در سریال مختارنامه یاد کرد و گفت: در این سریال چیزی نزدیک به ۷۰ گوینده حرفه‌ای حرف زدند، منهای سه چهار هنرمند دوبله که صدایشان شاخص و کاملا برای مخاطبان قابل شناسایی است، در ارتباط با مابقی شخصیت‌ها هیچ تشخیصی وجود نداشت که دوبله شده‌اند. حتی زمانی که صدای احمد رسول‌زاده بر روی کاراکتر مرحوم داوود رشیدی که نقش «نعمان بن بشیر انصاری» را در این سریال ایفا کرد، گذاشته شد، برخی‌ها برایشان سوء تفاهم ایجاد شده بود که آقای رشیدی چقدر خوب جای خودش صحبت کرده است. این کاراکتر هم یک اثر ماندگار در سریال مختارنامه شد.

او سپس درباره کاراکتر «ابراهیم اشتر» که حسن میرباقری آن را ایفا کرد نیز توضیح داد: کاراکتر ابراهیم اشتر نیز با بازی حسن میرباقری نیاز به دوبله داشت. این بازیگر خودش به این نتیجه رسید که بهتر است فرد دیگری به جای او صحبت کند. این اتفاق افتاد و ایشان اولین فردی بودند که با من تماس گرفتند و به خاطر دوبله این شخصیت تشکر کردند. من به عنوان دوبلور این شخصیت به جای این کاراکتر صحبت کردم.

او با اشاره به نقش «عبدالله بن مطیع» که محمد صادقی آن را ایفا کرد و صدایش دوبله شد، گفت: آقای صادقی زمانی که این نقش را بازی می‌کرد، این پیشنهاد از طرف من بود که صدایش دوبله شود و ایشان هم مخالفتی نداشت. صدای ایشان را نیز ژرژ پطروسی دوبله کرد.

کم‌لطفی به اهالی دوبله

این مدیر دوبلاژ درباره بازیگرانی که نسبت به دوبله شخصیت‌شان واکنش تدافعی دارند، نیز معتقد است: متاسفانه کم لطفی وجود دارد. به هر حال تاریخ سینمای این مملکت به نوعی به دوبله مدیون است. حال کاری با این ندارم که دوبله نقایص سینمای ایران را پوشانده است، اما هیچ وقت اینگونه نبوده که دوبله کار را خراب کند. البته یک سطح نازل سینمای فارسی وجود داشته که متکی به دوبله بوده، اما هیچ وقت در افتخارات دوبله این کار‌ها وجود ندارد. زمانی که کار‌های شاخص خارجی به ایران آمد مردم سینما را با دوبله شناختند. چرا دوبله در حال حاضر در بازار ایران مشتری دارد. به دلیل اینکه مردم دوبله را آنقدر نزدیک به شخصیت‌های فیلم می‌دیدند که با آن رابطه بهتری برقرار می‌کردند. حال برخی گویندگان کسر شان‌شان است که این اتفاق برایشان بیفتد. در حالیکه باید بگویم ۹۰ درصد صدای فیلم‌ها و حتی دیالوگ‌ها بعد از اجرای صحنه به وسیله خود بازیگران تکرار و در مواردی اصلاح می‌شود و اگر همان را بخواهیم مورد مقایسه قرار دهیم به نوعی دوبله محسوب می‌شود، اما به وسیله خود بازیگران بنابراین در سینمای ما ۷۰، ۸۰ درصد بازیگران توانایی اینکه به جای خودشان حرف بزنند آن هم در همان ریتم فیلم را ندارند. چرا که این خودش قابلیتی می‌خواهد که یک دوبلور توانایی این را دارد که یک گویش را به اشکال مختلف اجرا کند. در ارتباط با مجموعه مختارنامه نیز نقش‌هایی که دوبله شدند هیچ رفتار تدافعی از سوی بازیگران آن‌ها ایجاد نشد.

