زبان فارسی نیاز به پاسدار و فرمانده دارد

سرویس فرهنگی فردا: نشست تخصصی « بررسی دیدگاه‌ها و سخنان مقام معظم رهبری دربارۀ زبان فارسی و ویرایش » به همت «انجمن فرهنگی‌آموزشی ویرایش» و «مؤسسۀ ویراسـتاران»، با حضور جمعی از فعالان عرص ۀ ادبیات و زبان فارسی برگزار شد.

در ابتدای نشست، مهدی صالحی، دبیر انجمن ویرایش گفت: از میان مسئولان نظام، رهبر معظم انقلاب از ابتدا با جدیت پیگیر مشکلات زبان فارسی بوده‌اند و دغدغۀ زبان فارسی داشته‌اند و در هر فرصتی دربارۀ گسترش، حفظ زبان فارسی و پاسداری از آن صحبت می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد که برای پیگیری مطالبات رهبر معظم انقلاب که کاملاً علمی هستند، دست‌کم باید آن‌ها را بررسی کرد و از دل آن‌ها راهبردهایی برای سیاست‌گذاری در حوزۀ زبان فارسی استخراج کرد.

دبیر انجمن ویرایش گفت: نکتۀ اول درخصوص اهمیت زبان فارسی از نگاه رهبر معظم انقلاب، این بیان ایشان است که فرمودند: «بنده عاشق و شیفتۀ زبان فارسی هستم.» در عمل نیز ‌چنین بوده است و این موضوع را می‌توان در هم‌نشینی‌های ایشان با شاعران و ادیبان مشاهده کرد. ازنظر رهبر، زبان فارسی، زبانی پُرارج است: «هرکس به معارف بشری علاقه‌مند باشد، باید برای زبان فارسی ارج و مرتبه‌ای خاص قائل باشد؛ زیرا این زبانِ پرظرفیت، شیرین، رسا و زیبا توانسته است بخش عظیمی از مناطق جغرافیایی جهان را تحت تسلط و سیطرۀ معنوی خود درآورد؛ با نفوذ معنوی، کارایی، شیوایی و قدرت بلاغت خود در دل ملت‌ها جا باز کند و برای آنان فرهنگ، دین، معرفت و تمدن به ارمغان آورد.» ازنظر ایشان اسلام با زبان عربی وارد ایران شد و بعد از اینجا با زبان فارسی به کشورهای دیگر ازجمله هند، چین و کشورهای نزدیک به ما، ازجمله روسیه و تاجیکستان صادر شد.

وی از قول رهبری ادامه داد: «زبان فارسی توانسته است در ایران، بیشترین تلاش را برای گسترش و تحکیم اسلام انجام دهد. اسلام، به زبان عربی وارد ایران شد؛ اما به زبان فارسی ترویج پیدا کرد و در طول قرن‌های متمادی، بیشترین معارف اسلامی و سخنان حکمت‌آموز به‌وسیلۀ ایرانیان فارسی‌زبان در میان ملت‌ها انتشار یافت؛ بنابراین زبان فارسی در این بخش از جهان از حقوق واضحی درجهت گسترش اسلام و فرهنگ و تمدن بشری برخوردار است. اکنون زبان فارسی بهترین حامل و رسانه برای معارف، افکار، نوآوری و تمدن عمیق اسلامی محسوب می‌شود و بر این اساس، وظیفۀ ما در قبال زبان فارسی بسیار سنگین است. بخش عظیم و غیرقابل‌اغماضی از مواریث کهن بشریت اعم از فلسفه، دین، علم، اخلاق، عرفان و سیاست به‌وسیلۀ زبان فارسی منتقل‌شده است که دست‌یافتن به آن بدون اطلاع از این زبان، آسان نیست.» او از این بیانات نتیجه گرفت که رهبر انقلاب هنوز ابزار اصلی تمدن‌سازی جدید اسلامی را زبان فارسی می‌دانند و رویکرد ایشان به زبان فارسی رویکردی تمدنی است.

