موزه‌ها،‌ کاریکاتور گوجه‌فرنگی و بنزین نمی‌خواهند

سرویس فرهنگی « فردا »: در یکی از روزهای میانی اردیبهشت در کافه ثالث، هنرمند هفتاد و یک ساله پشت صندلی‌اش تکیه داده و در حال سفارش چای است. همان وقت سر میزش حاضر می‌شوم. به گارسون می‌گوید لطفا دو تا چای. تا چای را بیاورند، گفت‌وگوی ما شروع شده است.

کامبیز درمبخش طراح، کاریکاتوریست و گرافیستی است که آثارش به بسیاری از موزه های معتبر جهان راه یافته و چند جایزه بزرگ معتبر جهانی را تصاحب کرده است. او تاکنون در نمایشگاه های گروهی و انفرادی زیادی شرکت کرده است.

وی برنده جایزه اول از بزرگ ترین و معتبرترین مسابقات بین المللی کاریکاتور ژاپن، آلمان، ایتالیا، سوئیس، بلژیک، ترکیه، برزیل و یوگسلاوی و داور مدعو چند نمایشگاه بزرگ بین المللی کاریکاتور بوده است. بسیاری از آثار درمبخش به موزه های معتبر دنیا راه پیدا کرده؛ از جمله در موزه هنرهای معاصر تهران، موزه کاریکاتور بازل سوئیس، موزه کاریکاتور گابروو بلغارستان، موزه هیروشیما ژاپن، موزه ضد جنگ یوگسلاوی، موزه کاریکاتور استانبول ترکیه، موزه کاریکاتور ورشو لهستان و مجموعه شهرداری شهر فرانکفورت آلمان.

درمبخش در گفت وگویش با ما درباره تازه ترین نمایشگاه هایش در تهران و پاریس سخن گفت. او درباره کاریکاتور، وضع تصویرگری در ایران، انیمیشن هایش و ایده هایش در آینده سخن گفت؛ ایده هایی که قرار است با عکس، چیدمان و مجسمه ارائه شوند. مشروح گفت وگو با این هنرمند را در ادامه می خوانید.

وقتــی به آثار شما نگاه می کنیم، نامگذاری های جالب است. فــی البداهه نامگــذاری می کنید؛ چون نامگذاری کتاب هایتان هم گاهی شگفتی دارد.

علتش حرفه ای بودن در این کار است. من سال هاست این کار را کرده و دقیقا می دانم چه کار می کنم. جدای از این که طراح و نقاش باشم، طنزنویس هم هستم؛ پس به کلمات هم آشنا هستم. سال ها با کلمات بازی کرده ام. چهار کتابی که نشر افق از من منتشر کرده، نمونه هایی از طنزنویسی من است. مثل کتاب های میازار موری که دانه کش است یا دفتر خاطرات فرشته ها. خلاصه نویسی و طنزنویسی جزئی از کار من است.

شما یک هنرمند چندکاره هستید که در شاخه های مختلف هنری فعالیت می کنید. فکر کنم خودتان تخصص اصلی تان را کاریکاتور می دانید. درست است؟

بله، اما من به مرحله ای رسیده ام که از کاریکاتور جدا می شود. کاریکاتور بیشتر با مطبوعات گره خورده است، اما کاری که من می کنم به موزه ها، گالری ها و خانه های مردم رفته است. اینها کاریکاتورهایی است که پیاده و اجرا می شود و مردم می خرند، حتی مجموعه دارها.

اینجا یک تضاد به وجود می آید. تلقی برخی این است که کاریکاتور مثل نقاشی و مجسمه یا برخی دیگر از هنرها آن میزان ماندگاری را ندارد. انگار ژورنالیستی تر است و تاریخ انقضای آن بیشتر است. شما این تلقی را قبول دارید؟

کاریکاتور هم مثل هنرهای مختلف، مثل شعر و ادبیات و موسیقی انواع و اقسام و درجه بندی های مختلف دارد. من در تمام این بخش ها کار کردم. پایگاه اصلی کاریکاتور در ابتدا روزنامه بوده و هنوز هم هست، اما از سال های 1950 میلادی به بعد کاریکاتور در واقع از طریق روزنامه های اروپا بخصوص فرانسه و اروپای شرقی راه جدیدی پیدا می کند که از آن به بعد به موزه ها و نمایشگاه ها راه پیدا می کند و صرفا محدود به روزنامه نیست. چون محدودشدن کاریکاتور به مطبوعات آن را منحصر به موضوعات روز می کند.

