محله عراقی‌های تهران کجاست؟

همشهری: شاید بسیاری از اهالی تهران خبر نداشته باشند که در فاصله‌ای نه‌چندان دور از پایتخت ایران، «عراقی» کوچک قرار دارد؛ عراقی که اگرچه تنها چهار دهه از آغاز قصه آن می‌گذرد، اما به گواه ساکنانش به بخشی مهم از هویت تهران و شهر ری تبدیل شده است.

«دولت‌آباد» نام محله‌ای است که از حدود چهار دهه پیش، میزبان شهروندان عراقی (عمدتا شیعی) بوده که در پی آزار و اذیت‌های صدام به ایران پناه آورده‌اند. اگرچه جبر سیاسی، این بخش از شهروندان عراقی را برای مدت زمانی طولانی از زندگی در وطن خود محروم کرد، اما نتوانست در حفظ آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی روزمره آن‌ها خللی ایجاد کند. به این ترتیب، کافی است چند لحظه از ورود شما به بلوار قدس در محله دولت آباد بگذرد تا احساس کنید در یکی از خیابان‌های بغداد قدم می‌زنید. دیوارنوشته‌های عربی، تابلوی مغازه‌ها، اسامی و سبک تزئین حسینیه‌ها، لباس‌ها و حتی صدای گفتگو‌های مردم به عربی، همه چیز به شما یادآوری می‌کند که کم‌کم از فضای فرهنگی و اجتماعی ایران فاصله گرفته و در حال ورود به محیطی جدید هستید. شاید بعد از ویژگی‌های ظاهری اولیه، ارتباط بی‌نظیر جمعی شهروندان، نخستین مولفه یک جامعه عربی است که در دولت‌آباد به وضوح دیده می‌شود؛ رستوران‌های شلوغ، صندلی‌ها و حتی مبل‌هایی که در پیاده‌رو‌ها قرار داده شده تا مردم در کنار هم نشسته و از اتفاقات روزمره خود برای همدیگر سخن بگویند، مساجد و حسینیه‌هایی که در ساعات اذان مملو از نمازگزاران هستند و البته قلیان‌هایی که در هر نقطه از این منطقه به چشم می‌خورد! عراقی‌های ایرانی‌الاصل بسیاری از ساکنین عرب این منطقه خود را ایرانی‌الاصل می‌دانند؛ حتی برخی از آن‌ها طی سال‌های گذشته از دولت‌آباد هم خارج شده و به محله‌های مرکزی‌تری در پایتخت ایران نقل مکان کرده‌اند. با این حال، به‌نظر می‌رسد همچنان دولت آباد بهترین گزینه از نظر عراقی‌های تهران برای سکونت باشد؛ چرا که هیچ تفاوتی با یک محله عربی در بغداد یا نجف ندارد. با این حال، بخش قابل توجهی از این افراد، به‌ویژه آن‌ها که سن و سال بیشتری دارند، با حسرت از زادگاه خود یاد می‌کنند؛ زادگاهی که در گذشته به ناچار از آن فرار کرده و اکنون هم در اثر نا امنی و بحران‌های جنگی قادر به بازگشت به آن نیستند. اگرچه جوان‌ترها، به‌ویژه آنان که متولد ایران هستند با حال و هوای دیگری از عراق سخن می‌گویند. بخشی از آن‌ها حتی یک‌بار هم به عمرشان عراق را ندیده‌اند. فاطمه، دختری ۲۰ساله، یکی از این جوانان عراقی در دولت آباد است. او می‌گوید: هرگز هویت عراقی خود را انکار یا فراموش نکرده‌ام، خاطرات و مطالبی که از آنجا شنیده‌ام جز زیبایی نیست، اما از طرف دیگر نمی‌توان همه اخبار نگران‌کننده و سیاهی را که روزانه از عراق به گوش می‌رسد نیز نادیده گرفت. این‌ها در حالی است که در جریان نا‌امنی‌های سال‌های گذشته عراق و سوریه، باز هم به مهمانان عرب دولت‌آباد در جنوب تهران اضافه شده است. امری که به‌تدریج، پای رستوران‌های سوری و حتی لبنانی را هم در کنار انبوهی از رستوران‌های عراقی به این منطقه باز کرد. بخشی از عراقی‌های دولت‌آباد در سال‌های گذشته با اثبات ایرانی‌الاصل بودن خود به دولت، ملیت ایرانی اخذ کرده‌اند و البته بخش قابل توجه دیگری هم همچنان به‌طور سالانه، اقامت خود را در کشورمان تمدید می‌کنند؛ امری که به‌نظر می‌رسد اصلا برای آن‌ها خوشایند نیست. رقابت‌های انتخاباتی در دولت آباد. اما اگر این روز‌ها برای گردشی کوتاه راهی دولت آباد شوید، علاوه بر المان‌های عربی این منطقه، فضای انتخاباتی حاکم بر آن نیز توجه شما را جلب خواهد کرد. فضایی که نشان‌دهنده رقابت مهم‌ترین جریان‌های شیعی سیاسی این کشور، در روز‌های منتهی به انتخابات مهم پارلمانی عراق است؛ انتخاباتی که ۲۲ اردیبهشت برگزار می‌شود. تصاویر و بنر‌های متعدد چهره‌های بارز این جریانات، از نوری مالکی و حنان الفتلاوی گرفته تا حیدر العبادی، هادی العامری و... نشان می‌دهد شهروندان عراق کوچک جنوب تهران به‌طور جدی مسائل سیاسی کشورشان را دنبال می‌کنند. اگرچه بسیاری از نظرسنجی‌های عراقی تا اینجا حکایت از پیشروی نسبی ائتلاف نصر به رهبری حیدرالعبادی دارد، اما در دولت آباد معادلات دیگری در جریان است و گردشی کوتاه نشان می‌دهد دست‌کم در این منطقه، حرف اول را حامیان ائتلاف دولت قانون و نوری مالکی می‌زنند. نکته قابل توجه این بود که در میان بخش حامی العبادی، بیشتر جوانان و نسل‌های جدیدتر جامعه عراقی دولت آباد به چشم می‌خوردند؛ امری که می‌تواند موفقیت بزرگی برای نخست‌وزیر این روز‌های عراق به‌حساب بیاید. تا برگزاری انتخابات عراق فرصت زیادی باقی نمانده، فرصتی که البته برای جریان‌های سیاسی عراقی بسیار تعیین‌کننده و حساس است. عراقی‌های دولت آباد نیز همزمان با هموطنان خود در عراق و البته به وقت تهران، اخبار انتخابات را لحظه به لحظه دنبال می‌کنند؛ چرا که آن‌ها هم به فردایی بهتر برای کشورشان امید دارند.