روایت عاشورا در قاب سینمای ایران

ایسنا: «سفیر»، «روز واقعه»، «افق»، «دل‌شکسته»، «دست‌های خالی»، «بال‌های سپید»، «شب دهم»، «عصر روز دهم»، «من و زیبا» و فیلم «رستاخیز» که آخرین روزهای آماده‌سازی را سپری می‌کند از جمله آثار سینمای ایران هستند که مستقیما و یا در بخش‌هایی به امام حسین(ع) و واقعه‌ی عاشورا پرداخته‌اند. «روز واقعه» «روز واقعه» به کارگردانی «شهرام اسدی» با فیلمنامه‌ای از بهرام بیضایی موضوع‌اش در حواشی واقعه عاشورا اتفاق می‌افتد. این فیلم ماجرای عبدا... جوان نصرانی تازه مسلمان‌شده‌ای است که در روز عروسی خود با راحله ندایی می‌شنود که «کیست که مرا یاری کند؟» عبدا... پس از شنیدن آن صدا منقلب شده و مجلس عروسی را ترک می‌کند و به جست‌وجوی صدا بر می‌آید. آن هم در حالی که برادران متعصب راحله ترک مجلس عروسی را توهینی به خود دانسته و در پی‌اش روان می‌شوند. عبدا... در طول مسیرش با اتفاقاتی روبه‌رو می‌شود و به نشانه‌هایی برمی‌خورد که نشان‌دهنده‌ این است که امام حسین (ع) می‌دانسته او در جست‌وجوی صدایی که به یاری‌اش می‌طلبد می‌رود. عبدا... به تاخت بیابان‌ها را طی می‌کند و خود را به صحرای کربلا می‌رساند. منتهی وقتی به کربلا می‌رسد که عصر عاشورا است. مشایخی: نوشته‌ای قوی‌تر از «روز واقعه» درباره‌ی عاشورا نیامده است جمشید مشایخی یکی از بازیگران این فیلم معتقد است: نوشته‌ای قوی‌تر از «روز واقعه» درباره عاشورا نیامده است. جوان مسیحی در این فیلم عظمت کار را درک می‌کند که بسیاری دیگر درک نکردند و به اعتقاد من اشکالی ندارد که برای امام حسین(ع) سینه بزنیم اما باید هدف این امام بزرگوار و یارانش را فهمید و دانست و اینکه چرا جاه و مقام را قبول نکرد و در مقابل یزید ایستاد. «روز واقعه» به دنبال نشان دادن این موضوع و رسیدن به حقیقت است. شایسته: «روز واقعه» مخلصانه انجام شد مرتضی شایسته تهیه‌کننده این فیلم هم اظهار کرد: موقعی که متنی قوی باشد و بازیگران و اهل سینما حس کنند کار خوب و جزو آثار ماندنی می‌شود همه می‌آیند و قبول می‌کنند. در «روز واقعه» هم از تمام تجربیات موجود و حرفه‌ای سینمای ایران و تلویزیون استفاده کردیم و در واقع گلچینی از کسانی که در کارهای تاریخی مانند «امام علی(ع)» و «سفیر» تجربه داشتند دعوت به کار کردیم و همه هم پذیرفتند و بدون هیچ درخواستی اعلام آمادگی ‌کردند. وی علت ماندگاری «روز واقعه» را استفاده از عوامل حرفه‌ای و خلوص آنها دانست و به ایسنا گفت: این کار مخلصانه ساخته شده و مردم با آن ارتباط برقرار کردند و اگر بارها هم پخش شود مردم می‌بینند و حتا همین حس را در لبنان مشاهده کردم. اثر سینمایی اگر با نیت خوب ساخته شود آن اثرگذاری را درون قلب‌ها می‌گذارد و این اتفاق با این فیلم افتاده و هم‌چنان شاهد آن هستیم. انتظامی: روز عاشورا نمی‌توانم در خانه بنشینم عزت‌الله انتظامی دیگر بازیگر این فیلم هم معتقد است: تاثیرگذاری «روز واقعه» به حدی بوده که تا کنون کمتر فیلم یا سریال تلویزیونی به این زیبایی توانسته اثر گذار باشد. این فیلم با وجود ضعف‌هایی که به لحاظ پرسوناژی دارد اما تنها فیلمی است که روز عاشورا را با قصه‌ای بسیار قشنگ ترسیم می‌کند. وی یادآور شد: روزهای عاشورا و تاسوعا از کودکی تا به حال در یاد همه ما ‌مانده و خواهد ماند و به محض اینکه نام امام‌ حسین (ع) می‌آید یک دگرگونی کلی در روحیه و زندگی آدم ایجاد می‌شود. خود من روز عاشورا نمی‌توانم در خانه بنشینم و حوصله هیچ کاری را هم ندارم جز اینکه بیرون بروم و مراسم عزاداری امام‌ حسین (ع) را ببینم. علیرضا شجاع‌نوری بازیگر نقش اصلی «روز واقعه» - نیز ‌گفت: این فیلم، برای خوشایند کس دیگری ساخته نشده و هیچ کس برای استفاده از مزایای کار مذهبی در این فیلم کار