امید به ترمیم مغز با سلول بنیادی

مهر: سلولهای بنیادی نورونی در هفته های اخیر برای اولین بار در فاز 1 بالینی به مغز یک بیمار متاثر از سکته مغزی تزریق شدند. به همین منظور به بررسی این گروه از سلولهای بنیادی پرداخته و دیدگاه یک محقق دانشگاه کمبریج را در این مورد جویا شده ایم. به نظر می رسد که تحقیق بر روی سلولهای بنیادی به مراحل امیدوارکننده ای رسیده باشد. یکی از درمانهای بالقوه با سلولهای بنیادی، ترمیم سلولهای آسیب دیده مغز ناشی از بیماریهای تخریب نورونی مثل پارکینسون و آلزایمر است. در حقیقت در روزهای اخیر گروهی از محققان یک موسسه تحقیقاتی فعال در عرصه سلولهای بنیادی اولین آزمایش بالینی پیوند این گروه از بنیادیها به مغز یک انسان را آغاز کردند. در این راستا خبرگزاری مهر در گزارشی به بررسی سلولهای بنیادی نورونی و کاربردهای آینده این سلولها پرداخته و در این خصوص نظر کارشناسی یک دانشمند سلولهای بنیادی از دانشگاه کمبریج را جویا شده است. سلول بنیادی چیست؟ سلولهای بنیادی در زمان تشکیل و توسعه جنین و بافتها نقش مهمی ایفا می کنند. به خاطر عملکرد چند پتانسیلی آنها یعنی توانایی ایجاد انواع مختلف سلولهای بالغ و توانایی وسیع آنها در خود- احیایی و رشد گسترده، سلولهای بنیادی در تمام طول حیات ارگانیسم می توانند سلامت و تازگی بافتها را حفظ کنند. در سالهای اخیر تحقیقات مختلف علمی نشان داده اند که یکی از شگفت انگیزترین ویژگیهای عملکردی سلولهای بنیادی توانایی آنها در تمایز دادن سلولهای بالغ است. به طوریکه سلولهای بنیادی بزرگسال نیز همانند سلولهای بنیادی جنینی قادرند به سلولهای تمایزیافته بافتها و اندامهای مختلف تمایز یابند. سلولهای بنیادی به طور کلی به دو گروه تقسیم می شوند: سلولهای بنیادی جنینی و سلولهای بنیادی بزرگسال. سلولهای بنیادی جنینی سلولهایی هستند که در توسعه جنینی حضور دارند و در زمان تولد می توان آنها را از خون بندناف نوزاد استخراج کرد. سلولهای بنیادی بزرگسال، گروهی از سلولهای بنیادی هستند که در ارگانیسم حضور دارند و وظیفه آنها ترمیم بافتها و به روزسازی سلولهای بالغ است. اما در سالهای اخیر، دانشمندان به گروه جدیدی از سلولهای بنیادی دست یافته اند که می توان آنها را "سلولهای بنیادی جنینی شده" نامید. در فرایند ایجاد این سلولها که سلول های بنیادی پر توان القایی (Ips) نام دارند، سلولهای بزرگسال پوست یا بافت چربی در یک فرایند وارونه به سلولهای بنیادی تبدیل می شوند که این سلولهای ایجاد شده همانند سلولهای بنیادی جنینی رفتار می کنند. سلولهای بنیادی نورونی مغز پستانداران از یک بافت به نام "لوله نورونی" توسعه می یابد که حفره بطنی آن محتوی مایع مغزی نخاعی است. تا مدتها تصور می شد که حفره بطنی تنها سلولهای گلیایی را ایجاد می کند، اما تحقیقات اخیر نشان می دهد که سلولهای بنیادی نورونی چند عملکردی در حفره بطنی و "زیر بطنی" مستقر هستند. به زبانی ساده، سلولهای بنیادی نورونی به گروهی از سلولهای بنیادی گفته می شود که سلولهای مغزی و نورونها را می سازند. تا 40 سال قبل تصور می شد که سلولهای بنیادی مغز وجود ندارند درحالی که امروز دانشمندان می دانند که این سلولها وجود دارند حتی اگر فرایند بسیار سختی را برای تولید نورونها پشت سر بگذارند. این سلولها همانند آب هستند به طوری که شکلشان به بافتی که در آن قرار می گیرند بستگی دارد. این بدان معنی است که فعالیت سلولهای بنیادی (تکثیر و تمایز برای ترمیم سلولها) با محیطی که در آن قرار دارند وابسته است. این سلولها نامرئی هستند چراکه به راحتی دیده نمی شوند. تحقیق بر روی سلولهای بنیادی نورونی دانشمندان در سالهای اخیر موفق شدند سلولهای بنیادی جنینی نورونی انسان را استخراج کنند. این سلولهای در شیشه به راحتی به نورونها و سلولهای گلیایی تمایز می یابند و در سالهای آینده می توانند به عنوان تحولی در ترمیم بافتهای مغزی آسیب دیده مورد استفاده قرار گیرند. درحقیقت دانشمندان تحقیقات گسترده ای را در فاز شیشه و آزمایش بر روی موش در بخش سلولهای بنیادی نورونی و تمایز آنها به سلولهای مغزی و سلولهای نخاعی آغاز کرده اند. برای مثال، در