بازگشت مایکل مور ایران به سینما

روزنامه جام جم: مسعود ده‌نمکی، فیلمساز، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، امروز دیگر چهره‌ای کاملا سینمایی است. برخلاف تصور عمومی ده نمکی کارش را در حوزه فیلمسازی با طنز شروع کرد، نه دفاع مقدس. فیلم‌ها و سریال‌های طنزی که به هدف بیان باطن جنگ، مخاطب را عامدانه در جا‌هایی می‌خنداند و آن‌ها راضی از سالن سینما خارج می‌شدند.

مسیری که در این سال‌ها ده‌نمکی طی کرده به قدری پر پیچ و خم است که تنها با رجوع به خاطرات خودش تمام و کمال می‌توان به واقعیت مطلب رسید. سبقه کاری ده‌نمکی برمی‌گردد به مطبوعات و نگارش. او از سال ۶۹ فعالیت مطبوعاتی خود را با نوشتن در نشریات مختلف آغاز کرد و از سال ۷۵ تا سال ۸۵ مدیریت و سردبیری نشریاتی مانند «شلمچه»، «جبهه» و «صبح» را به عهده داشته است.

شروع فیلمسازی ده‌نمکی

ده‌نمکی سال ۸۰ تولید مستند «فقر و فحشا» را به عنوان اولین فیلمش شروع کرد که تا سال ۸۲ طول کشید و او را به یک فیلمساز تبدیل کرد که تاکنون ادامه دارد. او در فقر و فحشا به سراغ دغدغه‌های همیشگی اش یعنی بحران‌های اجتماعی و مساله جنگ، فقر و غنا رفت و اتفاقا جنجال‌های زیادی هم در آن زمان به راه انداخت. این فیلم به موضوع فاصله طبقاتی و قاچاق زنان ایرانی می‌پرداخت و همان موقع‌ها بود که نقد‌های بسیاری در رسانه‌های داخلی و خارجی پیرامون این مستند منتشر شد تا آنجا که روزنامه نیویورک تایمز، لقب مایکل مور ایران را به او داد.

چرا «اخراجی‌ها» پر فروش شد

در نیمه‌های دهه ۸۰ بود که ده‌نمکی با ساخت «اخراجی‌ها» نگاه و ایده خاص خود را وارد سینما کرد و به تعبیر خود جریانی ایجاد کرد که بعد‌ها در آثار دیگر سینماگران هم می‌توان رد آن را یافت. او در اخراجی‌ها برای اولین بار از قصه‌های تکراری رزمنده‌ها و شهدا فاصله گرفت و با دستمایه‌های طنز، جنگیدن جوان‌های لات و عامی پایین شهری در جبهه‌ها را روایت کرد و البته این کار او موجب شد صف‌بندی‌های جدیدی از موافقان و مخالفان او در فضا‌های عمومی شکل بگیرد. تم سه‌گانه اخراجی‌ها تا اندازه‌ای از عناصر کلیشه‌ای راجع در سینما دوری کرد و اتفاقا از همین ناحیه هم بود که در گیشه سود کرد. آن زمان به دلایل متعدد معنای کمدی با هجو و هذل یکی شده بود و به عنوان ژانری که تنها هدفش خنداندن مردم به هر قیمت است، شناخته می‌شد و اتفاقا به همین دلیل هم بود که بعضی‌ها ابعاد حماسی و مذهبی اخراجی‌ها را ندیدند و دلیل فروش اخراجی‌ها را جلف‌بازی قلمداد کنند.

آنچه می‌خواهد بگوید

بعد از موفقیت اخراجی‌ها در گیشه بود که ده‌نمکی سریال و فیلم‌های دیگری از جمله «رسوایی»، «معراجی‌ها» و «رسوایی ۲» ساخت. فیلم‌هایی که دغدغه اصلی‌اش نمایش فقر و تبعات منفی آن بر جامعه، نکوهش تزویر و ریا و تکیه عامه مردم به ایمان بود. ده‌نمکی در این ساختار معنایی معتقد بود که به گناه کشیده شدن بسیاری از مردم، نه به خواست خودشان، بلکه نتیجه وجـود زمینه‌هاو ساختار‌های مساعد اجتماعی، مذهبی و سیاسی بویژه فقر و تظاهر برخی به ظاهر دینداران است که باعث بی عدالتی می‌شود.

افول ده‌نمکی

بدیهی است نوع فیلمسازی ده‌نمکی بیش از آن‌که فنی باشد، غریزی است و او که بدون دانش آکادمیک و با بهره‌گیری از تجارب و خوانده‌هایش وارد این عرصه شده، توانسته فیلم‌هایی بسازد که در برخی مقاطع رکود سینما را بشکند و چراغ سالن‌ها را روشن نگه دارد. با وجود این نمی‌توان به این مهم هم اشاره نکرد که ده‌نمکی در چند سال اخیر نتوانسته حضور موفق اوایل فیلمسازی‌اش را در سینما تکرار کند و فیلم‌هایش نه تنها با استقبال آنچنانی مردم مواجه نمی‌شوند بلکه قدری کند و خسته‌کننده هستند که بدیهی‌ترین اصول خلق درام و کشش داستانی را هم نادیده می‌گیرند.

بازگشت دوباره به سینما

ده‌نمکی این روز‌ها با انتشار پستی در صفحه مجازی خود در اینستاگرام خبر از آغاز ساخت اثر جدیدش «زندانی‌ها» داده است.

این فیلم که هفتمین اثر بلند سینمایی ده‌نمکی به شمار می‌آید از دیروز در زندان قصر تهران کلید خورد و بازیگرانی، چون هدایت هاشمی، بهنام تشکر، هومن برق‌نورد، بهاره افشاری، بهنوش بختیاری، اصغر نقی‌زاده، رسول نجفیان و امیر نوری در این فیلم به ایفای نقش می‌پردازند. این فیلم از موضوعی اخلاقی و معنوی برخوردار است. البته ظاهرا ده‌نمکی قصد داشته در آستانه چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی فیلم «طیب خان» را بسازد که به دلیل موانعی که بر سر راه تولید فیلم ایجاد شده و فصل مناسب فیلمبرداری که از دست رفته، تصمیم گرفته تولید آن را به آینده موکول کند و فیلمنامه اجتماعی زندانی‌ها را در دست گرفته است. در انتها باید دید ده‌نمکی در فیلم جدیدش باز هم می‌تواند مخاطبان سینما را به سمت سینما بکشاند یا خیر؟ آیا این فیلمساز انقلابی می‌تواند در آستانه ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی، حرفی مغفول، بیان نشده و البته جذاب را به تصویر بکشد؟ آیا دوباره فیلم ده‌نمکی می‌تواند چراغ سینما‌ها را تا نیمه‌های شب روشن نگه دارد؟