مرز این موضوع کجاست؛ یعنی چطور می توان تشخیص داد در جایی با کاریکاتور ژورنالیستی مواجهیم و از آنجا به بعد با کاریکاتور هنری روبه رو هستیم که به موزه ها می رود؟

من به هر حال این دوره ژورنالیستی را سپری کرده ام. رسیدن به این مرحله پشت سر گذاشتن تمام این دوران بود؛ یعنی همه اینها لازم و ملزوم همدیگر است. وقتی کاریکاتور از نظر هنری و تصویری جالب باشد طبیعی است که به موزه و نمایشگاه هم راه پیدا می کند. منتها کاریکاتورهایی که به نمایشگاه ها و موزه ها می رود کمتر به موضوعات روز ارتباط دارد؛ یعنی موضوعاتی مانند گرانی گوجه فرنگی و بنزین سوژه های روز است و کمتر در کاریکاتورهای هنری اثری از آنها به چشم می خورد.

شما که بسیاری از کاریکاتورهایتان در موزه های مختلف جهان نگهداری می شود، فکر می کنید موزه ها چه معیارهایی دارند تا کاریکاتوری را به عنوان یک اثر هنری بخرند؟

اولین معیار خط و سبک هنرمند است، چون خط و روال و سبک خیلی مهم است که اگر کسی آن را نداشته باشد، کارش به هدر می رود. کار من یا برخی دیگر که سبک دارند، حتی اگر امضا هم نداشته باشد، مشخص است. این که یک هنرمند صاحب سبک باشد و اثرش را بشناسیم، مهم است. از طرفی ایده ها باید ناب و کمیاب باشد. اگر قرار باشد ما همان چیزهای همیشگی را بگوییم، دردی را دوا نمی کند.

در اغلب کارهای شما کمتر رنگ می بینیم. علتش چیست؟

مطبوعات ایران این اواخر شروع به رنگی شدن کردند. رنگ هایی که در مطبوعات کار می شود، معمولا آن رنگ های مد نظر هنرمند نیست. رنگ هایی است که یا بیش از حد قرمز است یا کثیف. از طرفی رسیدن به رنگ در کار من آنجا رخ می دهد که واقعا نیاز به رنگ داشته باشد. کنار گذاشتن رنگ نوعی به خلوص رسیدن است.

ولی در کارهایی هم که در نمایشگاه ها به نمایش می گذارید، باز هم شاهدیم آثارتان کمتر رنگی است.

علتش این است که گفتم. معمولا وقتی از رنگ استفاده می کنم که لازم باشد. اگر لازم نباشد و مفهوم را منتقل کند، نیازی به این کار نمی بینم. کسی که کار من را دیده بود، می گفت شما پاییز را کشیدید، برگ هم از درخت می افتد. پس حتما لازم نیست این برگ زرد باشد، چون آدم در اندیشه اش پاییز نقش می بندد.

در داستان های شما مردی به طور مستمر دیده می شود. این مرد از چه زمانی وارد کاریکاتورهای شما شد؟

تقریبا از سال 1350. این مرد انسانی خلاصه است. انسانی است که میمیک ندارد و از طریق هیکل و هیبتش می فهمیم انسان است. جالب است که باوجود نداشتن میمیک باز هم می فهمیم افسرده است، غمگین است یا... تمام اینها را از حرکاتش می فهمیم. رسیدن به این مرحله هم خودش خیلی هنر است که آدم بتواند آدمی را نشان بدهد که غمگین است، بدون آن که از میمیک صورت استفاده کرده باشد. یکی دیگر از مشخصه های این مرد، این است که بین المللی است. یعنی اگر می آمدیم و کلاه مکزیکی سرش می گذاشتیم، یک شخصیت مکزیکی می شد، اما مشخصه خاصی ندارد و بیننده در هر کشوری می تواند آن را بفهمد و درک کند و بپذیرد. نکته دیگر این که این شخصیت زبان تصویری دارد. زیر تصویرش هیچ نوشته ای نیست و می تواند همه حرف هایش را در قالب تصویر بیان کند. پس یک سرخپوست یا اسکیمو یا فردی که در هندوستان نشسته می تواند حرفش را بفهمد و با آن ارتباط برقرار کند.

کدام کاریکاتور خود را بیش از همه دوست دارید که الان در موزه های دیگر در نقاط مختلف جهان نگهداری می شود؟

این سوال خیلی خیلی مشکل است، چون من اکثر کارهایم را دوست دارم. آنقدر هم که کارهای خوب زیاد است، انتخابش مشکل است.