صالحی بار فرهنگی‌ زبان‌ فارسی‌ را در فرهنگ‌ و تمدن‌ جهانی‌ درخور توجه‌ دانسته و گفت: این‌ باور حقیقی‌ وجود دارد که‌ در میراث‌های‌ فرهنگی‌ ملت‌ها، آنچه‌ به‌ زبان‌ فارسی‌ در دسترس‌ انسان‌ها وجود دارد، از بسیاری‌ زبان‌های‌ دیگر بیشتر است‌ و زبان‌ فارسی‌ رایج‌، حدود ۱۲۰۰ سال‌ ذخیرۀ فرهنگی‌ برجسته‌ دارد که‌ می‌توان‌ از آن‌ برای‌ پیشبرد فرهنگ‌ بشری‌ استفاده‌ کرد و به‌ آن‌ غنا بخشید.

این مدرس ویراستاری با نقل این بخش از سخنان رهبر انقلاب که «زبان فارسی این‌قدر ظرفیت و گنجایش دارد که دقیق‌ترین و ظریف‌ترین علوم و دانش‌ها می‌توانند با این زبان بیان شوند. ما زبان پُرظرفیتی داریم.»، افزود: باتوجه‌به همین نکته است که ایشان از سال ۱۳۸۴، لزوم تبدیل زبان فارسی به زبان علم را مطرح کرده‌اند.

وی بر این باور بود که آیت‌الله خامنه‌ای به زبان فارسی غیرتی زبانی دارند؛ باوری که از نظر او می‌توان در چنین نقل‌قول‌هایی از رهبری جست‌وجو کرد: «هویت ملی ما به زبان و خط ماست»، «زبان ملی، فارسی است. بنابراین نباید تصور شود که زبان فارسی نماد ملیت ایران نیست؛ چرا، هست. روی این موضوع تکیه شود»، «زبان، استخوان فقرات یک ملت است؛ این را ما این‌طور تضعیف کنیم؟»، «به زبان و ادبیات باید خیلی اهمیت داده شود»، «مسئلۀ زبان مسئلۀ بسیار مهمی است. واقعاً احتیاج دارد به اینکه حمیت به ‌خرج دهید. یکی از اهتمام‌هایی که دولت‌های آگاه و هوشیار در دنیا انجام می‌دهند، تکیه ‌بر روی گسترش زبان ملی‌شان در دنیاست.»

وی یادآوری کرد که رهبری آیندۀ زبان فارسی را این‌طور ترسیم می‌کنند: «زبان‌ فارسی‌ کلمۀ طیبه‌ای‌ است‌ و اصل‌ ثابتی‌ دارد و انتظار می‌رود که‌ روزبه‌‌روز پیشرفت‌ کند و جهانیان‌ بتوانند از این‌ زبان‌ استفاده‌های‌ فراوانی‌ را به‌ عمل ‌آورند.»، «زبان فارسی باید گسترش پیدا کند. باید نفوذ فرهنگىِ زبان فارسی در سطح جهان روزبه‌روز بیشتر شود. فارسی بنویسید، فارسی واژه‌سازی کنید و اصطلاح ایجاد کنید. کاری کنیم که در آینده، آن ‌کسانی که از پیشرفت‌های علمی کشور ما استفاده می‌کنند، ناچار شوند بروند زبان فارسی را یاد بگیرند.»

این ویراستار ادامه داد: ازنظر رهبر، زبان فارسی حامل پیام انقلاب است: «امروز به برکت انقلاب در نقاطی از دنیا، زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم دانشگاهی یا به‌عنوان زبان رشتۀ اختصاصی، باز موردتوجه قرارگرفته است. انقلاب پیام و سخنی دارد... . به‌هرحال، امیدواریم زبان فارسی گسترش پیدا کند. زبان فارسی ‌زبانی است باظرفیت و باکِشش.»

