از چاپلین تا هاوارد هاکس و کوبریک/ فیلمسازانی که دستشان از اسکار دور ماند

سرویس فرهنگی فردا؛ مسعود غزنچایی: با معرفی نماینده سینمای ایران در نودمین جشنواره اسکار، نرگس آبیار اولین کارگردان زن محسوب می شود که موفق شد با سومین فیلم بلندش راهی آکادمی شود.

مجید مجیدی که از فیلمسازان پرافتخار سینمای ایران محسوب می شود، پس از 15 سال حضور در سینما به عنوان بازیگر و کارگردان فرصت حضور در جشنواره اسکار را به دست آورد. اصغر فرهادی نیز که دوبار توانسته جایزه اسکار را به دست بیاورد پس از ساخت فیلم چهارمش مورد توجه اعضای هیات انتخاب نماینده ایران در اسکار قرار گرفت.

امسال در کنار فیلم "نفس" نام چندین فیلم به عنوان کاندیدای اصلی مطرح بود که در نهایت از بین دو فیلم "مالاریا" ساخته پرویز شهبازی و "نفس"، فیلم نرگس آبیار انتخاب شد. در لیست انتخابی چند نکته قابل تامل وجود دارد. اول از همه، عدم توجه هیات انتخابی به فیلم "یتیم خانه ایران" در فهرست اولیه. فیلمی که به لحاظ تولید، سطح بالاتری نسبت به سایر آثار اکران شده در یک سال گذشته داشته و موضوع تاریخی و ملی آن می توانست برای مخاطب خارجی، جدید و مورد توجه باشد.

همچنین در اعلام فیلم های نهایی، هیات انتخاب فیلم "ماجرای نیمروز" را واجد شرایط ارسال به آکادمی ندانستند.با توجه به موفقیت این فیلم در جشنواره های مختلف داخلی و استقبال مردم از یک تریلر سیاسی در کنار ساختار قوی و کارگردانی مناسب آن، به نظر می رسد در حق این فیلم، اجحاف شده است.

رضا کیانیان، یکی از اعضای هیات انتخاب در مورد فیلم نفس گفته: "این فیلم امتیاراتی دارد که برای اعضای آکادمی اسکار می‌تواند جذابیت بیشتری داشته باشد. در معرفی فیلم به اسکار باید اثری انتخاب می‌شد که بتواند مورد توجه اعضای اکادمی قرار بگیرد. پس باید ذائقه آکادمی را بشناسیم و بررسی می‌کردیم که در این سال‌ها انتخاب آن‌ها بر چه اساسی بوده."

مهمترین نکته برای موفقیت یک فیلم در آکادمی، تطابق آن با تفکر هالیوودی و توانایی پخش کننده فیلم برای عرضه آن به تصمیم گیرندگان جوایز آکادمی اسکار است. همین موضوع باعث شده تا از سال های گذشته تا کنون، فیلمسازان بسیار مهمی در تاریخ سینما به این جایزه دست پیدا نکنند.

به عنوان مثال "همشهری کین" شاهکار اورسن ولز که همچنان بهترین فیلم تاریخ سینما محسوب می شود، تنها سهمش از اسکار جایزه بهترین فیلمنامه بوده است. فیلم "آواز در باران" که به زعم بسیاری از صاحب نظران، بهترین فیلم موزیکال سینما است، در دو بخش بهترین موسیقی متن و بازیگر نقش دوم زن، فقط نامزد دریافت جایزه شد.

اگرچه فیلم ها و هنرمندانی که جوایز اسکار را دریافت کرده اند، آثار قابل توجه و مهمی داشتند و برنده شدن مجسمه اسکار برای هر کشور و هنرمندی افتخار محسوب می شود اما بد نیست بدانیم آکادمی اسکار، هیچگاه به کارگردانی مانند آلفرد هیچکاک جایزه نداد. همچنین فیلمسازان مشهوری چون چاپلین، هاوارد هاکس و استنلی کوبریک هیچگاه موفق به دریافت جایزه نشدند.

با توجه به رویکرد آکادمی در سال های اخیر برای اهدای جایزه، به نظر می رسد هیات انتخاب، با آگاهی کامل نماینده سینمای ایران در این جشنواره را اعلام کرده است.

برای اعضای هیات انتخاب، مهمتر از هرچیزی دریافت جایزه اسکار است. در واقع به دست آوردن اسکار به هر قیمتی. این رویکرد در دهه های گذشته نیز وجود داشته که در ادامه به آن می پردازیم. به همین دلیل و از آنجا که فیلم نفس، علاوه بر ساختار روایت گونه و حرفه ای آن، ویژگی منحصر به فردی دارد که دو فیلم یتیم خانه ایران و ماجرای نیمروز فاقد آن هستند: خنثی بودن!

آخرین ساخته نرگس آبیار فیلمی با زاویه دید یک کودک است و به دلیل ساختار روایی اش، کشمکش چندانی ندارد که همین علت اصلی فروش پایین آن بود. در کنار فرم استاندارد و قابل قبول، خنثی بودن فیلم نفس و اینکه تماشای آن به کسی برنمیخورد و چالشی با تفکر هالیوودی ایجاد نخواهد کرد، دلیل اصلی انتخاب آن برای حضور در اسکار است. در ادامه به بررسی فیلم های انتخاب شده سینمای ایران برای حضور در اسکار می پردازیم.

