نقش ترکیه در افزایش ریزگردهای عراق و سوریه

خبرگزاری فارس: برنامه ثریا با حضور دکتر حجت میان آبادی، استاد دانشگاه و متخصص ژئوپلیتیک آب و دکتر مهدی فلاح، پژوهشگر جوان کشاورزی و کنترل ریزگردها به مشکلات و مسائل خوزستان پرداخت و بصورت علمی کانون‌های داخلی و خارجی ریزگردهای این استان را تبیین و ریشه یابی کرد.

مهمترین محورهای این برنامه به شرح زیر است:

برخی مسائل محیط زیست را در دلسوزی برای گربه و خرس قهوه ای و سگ کشی خلاصه کرده‌اند و‌ اولویت‌های اصلی مردم مانند ریزگردها را رها کردند تنها راه کنترل کانون‌های داخلی ریزگردها بازگرداندن علمی پوشش گیاهی نابود شده این مناطق است اگر ده درصد برجام برای دیپلماسی آب وقت گذاشته بودیم بسیاری از بحران‌های خارجی آب و ریزگردها حل می‌شد سدسازی‌های عظیم ترکیه ریشه اصلی افزایش کانون‌های خارجی ریزگرد در عراق و‌ سوریه است دو سال پیش مسئولان حل مسائل آب و محیط زیست را وابسته به اجرایی شدن برجام می‌دانستند اما اکنون بحران محیط زیست را به عذاب الهی و‌ گناه مردم پیوند می‌زنند! شرکت‌های اسراییلی متعددی در پروژه‌های بزرگ سدسازی ترکیه بر روی دجله و فرات دخیل هستند...

نارضایتی نود درصدی مردم از اقدامات وتدابیر مسوولان در مهار ریزگردها برای حل معضل ریزگردها یک روز را هم نباید از دست بدهیم

محسن مقصودی در ابتدای برنامه از دکتری میان آبادی در خصوص نوع نگاه مسئولین به مسائل محیط زیستی پرسید و دکتر حجت میان آبادی، استاد دانشگاه و متخصص ژئوپلیتیک آب در پاسخ اظهار داشت: مشکلات محیط زیستی مسائلی نیستند که شش ماهه یا یک ساله پیش بیایند و توقع هم داشته باشیم یک یکساله حل شوند برای مثال شاید ده سال سوء مدیریت باعث شد که دریاچه ارومیه با بحران مواجه شود اما باید بگویم که هر بحرانی را باید سریعا ریشه یابی و واکاوی کنیم حتی اگر درمسائلی مانند ریزگردها یک روز هم از دست بدهیم فرصت بزرگی را از دست داده‌ایم؛ حداقل می­توانیم در این یکسال بفهمیم که مشکل اصلی چیست.

از سازمان محیط زیست تا وزارت امور خارجه باید درخصوص ریزگردها پاسخگو باشند... وی افزود: اینکه ما در بحث ریزگردها بگوییم فقط سازمان محیط زیست مقصر است درست نیست البته که در قصور این سازمان هیچ شکی نیست اما اینکه فکر کنیم متولی کار فقط سازمان محیط زیست یا وزارت نیرو یا وزارت کشاورزی است غلط است. وزارت نفت، صنعت معدن و تجارت و حتی وزارت امور خارجه و وزارت راه در مسئله بحران­های زیست محیطی و بویژه مسئله گرد و غبارهای استان خوزستان نقشی جدی دارند.

80 درصد کانون­های ریزگرد داخلی هستند که قبلا زمین کشاورزی بودند دکتر مهدی فلاح، پژوهشگر حوزه کشاورزی و کنترل ریزگردها در خصوص کانون­های ریزگردها با ارائه اسلایدهایی علمی در این رابطه اظهار داشت: کانون­های ریزگردها در استان خوزستان اغلبا کانون­های داخلی دارند.

وی افزود: بخش عظیمی از کانون‌های داخلی ریزگردها قبلا مرتع و زمین کشاورزی بوده­اند و این یعنی اینکه ما می­توانیم این کانون­ها را دوباره با همین کاربری­ها احیا کنیم اینها بیابان نبودند که بگوییم نمی­توانیم با پوشش گیاهی آنها را درست کنیم. به نوعی ­میتوان گفت 80 درصد کانون­های داخلی ریزگرد درگذشته زمین کشاورزی بوده و مرتع بوده­اند. راهکاری که وجود دارد باید از جنس کشاورزی باشد و مانمی­توانیم باراهکارهای مالچ نفتی طبیعت را درست کنیم. این کارشناس حوزه کشاورزی افزود: سیاست­های تعطیلی کشاورزی که در اهواز و خوزستان انجام دادیم باعث شد که امروز خوزستانی­ها مشکلاتی از قبیل این ریزگردها را داشته باشند. پوشش گیاهی از بین رفته است و به دنبال آن خاک تخریب شده است و آب و هوا هم از بین رفته است؛ در مجموع اکوسیستم بهم خورده است.

