علی مطهری: مدرک‌گرایی آفت روحانیت است

خبرگزاری فارس: علی مطهری عصر امروز شنبه چهاردهم اردیبهشت‌ماه در همایش گرامیداشت چهلمین سالگرد شهادت استاد مطهری با موضوع «جمهوری اسلامی؛ اگر مطهری بود ...» که به همت انجمن اندیشه و قلم و با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد با اشاره به نقش آفرینی روحانیت در حکومت از منظر شهید مطهری اظهار داشت: انقلاب اسلامی دنیا را غافلگیر کرد و همه کارشناسان متصور بودند که در ایران دو نیروی سیاسی و اقتصادی وجود خواهد داشت و بر روی نیروی روحانیت حسابی باز نمی‌کردند و فکر می‌کردند، روحانیت دکوری مانند روحانیت مسیحیت است که حداکثر موعظه به مردم می‌کند و دخالتی در امور اجتماعی و سیاسی ندارد.

وی ادامه داد: نقش روحانیت در انقلاب مشروطه و انقلاب عراق بسیار مشهود است و در نهضت تنباکو نیز میرزای شیرازی نقش فعالی داشت و در ۲۵۰ سال دوره قاجاریه نیز روحانیت نقش برجسته ای داشته اند و بر پادشاهان نفوذ بسیاری داشتند به طوری که میرزای قمی حتی فتحعلی شاه را قبول نداشت و او را تحقیر می‌کرد که این مهم بی‌ارزش بودن حکام را در برابر روحانیت نشان می‌دهد.

مطهری با اشاره به اینکه در نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز آیت الله خوانساری و آیت الله کاشانی و فداییان اسلام نقش بسیاری داشتند افزود: در نهضت اسلامی که از پانزدهم خرداد ۴۲ آغاز شد، روحانیت تصمیم گرفت، ریشه فساد، استبداد داخلی و استعمار خارجی را برچیند و تا سال ۵۷ مبارزات را ادامه داد تا نهایتاً در بهمن ۵۷ به پیروزی رسید و نظام شاهنشاهی را سرنگون کرد و نظام جدیدی را روی کار آورد.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه شهید مطهری معتقد بود که انقلاب در آینده، نیاز بسیاری به روحانیت خواهد داشت به شرط آنکه آنان نقش خود را درک کنند و به کار و تحقیق بپردازند و رابطه خود با مردم را چند برابر کنند تصریح کرد: شهید مطهری معتقد بود آینده انقلاب بستگی بسیاری به روحانیت دارد و تصمیم داشت بعد از انقلاب در حوزه علمیه قم مستقر شود و همانطور که از سال ۵۵، هفته ای دو روز در این حوزه تدریس داشت در روزهای آخر عمر در خواست داشت به قم برود و ادامه تدریس و تحقیق خود را داشته باشد.

وی با بیان اینکه مطهری معتقد بود روحانیت باید بجنبد تا یک وقت رادیو و تلویزیون جای مساجد را نگیرند گفت: وی معتقد بود روحانیت مانند درختی زنده اما آفت زده است که باید با آفت هایش برخورد شود لذا زمانی که نظریه مشهور اسلام منهای روحانیت از سوی گروه فرقان اعلام شد با آنکه معتقد بود روحانیت آفت زده است با آن به مبارزه پرداخت.

مطهری با مقایسه روحانیت شیعه و سنی از منظر شهید مطهری گفت: روحانیت شیعه دارای یک مزیت است و آن استقلال از دولت هاست به همین جهت قدرت حرکت اجتماعی و انقلاب دارد اما در مقابل این روحانیت عوام زده است و ریشه آن به دلیل ارتزاق آنان از عوام است لذا وابسته به آنهاست و قدرت انتقاد ندارد.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: حرکت های اصلاحی روحانیت شیعه بیش از علمای اهل سنت است و این حرکت ناشی از فرهنگ شیعی است که پیرو حرکت امام علی علیه السلام و دارای تاریخچه هایی همچون عاشورا و منابعی چون صحیفه سجادیه و دوره امامت ۲۵۰ ساله است در حالی که اهل سنت تنها دوره ۲۳ ساله عصمت را داراست.

وی با اشاره به اینکه روحانیت اهل سنت وابسته به دولت است و از سوی حکام منصوب می شود گفت: در مقابل این رویه، روحانیت اهل سنت قدرت مبارزه با نقاط ضعف مردم را دارد زیرا از لحاظ ارتزاق وابسته به مردم نیست اما قدرت حرکت اجتماعی و نهضت اسلامی را ندارد.

مطهری با بیان اینکه روحانیت شیعه مستقل بوده و وابسته به دولت نیست گفت: شهید مطهری بارها بر این نکته اصرار داشتند که روحانیت شیعه نباید پست دولتی بپذیرند مگر در شرایط اضطرار و تنها باید در امور قضاوت و تعلیم و تربیت که از شغل های ذاتی روحانیت است، حضور پیدا کنند.