صالحی عنوان کرد ازجمله اقداماتی که رهبر معظم انقلاب برای زبان فارسی کرده‌اند، علاوه‌بر سخنرانی‌های فراوان، تلاش ایشان برای ایجاد فرهنگستان زبان فارسی بوده است. ایشان در سال ۱۳۷۰ فرمودند: «این فرهنگستانی که اخیراً تشکیل‌شده... باید تقویت شود.»، «به‌هرحال بنده شخصاً به این مجموعۀ شما خیلی امید بسته‌ام. امیدوارم که این مجموعه ان‌شاءالله بتواند کارهای بزرگ و اساسی‌ای را در باب زبان فارسی انجام بدهد.»، «اتفاقاً اگر فرهنگستان به این قضیه [غلط‌گویی در صداوسیما] بپردازد و نسبت به آن اهتمام بورزد، بسیار خوب و مفید خواهد بود. ان‌شاءالله طوری بشود که این موارد هم اصلاح گردد.» و در ۱۳۹۲ فرمودند: «سال‌ها پیش ما در این زمینه کار کردیم، اقدام کردیم، جمع کردیم کسانی را دُور هم بنشینند. من می‌بینم کار درستی در این زمینه انجام نمی‌گیرد و تهاجم به زبان زیاد است.»

صالحی با انتقاد از حذف شورای ویرایش در سازمان صداوسیما افزود: یکی از مهم‌ترین اقدامات رهبری مطالبه از سازمان صداوسیما بوده است که ایشان در جایی در همین راستا می‌فرمایند: «از غلط‌گویی، واقعاً انسان خیلی جوش می‌خورد. وقتی‌که غلطی گفته می‌شود، به‌خصوص در بخش‌های پُرشنونده مثل خبر و امثال آن، واقعاً مثل این است که کسی یک سیلی به من می‌زند! ای‌کاش آن وقتی که غلطی گفته می‌شود، کسی غیر از من شنونده نباشد. ممکن است شنونده‌تان، یک ادیب، یک فاضل، یک منتقد نظام یا یک دشمن شما باشد. من خوفم از دشمنان شماست که نگویند ببینید این‌ها با زبان فارسی چه می‌کنند. بنابراین زبان فارسی واقعاً خیلی مهم است. باید مراقبت و دقت گردد و برای کسانی که خوب‌اند، جایزه گذاشته بشود.»، «رادیو و تلویزیون اگر مواظب زبان خودشان نباشند، دائم امواج فاسد پخش می‌کنند.»

صالحی در ادامه با بیان این سخن از رهبری که می‌فرمایند «همچنین صداوسیما باید به‌طورجدی به وظیفۀ خود در ارتباط با اصلاح زبان محاورۀ عمومی عمل کنند.» توضیح داد که خیلی از زبان‌شناسان بر این باورند که ما باید دنباله‌رو زبان محاوره‌ای باشیم و در زبان مکتوب از آن پیروی کنیم. اما او براساس سخنان رهبر انقلاب بر این باور است که باید علاوه‌بر تقویت زبان محاوره، آن را عمق دهیم و نباید به‌دلیل محاوره‌بودن آن، اجازه بدهیم مبتذل یا کم‌عمق شود. ازطرفی، این اتفاق متأسفانه برای ما افتاده و طبق پژوهشی که انجام‌ شده است، ما ایرانی‌ها عملاً با 700 واژه باهم ارتباط برقرار می‌کنیم و این در حالی است که 20 سال پیش، شورای اروپا تصویب کرد که اگر کسی می‌خواهد در اروپا زندگی کند، باید 4500 واژه را یاد گرفته باشد و بتواند آن‌ها را به‌کار بگیرد.