چرا در حراج های معتبر جهانی مثل حراج کریستیز شاهد عرضه و فروش آثار کاریکاتور نیستیم؟

از اینجا مسیر کاریکاتور جدا می شود. کاریکاتور جرئی از گرافیک است. گرافیک بیشتر در خدمت تبلیغات، اعلانات و مجلات است.

ظاهرا شما در زمینه پوستر فیلم هم فعالیت هایی داشته اید. چه پوسترهایی را تصویرگری کرده اید؟

اینها به دوران قبل از انقلاب برمی گردد.

شما انیمیشن هایی هم با پسرتان تولید کرده اید. این انیمیشن ها به سفارش کجا ساخته شد و در حال حاضر در چه مرحله ای است؟

من و پسرم 20 انیمیشن ساختیم. هشت انیمیشن به سفارش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با عنوان «لبخندها» و 12 تا به سفارش حوزه هنری با نام «دلقک ها». ما اینها را ساختیم و تحویل دادیم، ولی به نمایش در نیامده است.

کی تحویل دادید؟

حدود دو سال قبل.

درباره نمایشگاه تان در پاریس که اردیبهشت برگزار شد، صحبت کنید.

من قبلا سه نمایشگاه در پاریس داشتم که خیلی از کارهایم فروش رفته است. چون کتاب «دنیا خانه من است» از من در پاریس منتشر شده است که دربرگیرنده کارهای 35 سال اخیر من است. این کتاب در تیراژ بالای 18 هزار نسخه از سوی انتشارات لافون منتشر شد که ناشر معتبری است. این بار هم که به پاریس می روم کتاب جدیدی می برم با عنوان «داستان های دیدنی.» در پاریس این بار دو نمایشگاه دسته جمعی دارم؛ یکی به دعوت نمایشگاه موزه مدرن آرت پاریس که تم اصلی آن بهترین آثار هنری از 1960 به بعد است. آنها هنرمندان مطرح این دوره را انتخاب کردند و آثارشان را به نمایش گذاشتند. نمایشگاه دیگر در یک گالری برگزار می شود که در آنجا 9 کار بزرگ دارم؛ کارهایی بین نقاشی و گرافیک.

نقاشی هم می کنید؟

بله، من فارغ التحصیل دانشکده هنرهای زیبا هستم و طبیعی است کارم را با نقاشی شروع کردم.

اکریلیک کار می کنید یا رنگ روغن؟

با هر دو کار می کنم.

سبک خاصی هم دارید؟

سال هاست نقاشی نمی کنم، ولی این کارهایی که روی بوم های بزرگ انجام دادم تلفیق گرافیک و نقاشی است.

شما هیچ وقت با کامپیوتر کار نمی کنید؟

نه، نه این که نخواهم، بلد نیستم. از جهتی خوشحالم، چون کار دست هنوز هم ارزش خاصی دارد. کامپیوتر چیزی شبیه پلاستیک است. شما وقتی یک صندلی چوبی را که کار دست است، می بینید لذت می برید، اما یک صندلی پلاستیکی این حالت را ندارد. البته کامپیوتر هم یک ابزار است و بستگی دارد چطور از آن استفاده می کنید. نوع استفاده شما به آن ارزش می دهد.

شما تصویرگر بوده اید، کاریکاتور کشیده اید، کتاب نوشته اید، در نمایشگاه های مختلف جهان حضور داشته اید، موزه های معتبر جهان کارهای شما را خریده اند، آثار شما به مجموعه بسیاری از مجموعه داران راه پیدا کرده است، سبک تان را پیدا کرده اید و به شهرت هم رسیده اید. دیگر به دنبال چه چیزی هستید؟

یکی از مشکلات من این است که هزاران ایده اجرانشده دارم. متاسفانه سن من بالا می رود و من هول این را دارم که اگر نباشم این ایده ها چه می شوند. به همین دلیل بتازگی به این موضوع رسیده ام که تعدادی از کارهایم مثل عکاسی، چیدمان و مجسمه سازی را با چند نفر کار کنم. در نمایشگاه های بعدی شاهد مجسمه ها و عکس های من خواهید بود که با بچه های جوان کار کردم. در حال کار روی فکر ها و ایده های جدید هستم.

اگر در یک جمله بخواهید بگویید قرار است این ایده ها چه مفهومی را به مخاطب منتقل کند، چه می گویید؟

قرار نیست مفهوم خاصی را منتقل کند. هر ایده خودش نوعی کشف است. باید به آن برسی. خیلی ها دست خوبی دارند، اما ایده ندارند. درست نیست خودم این را بگویم، ولی خیلی ها می گویند تو هم دستت خوب است، هم ایده داری؛ اینها با هم خوب چفت شده است.

منبع: جام جم آنلاین