پایین‌ترین درجه افتخار فرانسوی‌ها چه اعتباری برای هنرمندان ایرانی دارد؟/ نشانی که باید برای دریافت آن از آرمان فرانسه حمایت کرد!

سرویس فرهنگی فردا؛ احسان سالمی: انتشار خبر اعطای نشان شوالیه از سوی سفارت فرانسه به غلامحسین امیرخانی از اساتید خطاطی کشور در روزهایی که تمرکز بیشتر رسانه‌ها و هنرمندان بر اسکار فیلم فروشنده بود؛ خبر قابل تاملی است که نباید به راحتی از کنار آن گذشت.

با وجود آن که بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر این جایزه را همانند بسیاری دیگر از جوایز این‌چنینی که از سوی غربی‌ها به هنرمندان اعطا می‌شود؛ صرفه یک تقدیر فرهنگی و عاری از دیدگاه‌های سیاسی می‌دانند ولی به بررسی تاریخچه این جوایز و افرادی که برای گرفتن آن مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ نشان‌دهنده دیدگاهی مخالف نظر این هنرمندان است.

نشان شوالیه چیست؟

جایزه هنر و ادب فرانسه (Ordre des Arts et des Lettres) در سال 1957 از سوی وزیر وقت فرهنگ فرانسه تاسیس شده است. این نشان سه درجه و دو مقام دارد: درجه اول کماندور یا فرمانده است که به صورت گردن‌آویز است و هر ساله به 20 نفر داده می‌شود، درجه دوم نشان اوفیسر یا افسر است که مدالی با یک گل و روبان است که بر سمت چپ سینه قرار می‌گیرد و هر سال به 60 نفر داده می‌شود، درجه سوم این جایزه هم نشان شوالیه است که یک مدال و روبان است که بر سمت چپ سینه نصب می‌شود و هر سال به 200 نفر داده می‌شود.

این سه جایزه که سرشناس‌ترین آن در کشورمان «شوالیه» محسوب می‌شود، در دفعات مختلف به چهره‌های فرهنگی و هنری کشورمان داده شده است و دلیل انتخاب عنوان «شوالیه» برای آن نیز احترام به فرماندهان مسیحی حاضر در جنگ‌های صلیبی است که با این لقب شناخته می‌شدند.

نشان فرمانده برای چهره موثر در جشن هنر شیراز

فرخ غفاری کارگردان فیلم «شب قوزی» یکی از معدود هنرمندان ایرانی است که توانسته نشان فرمانده را از آن خود کند. غفاری که یکی از چهره‌های مورد اعتماد دربار پهلوی بود که مسئولیت قائم مقامی مدیرعامل جشن هنر شیراز را برعهده داشت و از جمله مدیران تاثیرگذار این مراسم محسوب می‌شد که تلاش بسیاری برای پیشرفت آن کرد. دانستن همین یک نکته از کارنامه کاری غفاری کافیست تا بدانیم که دلیل دادن این نشان به او چیست.

جایزه درجه دو فرانسه برای کسی که حکم امام را تروریستی دانست!

داریوش شایگان، مترجم و اندیشمند ایرانی دیگر چهره‌ای است که مورد توجه فرانسوی‌ها قرار گرفته و توانسته جایزه افسر که درواقع نشان درجه دو جایزه هنر و ادب فرانسه محسوب می‌شود را به دست آورد.

شایگان که پیش از انقلاب اسلامی مسئولیت مدیرعاملی بنیاد فرح پهلوی را برعهده داشت، پس از پیروزی انقلاب به فرانسه رفت و در دفتر «رضا پهلوی» به فعالیت علیه انقلاب اسلامی پرداخت و کتابی نیز با عنوان «انقلاب دینی چیست؟» منتشر کرد.