نکرد، تنها عشق، در این میان محرک اصلی بود و این فضای حاکم بر گروه فیلم «روز واقعه» بود که فیلم را مانایی بخشیده است. وی یادآور شد:من وقتی به گروه تولید پیوستم که همه کارها انجام شده بود و بالطبع زمانی برای تحقیق حول و حوش شخصیت عبدالله نداشتم. حتی فرصتی برای دیالوگ با کارگردان، بنابراین با ایده مسیح و اینکه عبدالله دارای همان حس و نگاه بشود به شخصیت عبدالله نزدیک شدم. این شخصیت در یکی از دیالوگ‌های معروف این فیلم می‌گوید: «من حقیقت را در زنجیر دیده‌ام. حقیقت را پاره پاره بر خاک دیده‌ام. من حقیقت را بر سر نیزه دیده‌ام.» «رستاخیز» فیلمِ «رستاخیز» دیگر فیلمی است که مستقیما به قیام امام حسین(ع) می پردازد و به عنوان فیلم تاریخی، مذهبی و حماسیِ سینمای ایران از مقطعِ تاریخی مرگ معاویه تا شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا را روایت می‌کند. فیلمبرداری این فیلم که از 16 بهمن 1388 همزمان با اربعین حسینی در شهرستان بم آغاز شده بود، پس از پشت سر گذاشتن بیش از 250 جلسه فیلمبرداری در شهرها و مناطقی چون بم، کلوت‌های شهدادِ کرمان، شاهرود، اصفهان، کاشان، فومن، شهرکِ پرندِ تهران و شهرکِ سینمایی دفاع مقدس در 14 شهریور 1390 به اتمام رسید. فیلم «رستاخیز» به سه زبان و با سه نامِ متفاوت به نمایش درخواهد آمد؛ زبان اصلی «رستاخیز» فارسی خواهد بود و به زبان‌های عربی و انگلیسی دوبله و اکران خواهد شد. علاوه بر «رستاخیز» که نام فارسی فیلم است، «یوم الحریه» (روز آزادی) نام عربی فیلم و "He who said no" (آن که گفت نه) نام انگلیسی فیلم خواهد بود. احمدرضا درویش درباره تجربه خود در ساخت یک اثر تاریخی و مذهبی می‌گوید :« ده، پانزده سالی می‌شد که یکی از دغدغه‌هایم این بود که در خصوص موضوع عاشورا و ماجرای قیام امام حسین (ع) تجربه‌ای داشته باشم. حدود سال 1380 بود که فرصتی به وجود آمد تا فکر کنم چگونه می‌شود به این ماجرا وارد شد. در حین فیلمبرداری «دوئل»، صحبت‌ها و مشورت‌های اولیه صورت گرفت و طرح اولیه فیلمنامه و تحقیقات آن از سال 1383 شروع شد.» در «رستاخیز» که آخرین مراحل آماده سازی را طی می کند بازیگران ذیل به ایفای نقش می پردازند. آرش آصفی ، پوریا پورسرخ ، حسن پورشیرازی ، فرهاد قائمیان ، بابک حمیدیان ، بهادر زمانی ، یاور احمدی فر ، انوشیروان ارجمند ، انوش معظمی ، کوروش زارعی ، محمود محکمی ، سعید علیپور ، امیر مولوی ، علی جاویدفر ، میرطاهر مظلومی ، حمید جدیدی ، قادر پزشکی، محمدرضا حق‌گو ، علی عباسی ، تورج فرامرزیان ، بابک والی ، رضا اکبری ارطه ، ابراهیم سلطانی ، خلیل الله خواجه نظام ، پژمان جعفری سمرقندی و ... مهمان: پرویز پورحسینی ، شقایق فراهانی ، مهتاب کرامتی ، لیلا بلوکات ، زهره حمیدی ، سروش گودرزی و سیدجواد یحیوی. عرب : جمال سلیمان ، طلحت حمدی ، رضوان عقیلی و فواز سرور از سوریه، داوود حسین از کویت، جواد الشکرچی از عراق،فادی ابراهیم از لبنان. آثار دیگری هم در سینمای ایران بوده‌اند که به صورت غیرمستقیم در قالب به تصویر کشیدن یکی از یاران امام، توسل، لوکیشن و یا مصادف بودن با ایام محرم به این واقعه توجه داشته‌ اند. «سفیر» «سفیر» از اولین تجربه‌های مهم سینمای ایران در پرداختن به‌ تاریخ اسلام و یکی از ماجراهای منتهی به‌ عاشورای حسینی محسوب می‌شود که حدود 30 سال پیش توسط فریبرز صالح ساخته شد. صالح به ایسنا توضیح داد: ساخت فیلم‌سینمایی «سفیر» تیری در تاریکی نبود، بلکه پدیده‌یی روشن بود که در یک برهه‌ی خاص به‌ زایش رسیده بود و لازم و ضروری و بجا می‌نمود که ماحصلی مثبت و معنوی داشته باشد. طرح اولیه ساخت این فیلم طرح کوتاهی برای یک فیلم تلویزیونی بوده است.