شیطنت اردوغانی بین تهران- ایروان

ملاقات رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با الهام علی‌اف همتای او از جمهوری‌آذربایجان در جمهوری خودمختار نخجوان، همانطور که پیش‌بینی می‌شد، روی محور کریدور زنگه‌زور متمرکز بود؛ دالان بحث‌برانگیزی که هر چند یک مسیر حمل‌ونقل به حساب می‌آید، ولی عملیاتی‌شدنش، دسترسی بلامانع جمهوری‌آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان را فراهم کرده و باعث قطع دائم مرز‌های ایران و ارمنستان خواهد شد، در حالی که باکو و آنکارا این دالان را طرحی صرفاً اقتصادی می‌دانند، ولی تهران و ایروان آن را یک چارچوب بلندپروازانه قومی می‌دانند که تبعات منفی ژئوپلتیکی گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت. این طرح، به خصوص بعد از جنگ ۴۶ روزه ماه‌های سپتامبر و نوامبر ۲۰۲۰ بین

ارمنستان-آذربایجان مطرح شد؛ جنگی که در آن ایروان، بعد از دو دهه، به حاکمیت جمهوری‌آذربایجان بر بخش‌های گسترده‌ای از قره‌باغ کوهستانی تن داد. حالا به فاصله سه سال بعد از آن جنگ، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بعد از انتخاباتی هر چند با رأی شکننده ۵۲ درصدی، ظاهراً شرایط را برای اجرای بلندپروازی ژئوپلتیک خود مساعد می‌بیند. در ایروان، هر چند نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان با این طرح مخالف کرده و آن را نشانه «جاه‌طلبی‌های ارضی» باکو علیه کشورش خوانده، ولی وضعیت شکننده او در داخل و شرایط نه‌چندان مناسب روابط ارمنستان با روسیه در کنار درگیری روس‌ها در جنگ اوکراین، رهبران سیاسی در باکو و آنکارا را متقاعد کرده که شرایط برای اجرایی‌کردن این جاه‌طلبی ژئوپلتیک مهیاست.

موضع مبهم اردوغان

رجب طیب اردوغان و الهام علی‌اف روز دوشنبه در منطقه خودمختار نخجوان ملاقات کردند؛ دیداری که به رغم دستور کار مناسبات دوجانبه، تمرکز اصلی آن بر کریدور زنگه‌زور قرار داشت. اردوغان در اظهارات خود در جمع خبرنگاران حاضر در هواپیما در راه بازگشت از نخجوان اعلام کرد که افتتاح مسیر زمینی کریدور زنگه‌زور در جنوب قفقاز «مسئله راهبردی» برای ترکیه است و این کریدور برای روابط آنکارا و باکو «بسیار مهم» است. اردوغان گفته که «تمامی خطوط زمینی و ریلی از طریق (جمهوری) آذربایجان، تجارت را تقویت می‌کند. کریدور زنگه‌زور به قارص (استانی در ترکیه) متصل می‌شود.» نکته قابل توجهی که اردوغان روی آن انگشت گذاشت، چیزی بود که او از آن با عنوان «دریافت سیگنال‌های مثبت از تهران» یاد کرد و البته در جمله‌ای بلاواسطه، از وجود یک طرح جایگزین از مسیر ایران، در صورت مخالفت ارمنستان با کریدور زنگه‌زور صحبت کرد: «ما تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگه‌زور انجام می‌دهیم، سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران وجود دارد، اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگه‌زور جلوگیری کند، امکان عبور این کریدور از ایران وجود دارد.» رئیس‌جمهور ترکیه درباره سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی به آنکارا هم صحبت کرد و گفت: «ترکیه و اسرائیل در بسیاری از زمینه‌ها در حال مراوده هستند. انتقال منابع انرژی اسرائیل به اروپا از طریق ترکیه در حال بحث است. ما در مورد جزئیاتی مانند برنامه زمانبندی و مناطق حفاری گفتگو خواهیم کرد.» اردوغان جزئیات بیشتری درباره چیزی که از آن با عنوان «سیگنال‌های مثبت تهران» یاد کرده، نگفته و در تهران نیز مقام‌های امنیتی- سیاسی دست‌کم تا لحظه تنظیم این گزارش، به سخنان رئیس‌جمهور ترکیه واکنشی نشان نداده‌اند، ولی بعید است دولتی که طی یک سال اخیر دو مرتبه در مناطق شمال غربی رزمایش نظامی برگزار کرده، در قبال طرح بلندپروازانه اردوغان- علی‌اف، موضع مثبتی از خود نشان دهد.