سال 2008 دانشمندان مرکز پزشکی دانشگاه تگزاس جنوب غربی در حال جستجوی موادی که قادرند در شیشه سلولهای بنیادی جنینی موش را برای تمایز به سلولهای قلب تحریک کنند به ترکیبی رسیدند که این سلولها را به سلولهای تمایز یافته نورونی تبدیل می کرد. این محققان در بررسیهای خود 147 هزار ترکیب مختلف را مورد آزمایش قرار دادند. از این میان پنج نوع ترکیب به طور غیرمنتظره ای در عوض آنکه این سلولهای بنیادی جنینی را به سلولهای تمایز یافته قلب تبدیل کند به سلولهای نورونی تمایز داد. این محققان پس از بررسیهای بیشتر به ترکیب جدیدی با عنوان "ایزوکسازول- 9 " دست یافتند که مولکول آن به شدت در آب انحلال پذیر است. آزمایش "ایزوکسازول- 9" در شیشه نشان داد که این مولکول می تواند دو تا سه برابر بیشتر سلولهای عصبی که با مواد دیگر تحریک می شوند را دارد. همچنین می تواند از رشد همزمان سلولهای بنیادی به انواع دیگر سلولهای بزرگسال ممانعت کند. اولین آزمایش بالینی در هفته های اخیر تیمی از پزشکان اسکاتلندی در شرکت "ری- نورون" در یک پژوهش بالینی موفق شدند امنیت درمان مغز بیماران متاثر از سکته را با سلولهای بنیادی مورد آزمایش قرار دهند. این اولین بار در دنیا است که برای درمان بیماران آسیب دیده از سکته مغزی از سلولهای بنیادی عصبی استفاده شده است. این پروژه که PISCES نام دارد در دو فاز اصلی انجام شد. در فاز اول، سلولهای بنیادی نمونه برداری شدند و در مرحله بعد این سلولها به مغز یک انسان آسیب دیده از سکته تزریق شدند. به گفته این دانشمندان، به محض اینکه سلولهای بنیادی در مغز موقعیت خود را پیدا کنند خود را با محیط پیرامون وفق خواهند داد و فضاهای آسیب دیده را ترمیم کرده و عملکردهای مغزی و فیزیکی را بدون برانگیختن عوارض جانبی وخیم بازخواهند گرداند. این تیم تحقیقاتی آزمایشات خود را بر روی یک مرد 60 ساله که 18 ماه قبل قربانی یک سکته مغزی وخیم شد و از آن زمان به شدت از معلولیت رنج می برد انجام دادند. دیدگاه یک کارشناس خبرنگار مهر در راستای انجام اولین آزمایش بالینی پیوند سلولهای بنیادی نورونی به انسان، نظر کارشناسی "استفانو پلوکینو" (Stefano Pluchino) عضو کمیته علمی انجمن بین المللی نوروایمونولوژی و پژوهشگر فعال در تحقیقات درمان التهابهای مغزی با سلولهای بنیادی در دانشگاه کمبریج را جویا شد. پلوکینو در خصوص این آزمایش بالینی توضیح داد: "در این آزمایش که در فاز 1 است برای اولین بار سلولهای بنیادی نورونی سوماتیک نامحدود شده با v-myc (میلوسیکتوما ویروس) به انسان تزریق شده است." وی درباره میزان ایمنی این آزمایش افزود: "آزمایش در فاز 1 بالینی است و بنابراین بیش از آنکه میزان اثربخشی نتیجه را مورد ارزیابی قرار دهد باید درصد ایمنی آن را نشان دهد." این دانشمند کمبریج درپاسخ به این سئوال که آیا از نظر علمی ورود به فاز بالینی در این عرضه زود نیست، گفت: "در اینجا علم کاری ندارد. ری- نورون یک شرکت خصوصی است که اطلاعات پیش بالینی با این سلولها را منتشر کرده است. انتشار این اطلاعات در این فاز تحقیقات از نظر علمی به اندازه کافی مضحک است. این شرکت با شرکت سلولهای بنیادی (Stem Cell Inc) در کالیفرنیا برای انجام این آزمایش به توافق رسیده است. به هر حال برای ورود به فاز 1 بالینی چندان زود نیست. چون از 10 سال قبل آزمایشات بر روی موشها، موشهای صحرایی و میمونها آغاز شده است و بنابراین فکر نمی کنم که برای فاز 1 زود باشد." پلوکینو در جواب این سئوال خبرنگار مهر که تا چه حد می توان نسبت به آزمایشی از این نوع خوش بین بود گفت: "تاحدودی خوش بینی وجود دارد. هرچند باید ایجاد دوباره یک عضو با سلولهای بنیادی را فراموش کرد، بلکه تنها ترمیم امکانپذیر است. در این مورد، شناسایی دقیق یک مورد ایده آل برای انجام این آزمایشات بسیار اهمیت دارد. این بدان معنی است که بیماران دارای بیماریهای مزمن برای درمان با سلولهای بنیادی کاندیدای مناسبی نیستند. چون ممکن است سلولهای بنیادی در یک بافت زنده به هرچیزی برای مثال تومورها تبدیل شوند. درحقیقت مطالعات در فاز یک برای درک خطرات میزان مسمومیت زایی این سلولها بر روی انسان است."