مالچ نفتی نمی­تواند راهکار موثری در مهار ریزگردها باشد؛ طبیعت را باید با طبیعت اصلاح کنیم مهدی فلاح گفت: ما کانون­های ریزگرد در ایلام، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را داریم حتی چند روز پیش شنیدیم که کانون ریزگرد در قم هم درحال شکل گیری است. ما هم با نظر پروفسور کردوانی موافق هستیم که مالچ نفتی نمی­تواند راهکار موثری باشد چرا که به مرور خاک را از بین می­برد حتی از راهکارهای دیگر مثل مالچ­های پلیمری باید بگوییم که شما خاک اینجا را تثبیت کردید اگر یک خاک دیگر روی این ناحیه نشست را چه می­کنید؟

دکتر مهدی فلاح خاطر نشان کرد: بحث احیای اکوسیستم ادبیات خاص خودش را دارد که ما در این کارهای عملیاتی کم کاری کرده­ایم متاسفانه ما راهکار کنترل ریزگرد با کاشت نهال را در این می­بینیم که در یک اردویی چهارتا نهال بکاریم! و اصلا به ادامه کار و حفاظت از نهال فکر نمی­کنیم.

وی در ادامه افزود: در بحث ایجاد پوشش گیاهی سه مسئله مهم هست اول اینکه باید از گونه­هایی استفاده کنیم که مثمر باشند و به خشکی و شوری مقاوم باشند، منظور ما از گونه­های مثمر میوه­های لوکس مثل گیلاس و پسته نیست بلکه منظور میوه­هایی هست که با آن شرایط می­توانند رشد کنند و فایده اقتصادی هم داشته باشند. دوم اینکه اصول چیدمان این گونه­هاست و سومین بحث هم فایده اقتصادی است که به آن اشاره شد. ما وقتی گونه­ای را می­کاریم باید برای آن برنامه بهره­برداری داشته باشیم و این برنامه زمانی شکل می­گیرد که کار اقتصادی باشد و اگر اقتصادی نباشد مردم هم پای کار نمی­آیند.

وی در ادامه افزود: این طرح­ها باید مستمر هم باشند و اینطور نباشد که بعد از دوسال رها بشوند.

مقصودی در این بین تصریح کرد: 20 سال قبل در طرح حرم تا حرم از حرم امام (ره) تا قم را بخشی از مسیر را در دوطرف اتوبان کاج کاشتند اما بعد از چند وقت دیگر از درخت­ها و این طرح هیچ خبری نبود و طرح کاملا رها شد.

آیا کانون­های خارجی ریزگرد تقصیر داعش است؟! مقصوی در ادامه گفت: باید در رابطه با کانون­های خارجی هم صحبت کنیم و مشخص بشود که عامل اصلی این ریزگردها چیست؟ آیا تقصیر داعش است یا عوالم دیگری در این بحث دخیل هستند.

دکتر میان آبادی گفت: مشکلات زیست محیطی مشکل یک دولت و دو دولت نیست بلکه بخاطر عدم توجه به مسائل زیست محیطی در طولانی مدت است؛ وقتی ما مسائل زیست محیطی را بعنوان شعار و کلیشه می­بینیم باید چنین معضلاتی را هم شاهد باشیم؛ امیدوارم که این مشکلات زنگ هشداری برای مسئولین باشد.

استاد دانشگاه با ارائه اسلایدهایی به مسائل گردوغبارها در نقاط مختلف دنیا پرداخت و گفت: کشور ما از سه نفطه مورد هجمه ریزگردها قرار گرفته است اولین نقطه ریزگردهایی هستند که از غرب کشور می­آیند و منشا آن عموما سوریه، عراق، اردن، لبنان و بویژه عربستان است. کانون دوم از شمالشرق کشور است که به دریاچه آرال مربوط می­شود که تقریبا خشک شده است مسساحت این دریاچه در زمانی که آب داشته است 68000 کیلومتر مربع بوده است درحالیکه استان آذربایجان شرقی که بخش کوچکی از آن دریاچه ارومیه است 46000 کیلومتر مربع است. کانون سوم در منطقه محروم و مظلوم سیستان و بلوچستان است که کانون این ریزگردها عدم تامین حق آبه زیست محیطی دریاچه هامون است که باید بطور جد مورد توجه دیپلمات­های ما قرار بگیرد.

