درک تفاوت رشد اقتصادی با برجام و بدون برجام این قدر سخت است؟!

رئیس کل بانک مرکزی در دولت روحانی که رکورددار بسیاری از رکورد‌های منفی است، رشد اقتصادی بالای 7 درصد در تابستان امثال را عادی و تکرار یک روند تاریخی وانمود کرد.

عبدالناصر همتی در روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: «بر پایه گزارش اخیر مرکز آمار، رشد اقتصادی سه‌ماه تابستان امسال با نفت ۷.۱درصد و بدون نفت ۴.۲درصد بوده است. اینکه رشد تابستان ۷.۱درصد بوده، در مقایسه با دوره فشار حداکثری و کرونا که موجب کاهش صادرات نفت در کنار افت شدید قیمت نفت بود، یک خبر خوب است؛ ولی باید توجه کرد که در عین حال نمادی از یک تکرار در تاریخ رشد اقتصادی ایران است.

دو ماه پیش نوشتم با روند فعلی افزایش صادرات نفت و نیز قیمت بالای جهانی آن، یک رشد بالا ولی مقطعی اقتصادی برای کشورمان خواهیم داشت. در چند دهه گذشته نیز رشد اقتصادی ایران عمدتا یک رشد منابع ‌محور و نفتی همراه با نوسان بوده است. در ۳۴سال بعد از جنگ تحمیلی میانگین سالانه رشد حقیقی اقتصاد ۳.۵درصد بوده؛ ولی همراه با نوسان شدید، سال‌هایی با رشد مثبت ۱۲درصد و سال‌هایی با رشدهای منفی ۶یا ۷درصد.

در تابستان امسال رشد ۲۵.۶درصدی بخش نفت یکی از پیشران‌های اصلی رشد اقتصادی یک سال گذشته بوده؛ به‌طوری‌که مسئول ۳.۴واحد درصد از رشد ۷.۱درصدی است. خدمات هم که ۵۴درصد اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد، با ۷.۵درصد رشد موجب ۴واحد درصد رشد در کل اقتصاد ایران شده است.

از دو عامل مهم و مؤثر بر رشد اقتصادی، «سرمایه‌گذاری» متاثر از درآمد صادرات نفت و سایر منابع بوده و نوسان داشته است. یعنی رشد اقتصادی ما منابع‌محور و تحت تاثیر نوسانات درآمد نفتی بوده است. «بهره‌وری‌» هم بیشتر در کتابچه برنامه‌های پنج‌ساله توسعه می‌آید، ولی در عمل «بهره‌وری» نقش خیلی کمی داشته است. میانگین رشد سالانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص حقیقی در ۳۴سال معادل ۳.۴درصد بوده که به‌علت فشارهای تحریمی، خصوصا در یک دهه گذشته، تشکیل سرمایه با کاهش جدی مواجه بوده است».

همتی می‌افزاید: «با توجه به آمار رشد پایین و منفی در گروه صنعت و معدن و گروه کشاورزی، خوب است دولت درخصوص نحوه ادامه سیاست تثبیت و اثرات آن بر بخش عرضه اقتصاد تامل بیشتری داشته باشد. یکی از دلایل جا خوش کردن تورم در محدوده ۴۵درصد با وجود کنترل شتاب رشد نقدینگی، در کنار سایر عوامل بخش تقاضا، به همین مسئله بخش عرضه اقتصاد برمی‌گردد. قبلا هم تاکید کردم؛ ما اگر می‌خواهیم حرف اول را از نظر اقتصاد در منطقه بزنیم، نیازمند تدارک منابع لازم برای سرمایه‌گذاری وسیع و رشد جدی میزان بهره‌وری هستیم که البته بدون رفع کامل تحریم‌ها و موانع مبادلات آزاد تجاری و بانکی بین‌المللی مقدور نیست».

آقای همتی در یادداست خود، یک تفاوت مهم را فراموش کرده و آن این که اگر صادرات نفت در دولت برجام به چند صد هزار بشکه تنزل یافت و دولت را با خزانه خالی و کسری 480 هزار میلیارد تومانی و انتشار پول بی‌پشتوانه و ثبت تورم 60 درصد مواجه کرد، در دولت آقای رئیسی توانست بدون برجام و FATF از مانع تحریم‌ها عبور کند و رکورد صادرات یک و نیم تا 9/1 میلیون بشکه در روز را به ثبت برساند. تفاوت مهم/ دیگر این است که اگر در مقاطع گذشته هم بعضا با جهش صادرات نفت رو به رو بوده‌ایم، در ادواری بود که هنوز تحریم‌های نفتی و مالی و بانکی دهه گذشته اعمال نشده بود و اکنون، قاطعیت و تدبیر دولت محترم توانسته تا حدود زیادی تحریم‌های دو برابر شده در دولت برجام را بی‌اثر کند.

نکته بعدی که آقای همتی مطلع است اما کتمان می‌کند، معدل رشد 6 دهم درصدی (زیر یک درصد، نزدیک به صفر) در دوره هشت ساله دولت مدعی تدبیر است. همچنین سرمایه‌گذاری خارجی در آن دولت یک رکورد منفی حداقلی را به ثبت رساند و همین حالا جذب سرمایه‌گذاری خارجی از آن دوره بسیار بیشتر شده است. از بعد سوم هم می‌توان یادآوری کرد که ذخائر ارزی به عنوان پشتوانه سرمایه‌گذاری و حمایت از تولید، در دولت متبوع آقای همتی به حداقل خود رسید و موجب جهش هشت تا ده برابری نرخ ارز در مقاطع مختلف آن دولت شد.

اگر مجموعه این تفاوت‌ها در کنار هم دیده شود، روند رو به رشد اقتصاد کشور در کنار کاهش التهاب‌ها را نشان می‌دهد. هر چند که نباید به اتفاقات مثبت فعلی بسنده کرد و در ادامه باید بر اقتصاد غیر نفتی اهتمام بیشتری داشت./کیهان