اقامتگاه امام زمان‌(عج) كجاست؟

فارس: اعتقاد شيعه درباره‏ امام زمان(عج) اين‏ است كه آن حضرت تولد يافته و تاكنون‏ زنده و در پرده غيبت است و روزي‏ حكومت عدل را به پا خواهد كرد. هم‏اكنون‏ محل زندگي ايشان معلوم نيست، ولي در كره‏ زمين زندگي مي‏كند. «مهدويت» يكي از مهم‌ترين آموزه‌هاي شيعه اثني‌عشري است، اما عدم آسيب‌شناسي در اين مورد منجر به اين مي‌شود كه اين آموزه از اصالت و آنچه هدفش بوده است، منحرف شود. شناسايي تمام آسيب‌هاي موعودگرايي، فرصتي بس فراخ‌تر از اين مقال لازم دارد، بنابراين آن چرا كه در اين اثنا سعي در بررسي آن داريم، تأمل در محل اقامت حضرت ولي عصر(عج) است! موضوعي كه در اذهان بسياري از مسلمان وجود دارد، گاه افرادي اين موضوع را مستمسك تحقير و تسمخر قرار داده ـ همچون وهابيان كه با طرح اين شبهه كه چگونه شيعيان اماميه داعيه حضور امام دوازدهمشان را دارند در حالي كه خبري از محل اقامت و نحوه معاش او ندارند ـ و گاه موجب شده است جريان‌هايي فكري و اجتماعي به علت خبط برخي از انديشمندان شيعه، قائل به مكاني مشخص به نام «جزيره خضرا» شوند كه ايشان در آن جزيره‌اي كه محل و نشاني‌اش در دست نيست، حضور دارند و اين ايده خرافي نيز موجب شده است كه عده‌اي اين جزيره‌ موهوم را به منطقه‌اي موهم‌تر همچون مثلث برامودا تطبيق دهند! متاسفانه در دهه اخير، با اينكه مسجد مقدس جمكران داراي اسناد موثق تاريخي و روايي است ولي به علت اينكه غلبه احساسات در تبيين آموزه‌هاي الهياتي، اين مسجد مقدس از ديد عوام به منزل امام زمان‌(عج) تلقي شده است. آنچه بايد ميان شيعيان مورد توجه قرار گيرد؛ پاسخ و يا عدم‏پاسخ به پرسش‌هايي درباره‏ چگونگي خواب‏ و خوراك، نوع غذا و پوشاك آن حضرت و محل تأمين آن‏ها، تعداد فرزندان و همسران آن حضرت و پرسش‏هايي از اين دست است كه‏ به اعتقادات شيعه مربوط نمي‏شود. اگر انسان نسبت به اين‏گونه امور، جاهل باشد و حتي‏ عقيده‏اي مخالف با آنچه كه برخي به آن معتقدند، داشته باشد، خللي در اعتقادات وي ايجاد نمي‏شود. اعتقاد شيعه درباره‏‏ امام زمان(عج) اين است كه آن حضرت تولد يافته و تاكنون زنده‏ و در پرده‏ غيبت است و روزي حكومت عدل را به پا خواهد كرد. اعتقاد به قدرت خدا، حل‏ مسائل مربوط به پرسش‏هاي ياد شده را براي انسان آسان‏ مي‏كند، به‏طوري كه نمي‏توان از آن غافل شد. اثبات عدم‏ استبعاد، خود به تنهايي كافي است كه انسان نسبت به آن‏ها آرامش قلب گيرد. * اقامتگاه امام مهدي(عج) درباره‏ محل اقامت امام زمان در عصر غيبت گفت‏وگوي‏ فراوان شده است. در ابتدا ما آن گفت‏وگوها را طرح كرده و در نهايت، نظر نهايي خود را از نظر خوانندگان مي‏گذرانيم. گفته‏ شده است كه: 1. آن حضرت همه ساله در مراسم حج شركت مي‏كند و به‏ مشاهده مشرفّه مي‏رود و بعضي از سعادتمندان در مراسم حج به‏ محضرش شرفياب شده‏اند. (1) 2. درباره اقامتگاه آن حضرت و فرزندان و بستگان و ياران‏ مخصوص(اوتاد) چندين مكان مانند: مدينه، دشت حجاز، كوه رضوي، كرعه و سرزمين‏هاي دوردست و . . . معين شده‏ است. (2) 3. اقامتگاه آن حضرت و فرزندان