مسیر حاکمیتی مقابل چارچوب بلندپروازانه

در آنکارا، کریدور زنگه‌زور «بخشی از یک مسیر حمل‌و‌نقل استراتژیک» به حساب می‌آید که از باکو، پایتخت آذربایجان به قارص، استان شرقی ترکیه امتداد می‌یابد و از خاک ارمنستان در نزدیکی مرز این کشور با ایران می‌گذرد و صرفاً به تقویت روابط تجاری بین کشور‌های مختلف کمک خواهد کرد؛ موضوعی که باکو نیز به آن دید مثبتی دارد، ولی در تهران، این طرح بخشی از یک دالان ژئوپلتیک به نام دالان تورانی به حساب می‌آید که زمینه توسعه ناتو به قفقاز‌جنوبی و نفوذ تل‌آویو به خارج نزدیک ایران است، به همین خاطر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران گفته که «تغییر در ژئوپلتیک قفقاز را خط قرمز خود می‌دانیم»؛ موضعی که مقام‌های ایرانی با زبان‌های مختلف آن را تکرار کرده‌اند. کارشناسان صحبت‌های دیروز رئیس‌جمهور ترکیه را یک موضع لفاظانه برای «اثرگذاری روانی» بر ارمنستان می‌دانند. دکتر احمد کاظمی، پژوهشگر اوراسیا از تعبیر «شیطنت اردوغان» برای موضع‌گیری رئیس‌جمهور ترکیه استفاده کرده و معتقد است آنکارا با مطرح‌کردن «مسیر جایگزین ایران» به دنبال ایجاد اختلاف بین تهران- ارمنستان است. اردوغان در موضع روز سه‌شنبه خود، در حالی به شکلی مبهم از «سیگنال مثبت تهران» استفاده کرده که بلافاصله گفت: «اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگه‌زور جلوگیری کند، امکان عبور این کریدور از ایران وجود دارد.»

کاظمی بین دالان زنگه‌زور به عنوان یک «چارچوب ژئوپلتیک جاه‌طلبانه» که ایران و ارمنستان با آن مخالفند، با مسیر ایران که یک «مسیر حاکمیتی» است، تفکیک قائل شده و می‌گوید که تهران نه تنها با مسیر ایران که اردوغان از آن صحبت کرده، مشکلی ندارد بلکه از آن حمایت می‌کند. در مقابل او می‌گوید که کریدور زنگه‌زور یک چارچوب ژئوپلتیک است که حاکمیت سرزمینی ارمنستان را تحت تأثیر قرار داده و ارامنه به دلیل تجربه تاریخی تلخی که با ترکیه دارند، در حال حاضر در «هراس تاریخی» از آن به سرمی‌برند، در حالی که نسبت به مسیری که طبق توافق‌های گذشته از داخل ایران می‌گذرد، مشکلی ندارند. موضع‌گیری دیروز نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در ملاقات با سفیر ایران در «ایروان» که بر توسعه روابط بین دو کشور «در دوران سخت حاکم بر منطقه» تأکید کرده، نشان می‌دهد تهران- ایروان با درک متقابل و همزمان ارسال سیگنال‌های بازدارنده، همچنان بر موضع قبلی خود اصرار دارند.

منبع: روزنامه جوان