وقتی کارگردانی «سفیر» به من پیشنهاد شد، پس از مطالعه دیدم سوژه بسیار وسیع‌تر، جادارتر و با ارزش‌تر از آن است که در اختیار من گذاشته‌اند، بنابراین پس از مشورت با آقای حدادعادل که آن موقع در تلویزیون حضور داشتند و با موافقت ایشان فیلمنامه کوتاه را با همکاری زنده‌یاد کیهان رهگذر به فیلمنامه‌یی سینمایی مبدل کردیم و بودجه آن را هم شهید بزرگوار یوسف‌کلاهدوز از سپاه پاسداران تامین نمودند و ماحصل کار، آن شد که ملاحظه می‌کنید. «سفیر» با بازی فرامرز قریبیان، زنده‌یاد عزت‌الله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا، زنده‌یاد محمد تقی کهنمویی، کیومرث ملک‌مطیعی، سامی تحصنی، حسین خانی‌بیک، احمد بهروزی، محسن اصلانی و زنده‌یاد منوچهر حامدی در 94 دقیقه روایت "قیس‌ابن مسهر"، نماینده امام حسین (ع) است که با نامه‌ای برای "سلیمان خزاعی" به‌طرف کوفه می‌رود و در راه به‌دست راهداران "ابن‌زیاد"، والی کوفه دستگیر و به‌ زندان افکنده می‌شود. "قیس" پیش از دستگیری نامه را از بین می‌برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان‌ها می‌شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه منتقل می‌کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد از قیس می‌خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می‌پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌کند. ابن زیاد، که به خشم آمده هم پس از سرکوب مردم، قیس را از بالای برج ارک به پایین انداخته و او را به شهادت می‌رساند. این فیلم در سال 61 در سینماهای ایران اکران شد و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را بدست آورد و بعد از آن نیز در سینماهای لبنان به نمایش درآمد که در آنجا نیز فروش بالایی داشت. «عصر روز دهم» اما «عصر روز دهم» که خبر ساخت آن اولین بار از سوی زنده‌یاد «رسول ملاقلی‌پور» مطرح شد و حتی تحقیقاتی نیز برای نگارش فیلمنامه در کربلا انجام داد، اولین و تنها فیلمی است که بخشی از داستانش در کربلای امروز روایت می‌شود و در آنجا فیلمبرداری شده است. این فیلم که سرانجام توسط مجتبی راعی مقابل دوربین رفت، صحنه‌ی اصلی‌اش در ظهر عاشورا و هنگام عزاداری مخصوص (تواریج) در بین‌الحرمین فیلمبرداری شده است. مجتبی راعی‌ گفت: در ظهر عاشورا آنقدر مردم در شور و حال عزاداری بودند که کسی متوجه فیلمبرداری «عصر روز دهم» در «بین الحرمین» نبود. به نظر من خالص‌ترین عزاداری در کربلا به نام «تواریج» انجام می‌شود که هر جور آدمی در آن جمع است. به محض اینکه خبر شهادت امام حسین (ع) و یارانش به «تواریج» می‌رسد این افراد پابرهنه به سمت قتلگاه می‌دوند و دوست داشتم همان شور و حال را در فیلم منتقل کنم. وی افزود: دوست داشتم چند دوربین داشتیم تا این مسیر حرکت را به طور کامل می‌گرفتیم و آنقدر شور در آنجا زیاد بود که متوجه سختی کار نبودیم، و از تصاویر گرفته شده به طور کامل در فیلم استفاده کردیم. در واقع اگر آن صحنه‌ها را موفق به گرفتنش نمی‌شدیم باید یکسال دیگر و رسیدن ظهر عاشورا صبر می‌کردیم. فیلم «افق» به کارگردانی زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور از جمله این آثار است که در صحنه‌ای از آن شاهد عزاداری رزمندگان هستیم. هم‌چنین جمال شورجه در فیلم «شب دهم» زمان روایت داستانش را در دهه‌ محرم قرار داده است. مهدی و ناصر هاشمی هم در فیلم «بال‌های سپید» به سراغ یک شبیه‌خوان رفتند و موضوع آن را دستمایه‌ تنها ساخته سینمایی شان قرار دادند. «دست‌های خالی» ابوالقاسم طالبی هم این پرداخت در قالب معجزه‌ای در پایان فیلم نشان داده می‌شود و در «دل‌شکسته» اولین ساخته علی رویین‌تن هم باز در فینال فیلم شاهد تحول شخصیت اصلی در مراسم عزاداری امام حسین (ع) هستیم. فریدون حسن‌پور هم در «من و زیبا» به تعزیه می‌پردازد.