چگونه اثرات توبه را حفظ کنیم؟

باشگاه خبرنگاران: غالباً افرادی که مرتکب جُرمی می‌شوند، می‌کوشند تا خطای خود را از انظار خصوصاً از نظر محاکمی که مسئولیت پیگرد مجرمان بر دوش آنان است، پنهان نگه دارند و وقتی هم که سرپیچی آنان از قانون، آشکار می‌شود، به ویژه در مواردی که مرتکب خطای سنگینی گشته اند، به گمان اینکه می‌توانند از فشار وجدان نیز بگریزند، درصدد برمیآیند تا خود را مخفی سازند... توبه وضع افرادی که معتقد به خدای متعال و پاداش روز رستاخیز هستند و احیاناً گناهی از آن‌ها سر میزند، از جمیع جهات با آنان متفاوت است؛ زیرا خداوند متعال «عَلّامُ الغُیوب» است و از غیب و اسرار موجودات آگاه است و هیچ کس قدرتِ تحمل کمترین کیفر و مجازات او را ندارد، چراکه او «شدیدُ العِقاب» است؛ ولی با این همه، خدای سبحان که «غَفّار الذّنُوب» است و رسول گرامی او که «رَحمَةُ لِلْعالَمین» است، رحمتش فراگیر و ندای روحبخش او گوشِ جان بندگانِ گنهکار را با آوای جانافزا و خطابِ امیدآفرین، آرامش و اطمینان و شور و نشاط و شوق و شعف میبخشد: «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ» [۱]؛ بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى ‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است. این لطف خداوند، سپاس و شکر فراوانی را می‌طلبد. امام زین العابدین (علیه السلام) با سپاس فراوان به پیشگاه خداوند چنین می‌گوید: «أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ‏ لِعِبَادِکَ‏ بَاباً إِلَى عَفْوِکَ وَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَة ... فَقُلْتَ- تَبَارَکَ اسْمُکَ-: تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحا ...» [۲]؛ خدای من! تو آن خدایی هستی که برای بندگانت دَری به عفو خویش گشوده و نام آن را توبه گذاشته‌ای و فرمودی که به سوی خدا بازگشت کنید. لطف تو مگر پیش نهد پای و گرنه * بخشیدن جرم چو منی، کار محال است آری، از باب لطف و مهر است که خداوند، هم به بنده‌ی عصیانگر دستور توبه و بازگشت و پاک شدن از گناه را میدهد و هم از توبه‌ی بنده‌ی گناهکار خرسند میگردد. دوام توبه توبه باید پا برجا و دائم باشد؛ لذا از یک سو هر زمان خطایی از انسان بر اثر وسوسه‌های «نفس اماره» سر زد باید بلافاصله به سراغ توبه رود و به مرحله «نفس لوّامه» وارد شود و تلاش کند تا زمانی که به مرحله «نفس مطمئنه» برسد و ریشه‌های وسوسه را از بیخ بکَند و از سوی دیگر اگر بخواهد از هر گناهی توبه کند، باید کمال مراقبت را از خود به عمل آورده و توبه اش را نشکند و بر تعهّد خود در پیشگاه خدا نسبت به ترک گذشته و جبران در آینده باقی بماند و به تعبیر دیگر، اگر بعد از توبه از گناه، هنوز انگیزه‌های آن در اعماق دل و جان او باقی مانده، باید با آن به مبارزه برخیزد و جهاد با نفس را جزء برنامه خویش قرار دهد و به این ترتیب هم در صف تائبان باشد و هم در صف مجاهدان. هر زمان وسوسه‌ها و انگیزه‌های آن گناه در او پیدا میشود، به ذکر خدا روی بیاورد؛ زیرا ذکر خدا مایه آرامش دلهاست: «ألا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئنُّ القُلُوب» بعضی از علمای اخلاق بحث بی نتیجه یا کم نتیجه‌ای را در اینجا دنبال کرده اند که آیا مقام توبه کارِ جهادکننده در برابر ریشه‌های گناه، افضل است یا توبه کاری که ریشه‌های گناه را از سرزمین قلب خویش برانداخته است؟ این مهم نیست که کدام یک از آن دو افضل اند، بلکه مهم آن است که توبه کننده چه دستوراتی را باید به کار بندد تا از گناه گذشته پاک شود و دیگر به سراغ آن‌ها نرود؟! برای این کار، چند امر لازم است: جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت؛ چراکه توبه کار در آغاز امر آسیب پذیر است و مانند بیماری است که تازه از بستر برخاسته و اگر با پای خود به مناطق آلوده به میکروب‌های بیماری زا رود، احتمال آلودگی مجدّد او به بیماری فراوان است؛ همچون معتادی است که ترک اعتیاد کرده، ولی هرگاه به مناطق آلوده برگردد، به سرعت آلوده می‌شود. باید در دوستان و معاشران خود تجدید نظر کند و اگر در گذشته کسانی بودند که او را تشویق به گناه می‌کردند، از آن‌ها شدیداً فاصله بگیرد. همواره درباره آثار زیان بار گناهی که آن را ترک کرده، بیاندیشد و آن آثار را نصب العین خود قرار دهد، مبادا بر اثر غفلت از آن و فراموش کردن اثرات مرگبار آن، بار دیگر انگیزه‌های گناه در او رشد کند و وسوسه‌ها از هر سو به قلب او هجوم آورد. در داستان‌های پیشینیان و کسانی که بر اثر گناهان مختلف گرفتار مصائب دردناکی شدند، بیاندیشد و درباره انبیا و پیامبرانِ معصومی که گاه گرفتار ترک اُولیٰ شدند، مطالعه کند؛ مثلاً ببیند که چه امری سبب شد حضرت آدم با آن مقام والایش از بهشت رانده شود؟! یا حضرت یونس مورد خشم قرار گیرد و در شکم ماهی زندانی شود؟! یا بر اثر چه عواملی یعقوب، پیامبر بزرگ خدا، به درد جان فرسای فراق فرزند سال‌ها گرفتار شود؟! مطالعه این امر بی شک وسوسه‌های گناه را کم میکند و به توبه دوام و ثبات می‌بخشد. به عقوبت‌ها و مجازات‌هایی که بر هر یک از گناهان وعده داده شده، بیاندیشد و این احتمال را از نظر دور نکند که تکرار گناه بعد از توبه ممکن است مجازات شدیدتری داشته باشد. همچنین به الطاف و عنایات الهی که در انتظار توبه کاران است و شامل حال او شده است، توجّه کند و دائماً به خود تلقین نماید که‌ای نفس سرکش! بکوش و این عنایات و الطاف را حفظ کن و این مقام والایی که خداوند نصیب تو کرده است را به آسانی از دست مده! باید اوقات شبانه روز خود را با برنامه‌های صحیح پُر کند؛ برنامه تلاش برای زندگی آبرومند، برنامه عبادت و بندگی خدا و برنامه سرگرمی‌های سالم؛ زیرا بیکاری و خالی ماندن اوقات از برنامه، بلای عظیمی است که زمینه را برای وسوسه‌های بازگشت به گناه فراهم میسازد.