و گروهي از خواص يارانش‏ در جزيره‏اي از درياي بزرگ است. از امام هادي(ع) داستاني نقل‏ شده كه خلاصه‏اش اين است: حضرت مهدي(ع) و فرزندش‏ در جزيره‏هايي بزرگ و پهناور در دريا زندگي مي‏كند و عدّه‏ي‏ شيعيان آن‏جا بسيار زياد است، فرزندان هر يك حاكم جزيرهاي‏ هستند و خدا بهتر مي‏داند. (3) 4. محل اقامت آن حضرت تعيين نشده و شايد مكان معيني‏ نداشته باشد و به‏طور ناشناس، بين مردم زندگي و رفت و آمد كند. 5. ممكن است محل اقامت آن حضرت، نقاط دورافتاده‏اي باشد كه عادتاً مردم به آن مكان‏ها رفت و آمد نمي‏كنند. 6. محل اقامت ايشان شهر سامره و همان سردابي است كه از آن‏جا غايب شده است. در همان‏جا زندگي مي‏كند و از همان‏جا ظهور مي‏كند. (4) 7. محل اقامت حضرت مهدي(ع) و فرزندان آن حضرت‏ در كشورهاي وسيع و آبادي است كه پايتخت آن‏ها به نام‏هاي‏ ظاهره(زهراه)، رائقه، صافيه، ظلوم، عناطيس ناميده مي‏شود و پنج نفر از فرزندان شايسته‏ آن جناب به نام‏هاي: طاهر، قاسم، ابراهيم، عبد‌الرحمن و هاشم در آن كشورها حكومت‏ مي‏نمايند. 8. جزيره‏ خضرا محل زندگي امام عصر(ع) است و حضرت‏ در آن با فرزندان خود حضور دارد. جزيره با حصاري محكم‏ محاصره شده و هر كسي به آن نزديك مي‏شود به‏طور اسرارآميزي يا از بين مي‏رود يا مسيرش منحرف مي‏گردد. اين نوشته بر آن نيست كه درباره‏ هر يك از موارد ياد شده‏ قضاوت دقيقي را داشته باشد، بلكه بر آن است كه اين موضوع كه آيا امام زمان واقعا در جزيره‌اي به نام خضرا و يا هر اسم ديگر به صورت ثابت زندگي مي‌كند يا خير؟ آيا اصل اينكه اين موضوع مهم است يا خير؟ اما به‏طور گذرا مي‏توان گفت بعضي از بندهاي مذكور كاملاً مورد تأييد روايات و عقل‏ است. مثلا در مراسم حج هر سال شركت مي‏كند و بعضي از سعادتمندان به ديدار وي شرفيات شده‏اند كه احوالات‏ برخي از آن‏ها در كتب مربوط به آن آمده است‌(6) در هر صورت‏ بزرگاني از علما در عرفات و مني در جست‏وجوي آن حضرت اشك‏ مي‏ريزند. اعتقاد شيعه درباره‏ امام زمان(عج) اين‏ است كه آن حضرت تولد يافته و تاكنون‏ زنده و در پرده غيبت است و روزي‏ حكومت عدل را به پا خواهد كرد. هم‏اكنون‏ محل زندگي ايشان معلوم نيست، ولي در كره‏ زمين زندگي مي‏كند. اما در مورد بند ششم و هفتم بايد گفت كه در هيچ روايتي گفته‏ نشده كه امام دوازدهم در سرداب زندگي مي‏كند و از آن‏جا ظهور خواهد كرد و هيچ‏يك از دانشمندان معتبر شيعه، چنين مطلبي را نفرموده‏اند. و اين نسبت، دروغ محض و از روي عناد صادر شده‏ است.(7) و نيز داستان كشورهاي مجهول، بي‏شباهت به افسانه‏ نيست و تنها مأخذ آن،حكايتي است كه در«جنة الماوي» نقل‏ شده كه اسناد آن قابل خدشه است. (8) * بررسي حديثي محل اقامت حضرت ولي‌عصر (عج) طبق بيان اميرالمومنين‌(ع) حجت‌بن الحسن‌(ع) ميان مردم است، در مجالس آن‌ها به طور ناشناس حضور يافته و در مراسم حج شركت مي‌كند ولي اقامت‌گاه اختصاصي آن حضرت بر مردمان هويدا نيست. ايشان در شرق و غرب جهان، به سير و سياحت پرداخته و حاجت نيازمندان را بر مي‌آورند. امام حسين‌(ع) فرمودند: لا يطلع علي موضعه احد من ولي