مطهری با بیان اینکه شهید معتقد بود روحانیت باید در کنار مردم باشد و به نظارت بر دولت بپردازد گفت: شهید مطهری معتقد بود روحانیت اگر پست دولتی نداشته باشد نفوذ کلام شما محفوظ خواهد ماند که امام خمینی رحمة الله نیز در ابتدا همین نظر را داشتند اما بعد از تحولات کشور اجازه دادند که روحانیون، رئیس جمهور و وزیر شود البته این در شرایط اضطرار بود.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: شهید مطهری معتقد بود روحانیت باید دایره امر به معروف و نهی منکر را زیر نظر داشته باشد و این تشکیلات دولتی نباشد تا به کاری بزرگ در راستای تعلیم و تربیت و فرهنگ بپردازد و هم بر دولت و هم برای مردم نظارت داشته باشد که پیرامون این موضوع مصاحبه‌ای دو هفته قبل از شهادت داشت که به دنبال آن ستاد امر به معروف و نهی از منکر تشکیل شد اما این ستاد امروز دولتی است و منظور شهید محقق نشد.

وی با بیان اینکه شهید مطهری بر لزوم اصلاح عزاداری ها تاکید داشت گفت: شهید سالها قبل معتقد بود که باید این شیوه عزاداریها اصلاح شود و با خرافات مبارزه شود و معتقد بود پرچم اصلاحات باید در دست روحانیون بماند و مبادا گروه‌های غرب‌زده این پرچم را بگیرند زیرا فردی که عالم به زمان خود باشد امور انحرافی به وی آسیب نمی زند و غافلگیر نمی شود لذا روحانیت باید همواره پرچم اصلاحات اجتماعی را در دست داشته باشد.

مطهری با اشاره به یادداشت سال ۱۳۴۱ شهید بعد از ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی که موجب قیام ۱۵ خرداد شد تصریح کرد: شهید در این یادداشت که برای مراجع و امام خمینی ارسال کرد چند نکته درباره حوادث آن دوران و عبرت‌های موجود در آن که باید اصلاح شود مطرح کرد و به نکاتی مانند اصلاحات ارضی و انتخاب بانوان در مجلس که برخی از علما مخالف آن بودند انتقاد کرد و نوشت اینها اشتباهاتی است که باید از آن درس گرفته شود و نباید پرچم اصلاحات اجتماعی را به دست دیگران بدهیم.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به نظر شهید مطهری پیرامون مفهوم ولایت فقیه گفت: مطهری می‌گوید تصور مردم آن بود که بنا نیست فقها حکومت کنند بلکه تصور آن است که با توجه به آن که مردم مسلمان هستند لذا صلاحیت هر حاکمیتی باید مورد تایید و تصویب فقیه باشد.

وی اضافه کرد: یکی دیگر از آفاتی که روحانیت با آن مواجه هستند مدرک‌گرایی است معتقدم در ماجرای وحدت حوزه و دانشگاه به جای آنکه دانشگاه به سمت حوزه برود حوزه به سمت دانشگاه گرایش پیدا کرد، حوزه چرا باید اعتبار خود را از دانشگاه بگیرد و عنوانی مانند دکترا نباید به روحانی اعتباری بدهد بلکه باید اعتبارش را هم بکاهد، باید روحانیون به گونه ای باشند که نیازی به این عناوین نداشته باشند.

نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه شهید مطهری آزادی بیش از حد لباس روحانیت را یکی از آسیب های این قشر می دانست گفت: هر فردی می‌تواند این لباس را با توجه به ظاهری متناسب بپوشد و در خیابان راه برود و هیچ نظارتی مانند نیروهای نظامی بر روی این لباس وجود ندارد و آسیب دیگر نیز بودجه اختصاص گرفته برای روحانیت است که متأسفانه در لایحه بودجه برای حوزه ها تصویب می شود و به گفته آنان برای عمران و بازسازی حوزه ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که این مخالف حریت و آزادگی روحانیت است و موجب وابستگی آنها به دولت می‌شود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: شهید مطهری معتقد بود مشکل اصلی روحانیت نظام مالی و نحوه ارتزاق روحانیون است و معتقد بود سازمان داشتن این بودجه سبب مشکل شده است و پیشنهاد داشت همه مراجع صندوق مشترک داشته باشند تا احدی از روحانیون مستقیماً از دست مردم ارتزاق نکند تا هریت خود را از دست ندهد.

مطهری، علم را بعنوان رقیب دین، در مقابل فلسفه محدود می کند

در ادامه این همایش حجت‌الاسلام رسول جعفریان، رئیس کتابخانه دانشگاه تهران طی سخنانی اظهار داشت: برخورداری از میراث حوزوی و دانشگاهی و مطالعه کتاب‌های روز از ویژگی های بارز شهید مطهری است که نسبت به روحانیون دیگر قم به دلیل حضور در تهران به روز تر بود همچنین شهید مطهری علاقه ویژه‌ای به تاریخ داشت و ایشان ذهن تاریخی بسیار بالایی داشت و در فلسفه نیز از آن برخوردار بود.