صالحی با بیان اینکه اگر واژه‌ای از بین برود، فکر و اندیشۀ آن و زمینۀ محتوایی آن نیز از بین خواهد رفت، یادآور شد که سازمان صداوسیما باید زبان محاوره‌ای را ارتقا دهد. وی در ادامه با انتقاد از عملکرد فرهنگستان زبان فارسی بیان کرد که آسیب‌های مختلف واردشده به زبان فارسی، رهبر را بر آن داشته است که مدام دراین‌باره تذکر دهند:«من خیلی نگران زبان فارسی‌ام، خیلی نگرانم. سال‌ها پیش ما در این زمینه کار کردیم، اقدام کردیم، جمع کردیم کسانی را دورهم بنشینند. من می‌بینم کار درستی دراین‌زمینه انجام نمی‌گیرد و تهاجم به زبان زیاد است... . اما ما در کانون زبان فارسی، داریم زبان فارسی را فراموش می‌کنیم. برای تحکیم آن، برای تعمیق آن، برای گسترش آن، برای جلوگیری از دخیل‌های خارجی هیچ اقدامی نمی‌کنیم.»، «باید اعتراف کنیم که در کار زبان فارسی تقصیر شده است. نه‌فقط در این چندسالۀ اول پیروزی انقلاب که هرکسی به کاری مشغول بود، به این مهم چندان پرداخته نشد، بلکه درگذشته نیز تقصیرهای بزرگ‌تر و بیشتری صورت گرفت و بااینکه در این کشور، ادبا و شعرا و فارسی‌دانان و فارسی‌گویانِ بزرگی بودند، اما در این سنین متمادی، زبان فارسی آن رشدی را که بایستی می‌کرد و آن سعه‌ای را که در دنیا باید پیدا می‌کرد، پیدا نکرد.»، «این همان بلیۀ بزرگ زبان فارسی در حال حاضر است. واقعاً ضابطه‌ای لازم است، جایی لازم است که این مشکلات زبان فارسی را تمام کند و نگذارد که به ‌اسم زبان، از مسیرها و جریان‌های غلط، گنداب‌هایی وارد دریاچۀ زبان فارسی شود و این زبان را آلوده کند. واقعاً پالایش صحیحی وجود داشته باشد.»، «متأسفانه زبان، زبان بیمار و ضعیف و نارسا و احیاناً قابل‌اشتباه است.» «امروز متأسفانه زبان واقعاً در حال انحطاط است. آدم می‌بیند که زبانی که در اختیار نویسنده و گوینده و خبرده و حتی شاعر و ادیب و کتاب‌نویس و امثال این‌هاست، به‌ شکل بسیار بدی مطرح می‌شود و آن‌وقت این زبان قابل‌صدور نیست.»، «من از این احساس خطر می‌کنم.»، «وقتی که در مهد زبان فارسی، زبان فارسی این‌گونه مورد بی‌اعتنایی است که بلد نیستند درست فارسی حرف بزنند، انتظار پیشرفتِ آن بیجاست!»، «در چنین شرایطی، در کانون زبان فارسی باید به این زبان رسید.»

این پژوهشگر ادبیات و ویرایش زبان فارسی بیان کرد: زبان ما در عرصۀ جنگ نرم نیاز به پاسدار و فرمانده دارد و پاسدران زبان، ویراستاران هستند. رهبر بر ضرورت حضور ویراستار به‌عنوان نگهبان زبان، در عرصه‌های تولید متن فارسی، انگشت می‌گذارد: «اگر ما این فرهنگستان یا هر چیز زایندۀ زبان را داشته باشیم، اما متوجه آفات زبان نباشیم، همۀ کارها ضایع خواهد شد. اهمیت این ویراستاری در اینجا معلوم می‌شود.»

صالحی در پایان با بیان این مطالبۀ رهبر معظم انقلاب که بر انتشار متن‌های روان فارسی تأکید دارند، پیشنهاد کرد در سال آینده بخشی در نمایشگاه ایجاد کنیم که در آن، مجموعه‌ای از کتاب‌های فارسی‌زبان را معرفی و تبلیغ کنیم که با زبان معیار نگارش یافته‌اند. وی با بیان این سخنان رهبری که می‌فرمایند «دو سه تا کار به‌نظر من فوری و ضروری است. یکی یک ترجمۀ فارسی خوب از نهج‌ ‌‌‌البلاغه است. لکن می‌خواهم عرض بکنم جای یک ترجمۀ کامل و همه‌‌‌‌جانبه برای نهج ‌‌‌‌البلاغه مثل جای یک ترجمۀ کامل و همه‌‌‌‌جانبه برای قرآن در جامعۀ ما همچنان خالی است و این به‌نظرم مایۀ سرشکستگی ماست.»، «من اعتقادم این است که این دعاها با ترجمه‌های خوبی باید ترجمه بشود.»، به روند ترجمۀ متون کتب مذهبی در کشورمان انتقاد کرد.