سینمای ایران، پس از انقلاب به مدت ۱۶ سال نماینده‌ای به اسکار معرفی نکرد تا سال ۱۳۷۳ که فیلم "زیر درختان زیتون" ساخته‌ی عباس کیارستمی معرفی شد. عباس کیارستمی که دهه هاست مشهورترین چهره سینمای ایران شناخته می شود، تنها یک بار توانست راهی اسکار شود.

سال 74، جعفر پناهی با فیلم "بادکنک سفید" راهی آکادمی شد. هیات انتخاب در آن سال، فیلم های مهمی همچون "بازمانده" ساخته سیف الله داد و "روز واقعه" به کارگردانی شهرام اسدی را نادیده گرفتند.

در سال 76، "گبه" فیلم محسن مخملباف نماینده سینمای ایران اعلام شد. سالی که مهمترین فیلم عباس کیارستمی، "طعم گیلاس" هرگز اکران نشد و نتوانست به عنوان نماینده ایران راهی این جشنواره شود.

بهمن قبادی که همچون مخملباف دیگر در ایران فیلم نمی سازد، در سال های 79 و 83 با "زمانی برای مستی اسب ها" و "لاک پشت ها هم پرواز می کنند" راهی اسکار شد. در آن سال ها هیات انتخاب دو فیلم "عروس آتش" به کارگردانی خسرو سینایی و "بوتیک" ساخته حمید نعمت الله را نادیده گرفتند.

سال 84، اولین حضور رضا میرکریمی در اسکار محسوب می شد. "خیلی دور خیلی نزدیک" راهی اسکار شد و فیلمی مانند "دوئل" که پرهزینه ترین فیلم سینمای ایران تا آن زمان محسوب می شد از حضور در آکادمی جاماند. دوئل که فیلمی مهم در سینمای دفاع مقدس محسوب می شود، هنوز یکی از خوش ساخت ترین فیلم های سینمای ایران است.

هیات انتخاب در سال 85 "کافه ترانزیت" ساخته کامبوزیا پرتوی را به اسکار ارسال کرد. با ارسال این فیلم، فیلم های "چارشنبه سوری" ساخته اصغر فرهادی و "بید مجنون" به کارگردانی مجید مجیدی نتوانستند راهی این جشنواره شوند.

در سال 91 نیز اتفاق خارق العاده ای افتاد و جشنواره اسکار توسط جواد شمقدری معاونت سینمایی وقت تحریم شد. در آن سال "یه حبه قند" ساخته رضا میرکریمی به عنوان نماینده سینمای ایران انتخاب شده بود.

با این وجود در سال 93، دولت بعدی تحریم سال 91 را برای میرکریمی جبران کرد و فیلم ضعیف "امروز" راهی اسکار شد. هیات انتخاب در آن سال، دو فیلم خوش ساخت "استرداد" ساخته علی غفاری و "چ" به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا را قربانی فیلم میرکریمی کرد.

در سال 92 نیز هیات انتخاب دست به اقدام قابل توجهی زد. فیلم "گذشته" ساخته اصغر فرهادی که کاملا به زبان فرانسوی ساخته شده بود و با وجود اینکه پخش کننده رسمی فرانسوی و ایتالیایی داشت و می توانست به عنوان نماینده هریک از این کشورها راهی اسکار شود، از طرف ایران راهی آکادمی شد. در آن سال سینمای فرانسه فیلم "رنوار" و ایتالیا فیلم "سزار باید بمیرد" را به عنوان نماینده به اسکار فرستادند. "گذشته" حتی نامزد دریافت جایزه هم نشد و فیلم "ملکه" ساخته محمد علی باشه آهنگر که در آن سال مورد توجه بسیاری از صاحب نظران قرار گرفت فرصت حضور در اسکار را از دست داد.

در مجموع، مجید مجیدی و اصغر فرهادی به ترتیب با 5 و 4 فیلم، بیشترین حضور در جشنواره اسکار را تجربه کرده اند. مجیدی یک بار با "بچه های آسمان" نامزد دریافت جایزه شد و اصغر فرهادی موفق شد دو بار این جایزه را دریافت کند.

در این بین نیز، کارگردان هایی مانند داریوش مهرجویی، رخشان بنی اعتماد، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، ابراهیم حاتمی کیا، احمدرضا درویش، مسعود کیمیایی، پوران درخشنده و حمید نعمت الله تاکنون موفق به حضور در این رویداد مهم سینمایی نشده اند.

با توجه به انتخاب فیلم نفس، باید دید اگر این فیلم نتواند نامزد دریافت جایزه شود و گمانم بماند، صرف تلاش برای دریافت جایزه توسط فیلمی خنثی، ارزش حذف تریلر سیاسی و موفقی مانند ماجرای نیمروز را دارد؟