وی افزود: آشنایی با علوم روز جهان و ارتباط با چهره های آکادمیک، ذهنیت فلسفی و مطالعه تاریخ سه ویژگی متفاوت استاد مطهری در مقایسه با دیگر حوزویان و متفکرین اسلامی آن دوره بود.

جعفریان با اشاره به اینکه مطهری به درستی به ارزش و اهمیت شناخت و معرفت شناسی در فلسفه غرب پی برد،گفت: معرفت شناسی و اصول شناخت پایه بحثهای فلسفی وی را تشکیل می دهد و بر فلسفه علم تسلط دارد که این شناخت، قدرت بالای نقد و تحلیل مکاتب و اندیشه ها را به استاد مطهری می دهد و ما بعد از وی شاهد متفکری به این قدرت نقادی نیستیم.

رئیس کتابخانه دانشگاه تهران افزود: نوع نگاه استاد مطهری به علم و اعتبار آن موجب می شود ایشان حوزه علوم تجربی را محدود کند و معتقد است علم در مقابل فلسفه نازل است و تنها ارزش ابزاری و کارکرد در زندگی دارد و بهره چندانی از حقیقت نبرده است.

وی با بیان اینکه ایشان تحت تاثیر راسل و دیگر فیلسوفان غربی و شرقی، فلسفه را نایل و متاثر از حقیقت می داند، گفت: اما ایشان علم را متغیر و در حد آن نمی داند، البته این نگاه با هدف مبارزه و رد مارکسیسم که معتقد بود علمی است انجام می شود اما اثر خود را در سایر ابعاد فکری آن می گذارد و ایشان علم را قابل تغییر و کم اثر در حوزه نظری می داند.

جعفریان ادامه داد: ایشان علم را بعنوان رقیب دین، در مقابل فلسفه محدود می کند البته به تکامل در جامعه بشری معتقد است و تاثیر علم را در رشد فردی و اجتماعی انسان می پذیرد.

رئیس کتابخانه دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مرز بین علم و دین موضوع چالش برانگیزی است که باید تعیین شود،تصریح کرد: این که بگوییم کلیات و حدود را دین تعریف کند و مصادیق را عرف و علم مشخص می کند اما تا چه اندازه احکام و شریعت را قابل تعریف و تغییر می داند.مثل بهره برداری که در جوامع مرسوم بود و دین هم آن را به رسمیت شناخته بود، اما الان منسوخ شده است و استاد مطهری می گوید دین به دنبال هدف است و صورتها و ابزارها را به عهده علم گذاشته و هرگونه تعارض و تصادمی در حوزه فرهنگ و تمدن بین دین و علم تاکید کرد.

وی با بیان اینکه استاد مطهری کماکان بر کوتاهی علم در رسیدن به حقیقت تاکید دارد و علم الهامی و اشراقی را بالاتر می داند، افزود: ایشان در اختلاف بین بوعلی سینا و ابوریحان به خوبی تحلیل می کند و بی اعتباری علوم تجربی را نسبت به علوم حقیقی رد می کند، البته استاد مطهری در نهایت با ارسطو و بوعلی سیناست اگرچه در نهایت حقانیت ابوریحان در پیشرفت علم را تایید می کند.

جعفریان با اشاره به اینکه استادمطهری می گوید علم از غرب جدید نیامده و در یونان قدیم و جوامع اسلامی وجود داشته و غربی ها آن را از مسلمانان گرفته اند و قیاس در علوم تجربی در جوامع اسلامی وجود داشته است، تصریح کرد: البته نگاه ایشان به علوم تجربی با نگاه علوم جدید به تجربه متفاوت است و شناخت تجربی، سعی و خطا و راستی آزمایی با تامل در حقایق جهان هستی و تطابق حقایق با واقعیات که در دین و الهیات وجود دارد، متفاوت است.

رئیس کتابخانه دانشگاه تهران افزود: این نگاه دینی به پیشرفت در تکنولوژی و فناوری متفاوت است و منجر به کشفیات علمی نمی شود و این نوع نگاهها که مرحوم بازرگان هم در راه طی شده به آن پرداخت پاسخگوی نیازهای امروز علمی جامعه ما نیست.

وی در پایان سخنان خود با بیان اینکه استاد مطهری از شدت نقادی و ردیه نویسی کمتر فرصت کرد اندیشه های ایجابی و اثباتی خود را تبیین کند، گفت: استاد مطهری تصریح می کند در عقل نظری، تقوا هیچ تاثیری ندارد و منحصر به عقل عملی است و یک مسیحی هم می تواند مجتهد باشد.