تمام تلاشمان را کردیم تا در «مختارنامه» دیده نشویم

آشتیانی پور درباره شرایط دوبله این سریال یادآور شد: در ارتباط با دوبله، نقش ما طوری بود و به گونه‌ای باید کار می‌کردیم که به کمترین میزان متعارف سینما خودمان را به رخ می‌کشیدیم و نقشی را باید ایفا می‌کردیم که برخلاف ذات سینما که همه برای دیده شدن می‌آیند ما تلاش می‌کردیم دیده نشویم. به میزانی این تلاش ما موفقیت آمیز بود. اثر مثبت حضور ما در فیلم هم به قوت خودش باقی ماند و مهمترین خاطره‌ای که من در این سریال دارم این بود که جایی شنیدم دوستی گله کرده بود که ما کاراکتر‌هایی را دوبله کردیم. چرا در دوبله یکی از کاراکتر‌ها دقت نکرده‌ایم. در حالیکه ایشان به اشتباه فکر می‌کردند این کاراکتر دوبله شده است و اینگونه نبود. این نشان از این دارد که ما به چه میزان به نقش‌ها، بازیگران و کارمان وفادار بوده‌ایم و نخواسته‌ایم صدا را به رخ بازیگران بکشیم. ما هرگز نمی‌بایست فراتر از حد فیلم، خودمان را به رخ بکشیم. این در واقع نقطه کلیدی سریال مختارنامه بود.

دوبله کامل «معصومیت از دست رفته»

او که مدیر دوبلاژ «معصومیت از دست رفته» نیز بوده است، درباره این سریال هم گفت: سریال «معصومیت از دست رفته» این تفاوت را با مختارنامه داشت که کاملا دوبله شد و یکدست‌تر بود. در این سریال ضرب آهنگ کلام کنترل می‌شد و این در مقایسه با مختارنامه که در جایی ترجیحی این ضرب آهنگ کنترل می‌شد بهتر بود، اما در این سریال نیز به گونه‌ای عمل کردیم که دوبله به رخ کشیده نشود. یعنی تصوری که راجع به «معصومیت از دست رفته» وجود دارد بدون اینکه کسی به تیتراژ آن نگاه کند اینگونه به نظر آمد که بیشتر صدا‌های خود هنرمندان است. به ویژه اینکه ما در مواردی هم از صدای خود بازیگران استفاده کردیم. یعنی یک وقت جدی برای هنرمندان گذاشتیم که به جای خودشان حرف بزنند. به هر حال این سریال نیز کار متفاوتی بود، اما داستان این است که وقتی مجموعه‌ای از فیلم‌ها انجام می‌شود بعد از اینکه کار به سرانجام می‌رسد معمولا نقد و بررسی و گفتگو‌ها درباره آن وجود دارد. اشکالی که در این به رخ نکشیدن شیوه کاری ما وجود دارد این است که به نوعی بقیه هم این را نادیده می‌گیرند. یعنی یادشان می‌رود که گروهی چه سهم و نقشی را ایفا کرده‌اند که این کار با این قابلیت ظرفیت عرضه پیدا کرده است.

دوبله مختارنامه چقدر طول کشید؟

آشتیانی پور سپس با اشاره به دوبلور‌های سریال «مختارنامه» که همگی از «انجمن گویندگان گفتار فیلم» بودند و به جای ۷۰ شخصیت در این سریال حرف زدند، یادآور شد: همه کار در استودیو «گل فیلم» ضبط شد و دوره انجام کار حدود دو و نیم ماه زمان کاری بود، اما به طور کلی اگر اصلاحیه‌ای پیش می‌آمد و ما مجبور بودیم درگیر باشیم بازه زمانی ۹ ماهه‌ای را داشتیم و به طور کلی می‌توان گفت، حدود یک سال و اندی درگیر کار بودیم.

آدم‌های «مختارنامه» قابل لمس بودند

او درباره سریال مختارنامه و همکاری با داود میرباقری در مقام کارگردان، یادآور شد: آقای میرباقری خیلی از موارد را رعایت می‌کردند و خیلی سعی می‌کردند کار را به واقعیت زندگی نزدیک کنند. آدم‌های این سریال قابل لمس بودند و سریال به میزان قابل توجهی موفق بود؛ بنابراین در تجربه‌ای که با ایشان داشتم در عین حال که فردی سختگیر بود، اما می‌دانست که چه می‌خواهد و از این نظر تجربه خوب و موفقی را با ایشان داشتم.