وی همچنین بعد از صدور فرمان حضرت امام(ره) و فتوای تاریخی ایشان مبنی بر قتل (سلمان رشدی مرتد) در مصاحبه‌ای با روزنامه «فیگارو» (سال 1367) با بی‌شرمی صدور این فتوا را با تروریسم مطابقت داد و بعد از آن نظام ایران را قرون‌وسطایی معرفی کرد!

شوالیه‌ای که نخواست شوالیه باشد

در میان هنرمندان ایران حسین علیزاده موسیقیدان بزرگ کشورمان تنها چهره‌ای بود که حاضر به دریافت نشان شوالیه نشد. او با نگارش نامه‌ای رسما از دریافت این نشان انصراف داد. در بخشی از نامه علیزاده که حاوی گلایه او از بی‌توجهی مسئولین داخلی به هنر و هنرمندان است؛ آمده است: «شاید اگر در دیار ما توجه و درک از هنر والای موسیقی همان‌طور که نزد مردم است، نزد مسئولان - که باید خدمت‌گزاران تاریخ و فرهنگ و هنر باشند - می‌بود، یک هدیه و عنوان غیرخودی این همه انعکاس نداشت. وقتی در فضای هنری نور کافی نباشد، چراغی کوچک خورشید می‌شود.»

وی همچنین با اشاره به اینکه احتیاجی به چنین عناوینی ندارد؛ نوشت: «من ضمن قدردانی از مسئولین کشور و سفارت فرانسه، به احترام مردم هنرپرور و هنردوست ایران، به نام حسین علیزاده قناعت کرده، تا آخر عمر به آن پیشوند یا پسوندی نخواهم افزود.»

پایین‌ترین نشان هنر فرانسه چه اعتباری برای هنرمند ایرانی دارد؟

با جستجوی عنوان «شوالیه» در فضای مجازی با فهرستی بلند و بالا از نام هنرمندان ایرانی روبرو می‌شوید که هر کدام در سال‌های مختلف و به بهانه‌های گوناگون این جایزه را دریافت کردند. جایزه‌ای که پایین‌تر نشان هنر و ادب فرانسه محسوب می‌شود و دریافت آن نیز حتی در ظاهر امر نیز اعتبار چندانی به عرصه فرهنگ و هنر کشورمان نمی‌افزاید.

محمود دولت‌آبادی، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان، جلال ستاری، رضا سیدحسینی، محمدعلی سپانلو، عباس کیارستمی، لیلا حاتمی، پری صابری، لیلی گلستان، داریوش مهرجویی و کامبیز درمبخش از جمله چهره‌هایی هستند که نشان شوالیه به آن‌ها تعلق گرفته است.

اما سوالی که در این میان باید از هنرمندانی که این نشان را دریافت کرده‌اند پرسید، این است که دریافت چنین نشانی تاکنون چه تاثیری بر فرهنگ و هنر کشورمان داشته است؟

نشانی که برای دریافت آن باید حامی آرمان فرانسوی‌ها بود!

علاوه بر این سوال دیگری که مطرح می‌شود آن است که چرا فرانسوی‌ها صرفا با رصد فضای فرهنگی کشورهای مختلف به بهانه قدردانی از مجموعه کارهای فرهنگی و هنری هنرمندان این کشورها به آن‌ها نشان تقدیر بدهند؟

خیلی ساده‌انگارانه است که تصور کنیم آن‌ها هیچگونه هدفی برای استفاده به موقع از این‌گونه جوایز ندارند! جایزه‌ای که ناپلئون بناپارت آن را پایه‌گذاری کرد و بعدها به رده‌های مختلف تقسیم بندی شد و مهم‌ترین شرط برای دریافت آن توسط اتباع کشورهایی غیر از فرانسه خدمت به این کشور یا حمایت از آرمان‌های مورد نظر آن‌هاست!

شاید ساده‌ترین جوابی که به این سوال می‌توان داد این است که شوالیه‌های جنگ‌های صلیبی که روزی در جنگ به پیکار مسلمانان آمده بودند حالا در ظاهری جدید و همچون گرگی در پوستین میش به سراغ فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی آمده است.