اصلی ترین علت خشک شدن تالاب­های هورالعظیم پروژه آناتولی جنوبی یا پروژه "گاپ" ترکیه است

این متخصص ژئوپلیتیک آب افزود: هورالعظیم و هورالحمار از سال 1973 تا کنون کاملا خشک شده است که این­ها یکی از کانون­های اصلی گردوغبارهای خارجی ما در غرب کشور هستند. اصلی ترین علت خشک شدن تالاب­های هورالعظیم پروژه آناتولی جنوبی یا پروژه "گاپ" ترکیه است.

دکتر حجت میان آبادی گفت: ترکیه در پروژه "GAP" برنامه دارد که 22 سد بسازد که به بهانه توسعه منطقه کرد نشین این پروژه را استارت زد اما مطمئنا برنامه جدی برای بهره برداری سیاسی از کشورهای سوریه، عراق و ایران را دارد. مقصودی گفت: ما خبرهایی هم شنیدیم که شرکت­ها و مشاوران اسرائیلی هم در این پروژه ها نقش دارند.

میان آبادی تصریح کرد: قطعا یکی از اهداف ترکیه بهره­برداری جدی سیاسی از کشورهای پایین دست است؛ تا کنون نزدیک به 75 درصد پروژه آناتولی اجرا شده است. میزان ذخیره سدهای ترکیه در حوزه دجله معادل کل آورد سالیانه رودخانه دجله است یعنی اگر ترکیه اراده کند می­تواند کل آب دجله را ذخیره کند.

در جامعه بحث­های زیست محیطی را به مباحث سگ کشی، خرس قهوه­ای، گربه و غیره تقلیل می­دهیم

وی ازود: سد ایلیسو یکی از پر تنش ترین سدهای دنیا شد که این سد دقیقا قبل از خط مرزی ترکیه با سوریه احداث شد و قاعدتا تبعات جدی برای دو کشور مذکور و ایران و عراق خواهد داشت. نکته جالب این است که سه کشور اروپایی آلمان، اتریش و سوییس سال 2007 در ساخت این سد سرمایه­گذاری کردند اما آنچنان اعتراضات مردمی در این سه کشور به ساخت این سد در ترکیه بالا گرفت که این سه کشور در سال 200 اعلام کردند از ساخت سد انصراف می­دهند و سرمایه­شان را بیرون کشیدند چراکه مردم این کشور فهمیده بودند که ساخت این سد تبعات انسانی و زیست محیطی روی کشورهای پایین دست دارد. مردم این کشورها در ساا 2009 از این اقدام با خبر شدند و جلوی آن را گرفتند اما در کشور ما که این سدسازی تاثیر مستقیم روی ما داشت اصلا هیچ کس خبردار نشد و نه مسئولین اقدام جدی کردند نه تشکل­های زیست محیطی.

این استاد دانشگاه گفت: من احساس می­کنم در فعالیت­های زیست محیطی به محیط زیست ظلم می­کنیم چراکه در جامعه بحث­های زیست محیطی را به مباحث سگ کشی، خرس قهوه­ای، گربه و غیره تقلیل می­دهیم؛ این مسائل باید اولویت­های بعدی ما باشند چراکه اولویت­های مهمتر زیر سایه این مباحث مغفول مانده است. مسئله دیپلماسی آب در دولت­های مختلف واقعا مغفول مانده است.

دوسال قبل مسئولین نمی­گفتند که علت ریزگردها عذاب الهی است بلکه می­گفتند باید برجام اجرا بشود تا مشکل محیط زیست و اما برجام اجرایی شد و تحریم­ها هم برداشته نشد!! محسن مقصودی در ادامه برنامه گفت: یکی دوسال قبل مسئولین نمی­گفتند که علت ریزگردها عذاب الهی و گناهان مردم است بلکه می­گفتند باید برجام اجرا بشود و تحریم­های ظالمانه بر طرف شود تا مشکل محیط زیست و منابع آبی کشور حل بشود و دیدیم که برجام اجرایی شد و تحریم­ها هم برداشته نشد و نه تنها مشکل آب حل نشد، مشکل برق هم در برخی از مناطق اضافه شد، البته اگر این ریزگردها عذاب الهی هم باشد، بخاطر گناه مردم نیست بلکه بخاطر اعتماد به کدخداست و به خاطر کم کاری های مسوولان است. اگر به جای این صحبت ها از ابتدا تدبیر و اقدام می کردیم وضعیت امروز بحرانی نمی شد.

مقصودی سپس در سوالی پرسید، ما در حوزه خارجی چه اقداماتی باید انجام بدهیم؟ آیا اساسا ترکیه حق دارد که آب را ببندد؟

غفلت جدی وزارت خارجه در دیپلماسی محیط زیست...