فیلم‌های مذهبی غیرایرانی شانسی برای عرضه ندارند

او در ادامه گفت‌وگوی خود درباره خریدار آثار مذهبی و دوبله آنها، توضیح داد: برای ما خیلی فرقی نمی‌کند؛ عنصر دوبله مقید نوع فیلم نیست و می‌توان هر نوع فیلمی را دوبله و متناسب با آن دوبلور‌ها را تنظیم کرد. منتهی کار‌های مذهبی خارجی، چون با منطق‌ها و ممیزی‌های سینمای ما و عرضه و نمایش ما تولید نمی‌شود، عموما خیلی شانس نمایش را ندارند. چون خط قرمز‌های مذهبی در ایران بسیار متنوع و پیچیده است و تعصباتی در مورد آن‌ها وجود دارد که مثلا اگر نگرشی بیاید که کمی رنگ و بوی متفاوت داشته باشد خیلی کسی برنمی‌تابد و اتفاقا فیلم‌های مذهبی خیلی شانسی ندارند برای اینکه در ایران عرضه بشوند.

رویه دوبله صدای ائمه در آثار هنری

این مدیر دوبلاژ در ارتباط با صدای ائمه در آثار هنری که چگونه باید باشد و انتخاب صدا برای این شخصیت‌ها چه رویه‌ای دارد نیز اظهار کرد: محدودیت‌هایی که در حال حاضر در ارتباط با تصویر وجود دارد خیلی شامل صدا نمی‌شود. البته در ارتباط با صدا محدودیت‌هایی وجود دارد و آن اینکه صدا باید واجد شرایطی باشد که تصورات مردم نسبت به این حضرات را تغییر ندهد. به عنوان مثال صدایی که احیانا به جای شخصیت‌های خلاف کار در فیلم‌ها و سریال‌ها صبحت کرده است یا به جای یک آدم ضد قهرمان صحبت کرده است که در ذهن مخاطب ملکه شده است نمی‌تواند به جای این شخصیت‌ها صحبت کند. این ممیزی فعلا وجود دارد که باید رعایت شود. در حالیکه خود ائمه معتقد بودند مثل سایر انسان‌ها یک انسان هستند. به نظر می‌رسد کمی کلیشه‌ای در ارتباط با آن‌ها برخورد می‌شود. سلیقه فردی من می‌گوید الزامی نیست که ما در جنس صدا به گونه‌ای رفتار کنیم که معلوم باشد فرد جزو ائمه است. این است که ما در تصویرسازی و در کلام خارج از این بخواهیم باری اضافه کنیم که در واقع یک معنای متفاوتی را ارائه کنیم. به نظرم تجربه نشان داده است که کار تصنعی و غیرقابل باور می‌شود. متاسفانه این روش وجود دارد در حالیکه حتی در مورد تصویر هم می‌تواند نمایش داده شود و مردم یک چیز واقعی‌تری را ببیند. مهم عمل و رفتار است و اگر عمل و رفتار درست معرف ویژگی‌های آن شخص نباشد مابقی این چیز‌ها خیلی کمکی به این نمی‌کند که باور مردم را بخواهد تغییر دهد. کما اینکه در سینما‌های پیشرفته دنیا این کار را کرده‌اند و پذیرفته‌اند. اتفاق بدی هم نیفتاده است. شما ببینید که چند نفر نقش حضرت مسیح را بازی کرده‌اند و هیچ اتفاقی نیفتاده است.

آشتیانی در پایان درباره فعالیت‌های اخیر خود نیز به ایسنا گفت: خیلی با تلویزیون همکاری ندارم. شرایط مناسبی نیست. در حال حاضر تمرکزم بر روی نابسامانی‌های صنفی است که اگر آن‌ها را حل و فصل کنیم چه بسا بعد از آن زمینه برای کار خوب فراهم شود. آخرین کار من «انیمیشن پهلوانان» بود که جایزه بهترین دوبله سریال را در جشنواره پویانمایی کسب کرد.