وغيره الا الذي يلي امره. (9) هيچ كس از دوستان و غير دوستان، از اقامت‌گاه و منزل حجت خدا اطلاع ندارد و آگاه نمي‌شود از اين موضوع، مگر كسي كه خدمت‌گزار او باشد. امام باقر (ع) نيز مي‌فرمايند: ان لصاحب هدا الامر بينا بقال له: بيت الحمد، فيه سراج يزهر منذ يوم ولد الي ان يقوم بالسيف لا يطفا. (10) براي صاحب اين امر، خانه‌اي است كه به آن «بيت الحمد» گفته مي‌شود و در آن خانه، چراغي هست كه از روز ولادت آن حضرت روشن گرديده و تا روزي كه بقيه‌الله، روحي له الفدا با شمشير قيام كند، روشنايي مي‌دهد. همچنين حضرت ولي عصر در پاسخ به علي‌بن ابراهيم‌بن مهزيار اهوازي فرمود: ان ابي‌(ع) عهد الي ان لا اوطن من الارض الا اخفاها و اقصاها اسرار لامري، و تحصينا لمحلي من كيد اهل الضلال و المرده من احداث الامم الضوال فنبذني الي عاليه التلال و الرمال... . (11) همانا پدرم، با من عهد بست كه دورترين و مخفي‌ترين نقطه روي زمين خدا را براي اقامت انتخاب كنم تا امر من پوشيده بماند و محل زندگي‌ام از حيله و كيد گمراهان در امان باشد؛ اين پيمان مرا به كوه‌هاي مرتفع و تپه‌هاي شن سوق داده است. همچنين آن بزرگوار در نامه‌اي كه براي نايب اول خويش «عثمان‌بن سعيد عمري اسدي» (متوفاي 297 ق) و فرزندش ابوجعفر محمد‌بن عثمان عمري مرقوم فرموده‌اند، چنين مي‌فرمايد: . . . خداوند جانشين او را از ديده‌ها پوشيده داشت و جايگاهي را پنهان ساخت و اين براساس مشيت و خواست خدا بود كه در قضاي حتمي او گذاشته و در تقدير الهي قطعيت يافته بود. وفينا موضعه، و لنا فضله، ولو قد اذن الله عز و جل فيما قد منعه و ازال عنه ما قد جري به من حكمة لاراهم الحق ظاهرا بأحسن حلية و أبين دلالة و أوضح علامة و لأبان عن نفسه، و قام بحجته ولكن أقدرالله عزوجل لاتغالب، وأرادته لا ترد و توفيقعه لايسبق. (12) جايگاه وصي امام عسكري (يعني امام زمان) در ميان ماست، و فضل و لطف آن جناب براي ماست. و اگر خداوند عزل و جل اجازه دهد آنچه را كه فعلا ممنوع نموده و بردارد حكمش را از آنچه كه جريان يافته است البته حق را در بهترين و زيباترين صورت و يا روشن‌ترين برهان و واضح‌ترين نشانه آشكارا به آن نشان خواهد داد، و هر آينه خود را معرفي مي‌كند و قيام به حجت خواهد كرد، ليكن قدر الهي مغلوب نمي‌گردد و اراده الهي بازگشت ندارد و وقت و زماني را كه خداوند مقرر فرموده پيشي گرفته نخواهد شد. * پي‏نوشت‌ها: 1. فرج المهموم،شيخ عباس قمي،ص 258. 2. پاسخ به ده پرسش،آيت اللّه صافي گلپايگان،ص 27؛نجم الثاقب،ص‏ 587؛العبقري الحسان،ج 2،جزء 4،ص 122؛غيبت نعماني،ص 220. 3. حضرت مهدي(ع) فروغ تابان ولايت،محمد محمدي اشتهاردي،ص 67. 4. الائمة الاثنا عشر به نقل از الامام المهدي،مهدي الفقيه الايماني،ص 404. 5. جنة المأوي،ميرزا حسين نوري،ص 217 به بعد. 6. منتهي الآمال،شيخ عباس قمي،صص 1087-1071. 7. پاسخ به ده پرسش،آيت اللّه صافي گلپايگان،ص 28. 8. جنة المأوي،ميرزا حسين نوري،ص 217 به بعد. 9. منتخب الاثر، لطف الله صافي گلپايگاني، ص 253 10. بحارالانوار؛ ج 52 11. بحارالانوار؛ ج 52 12. بحارالانوار ج 53