دکتر میان آبادی در پاسخ گفت: اینگونه نیست که ما این عوامل خارجی را مطرح و بعد بگوییم باید دعا کنیم داعش برود تا این مسائل حل بشود بلکه بحث این است که از همین جا مسئولیت جدی ما شروع می­شود. چرا سازمان محیط زیست و دانشگاه­های ما بطور جدی به دیپلماسی محیط زیست ورود نمی­کنند؛ وزارت خارجه واقعا غفلت جدی کرده است. بسیار ابزارهای دیپلماسی جدی با کشورهای شرق و غرب بخصوص با ترکیه داریم که از آنها غفلت کردیم؛ ترکیه علاوه بر سد سازی در غرب همزمان اقدامات بسیار سوئی برای فشار به ایران در افغانستان برعلیه مسائل آبی ما انجام می­دهد که به ایران فشار بیاورد. در حقوق بین الملل این موضوع که یک کشور منابع آب را مسدود کند رد شده است و کنوانسیون­های بین المللی آب را بصورت یک کالا در نظر نمی­گیرند؛ کنوانسیون 1997 آبراه­های غیرکشتیرانی چندتا اصل مهم دارد که دوتای آن این است که کشورهای بالا دست و پایین دست باید از منابع آبی به گونه­ای استفاده کنند که مانع آسیب رسانی به کشورهای پایین دست بشود و این سدسازی­های ترکیه از نظر حقوقی کاملا جای پیگیری دارد.

محسن مقصودی گفت: اگر ده درصد از توانی که روی برجام گذاشته شده بود و حاصلی هم نداشت روی بحث دیپلماسی آب در شرق و غرب کشور می­گذاشتیم شاید نتایج بهتری می­گرفتیم. دکتر فلاحی در ادامه گفت: سد گتوند علاوه براینکه جلوی آب را گرفته آب را شور کرده است. پروژه های سدسازی زیادی در کشور داریم که چنین معضلاتی درست کرده است بطور مثال سد کرج را ایجاد کردیم و ملارد خشک شد درصورتیکه ملارد کشاورزی داشت و بخاطر برق، کشاورزی را از بین بردیم.

مسئول مستقیم ریزگرد وزارت جهادکشاورزی و ذیل آن سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخیز داری است

این کارشناس حوزه کشاورزی گفت: مسئول مستقیم ریزگرد وزارت جهادکشاورزی و ذیل آن سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخیز داری است؛ هنر وزارت جهاد کشارزی این است که بتواند مردم را به میدان بیاورد. تا وقتی که احیای بیابان­ها وابسته به بودجه­های دولتی است نمی­توانیم موفق باشیم چراکه دولت نه بودجه و نه توان این را دارد که بتواند 20 میلیون هکتار را احیا کند. وی گفت: رویکرد سازمان جنگل­ها برای بیابان زدایی رویکرد درستی نیست چراکه بحث خروج دام از مرتع و وابستگی بیابان­زدایی به بودجه­های دولتی را مطرح می­کنند. از گونه­های مناسبی استفاده نمی­کنند و اصلا به فکر بهره برداری اقتصادی نیستند.

فلاح تصریح کرد: الان دانش حوزه دام و مرتع می­گوید شما دام را باید در مرتع تولید کنید یعنی کاری که استرالیا کرده است و دام در آنجا تولید می­کند که البته بارندگی آنجا هم بیشتر از ناطق ایران نیست و ما هم می­توانیم در ایران این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم اما باید بااقتصادی کردن این امر مردم را پای کار بیاوریم. یکی از راهکارهای این است که زمین را به بخش خصوصی و بصورت بلند مدت اجاره بدهیم تا بخش خصوصی بتواند به خوبی فعالیت کند.

مقصودی در پایان گفت: ما انشالله در سال آینده به ابعاد مختلف این بحث خواهیم پرداخت. نارضایتی نود درصدی مردم از اقدامات وتدابیر مسوولان در مهار ریزگردها

همچنین نظر سنجی برنامه ثریا به شرح زیر بود که نارضایتی از تدابیر و اقدامات مسئولین برای مهار ریزگردها را نشان می‌داد؛

تدابیر و اقداماتی که تا کنون برای مهار ریزگردها در نقاط مختلف کشور صورت گرفته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خوب 4.96% متوسط 5.08% ضعیف 89.96% مقصودی نتیجه این نظرسنجی را برای مسولان تامل برانگیز خواند. ارائه های متفاوت دو مهمان ثریا در خصوص کانونهای داخل یو خارجی ریزگردها و راهکارهای عبور از بحران زیستی خوزستان که مورد استقبال بینندگان برنامه قرار گرفته بود و همچنین مستندهای این برنامه از وضعیت خوزستان در سایت برنامه ثریا به آدرس www.sorayatv.ir در دسترس است.