اشتهای برجامی دولت بایدن/ پاسخ به کارشکنی امریکا با جهش هسته‌ای

۱۰ روز بعد از مذاکرات بی‌نتیجه در دوحه قطر، روند تنش‌ها بین ایران و غرب مجدداً در حال افزایش است. رئیس‌جمهور امریکا گفته که فشار تحریم‌ها را تشدید خواهد کرد تا «ایران به برجام برگردد»، سمت و سویی که نشان می‌دهد به رغم کم رنگ‌تر شدن احتمال توافق، اشتهای برجامی دولت امریکا هنوز کور نشده است. در مقابل، ایران با تزریق گاز به یک زنجیره جدید ۱۶۴ تایی از سانتریفیوژ‌های IR-۶ که ۱۰ برابر سانتریفیوژ‌های نسل اول سرعت دارند، نشان داد فشار تحریم را با تقویت ظرفیت هسته‌ای پاسخ می‌دهد. به این ترتیب مذاکرات دوحه قطر، به‌رغم خوش‌بینی‌ها به نتیجه نرسید و حالا ماشین هسته‌ای ایران و خودروی تحریم‌های امریکا و طرف‌های غربی مجدداً شاخ به شاخ به سمت همدیگر حرکت می‌کنند. جو بایدن، رئیس‌جمهور امریکا که در سفری که ایران یک محور اساسی آن است این هفته به عربستان خواهد آمد، در یادداشتی که شنبه شب روزنامه واشنگتن‌پست آن را چاپ کرد، وعده کرده که به فشار دیپلماتیک و اقتصادی ادامه خواهد داد «تا زمانی که ایران آماده بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ باشد»

او در یادداشت خود، برای چندمین بار از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق، انتقاد کرده که چرا توافق هسته‌ای ایران را کنار گذاشته، کاری که به نظر دولت بایدن، باعث شده بود امریکا در برخورد با ایران منزوی شود، ولی رئیس‌جمهور امریکا مدعی است «حالا این ایران است که منزوی شده و تا زمانی که به توافق هسته‌ای بازنگردد منزوی خواهد ماند.» او نوشته است: «ماه گذشته، بیش از ۳۰کشور به ما پیوستند تا عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای گذشته‌اش را محکوم کنند. دولت من به افزایش فشار دیپلماتیک و اقتصادی ادامه خواهد داد تا زمانی که ایران آماده بازگشت به پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) باشد، همانطور که من همچنان آماده انجام این کار هستم.» به‌رغم موضع اواخر هفته قبل آنتونی بلینکن، که گفته بود امریکا «همچنان از اختیارات تحریمی خود برای هدف قرار دادن صادرات نفت، فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی» ایران استفاده خواهد کرد، ولی اصرار دولت امریکا بر تغییر مسیر ایران، طوری که به گفته بلینکن منجر به «پی‌ریزی مسیر «دیپلماسی معنادار» برای دستیابی به بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام» شود، نشان می‌دهد، سودای برجامی دولت بایدن همچنان قابل توجه است؛ و حالا در پیشرفته‌ترین نقطه هسته‌ای ایران روز شنبه گزارش‌های غیر رسمی از قول آژانس درباره تزریق گاز به سانتریفیوژ‌های نسل جدید را تأیید کرد. رویترز روز شنبه از قول آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش کرد که ایران توانایی غنی‌سازی اورانیوم خود با ماشین‌های پیشرفته را در تأسیسات زیرزمینی اتمی‌اش در نزدیکی قم، موسوم به تأسیسات فردو، بالاتر برده است. آژانس گفته که ایران شروع به تغذیه آبشاری از سانتریفیوژ‌های جدید متشکل از ۱۶۶ سانتریفیوژ از نوع آی-ار۶ با گاز هگزافلوراید اورانیوم کرده، اقدامی که به گفته آژانس، توانایی فنی ایران برای حرکت بین سطوح متفاوت غنی‌سازی را تسهیل می‌کنند. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، دیروز در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما ضمن تأیید این گزارش‌ها گفت: «گازدهی به زنجیره جدید ماشین‌های سانتریفیوژ IR۶ دو هفته قبل به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داده شد.» به گفته کمالوندی، اقدام روز شنبه ایران در برداشت محصول ۲۰ درصد از این زنجیره بخش فنی پایانی این اقدام اعلام شده قبلی بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش‌تر اطلاع رسانی کرده و اخیراً هم راستی‌آزمایی شده است. روزنامه صهیونیستی «جروزالم پست» نوشته که هرچند از نظر فنی اقدام جمهوری اسلامی در فردو به اندازه برخی از اقدامات قبلی غنی‌سازی چندان جدی نیست، اما در شرایطی که مذاکرات به بن‌بست رسیده، پیام روشنی به غرب دارد. با این حال روزنامه «تایمز آو اسرائیل» از قول منابعی در کانال ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی روایت متفاوتی از آخرین موقعیت هسته‌ای ایران ارائه کرده است: «پس از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که می‌گوید ایران شروع به استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته برای غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات زیرزمینی فردو کرده است، کانال ۱۲ ادعا می‌کند که اسرائیل اساساً از آسیب رساندن به ظرفیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ایران دست کشیده است.»‌به نوشته «تایمز آو اسرائیل»، این شبکه بدون ذکر منبع می‌گوید که ایران در حال حاضر اورانیوم غنی شده کافی [برای یک یا چند بمب]دارد. ارزیابی شبکه ۱۲ اسرائیل این است که دلیل حملات ادعایی اسرائیل علیه سایر عوامل مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای ایران از جمله ترور دانشمندان و حمله به پایگاه‌های توسعه موشکی و تمرکز بر برنامه تسلیحاتی ایران، نیز ناامیدی از آسیب رساندن به تأسیسات هسته‌ای ایران بوده است. علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران یک نسخه از گزارش «تایمز آو اسرائیل»‌را به توئیتر خود پیوست کرده و با اشاره به سرعت گرفتن غنی‌سازی ایران در توئیتر نوشته است: «محدود کردن ذخایر و غنی‌سازی از طریق توافق هسته‌ای (برجام) کارساز بود. خروج از معامله‌ای که آن محدودیت‌ها را حفظ کرده بود، کارایی نداشت. تلاش برای تصحیح آن خطا از طریق خرابکاری، اشتباه را تشدید کرد و (حالا) ما اینجا هستیم، با برنامه هسته‌ای ایران در پیشرفته‌ترین نقطه خود تاکنون.»

مقام‌های ایرانی سال‌هاست مصرانه می‌گویند که ایران قصدی برای ساختن سلاح هسته‌ای ندارد و برآورد جامعه اطلاعاتی امریکا نیز همچنان این است که ایران تصمیم سیاسی برای ساخت سلاح هسته‌ای نگرفته، ولی برآورد کارشناسان غربی این است که در تئوری، ایران فقط چند هفته تا ساختن سلاح هسته‌ای فاصله دارد. اریک برور چند روز قبل در فارین افرز نوشت: «تهران اکنون اورانیوم غنی شده کافی برای ساخت بمب هسته‌ای را داراست و تنها چند هفته تا پشت سر گذاشتن نقطه گریز هسته‌ای فاصله دارد. اگرچه رسیدن به این نقطه، به تنهایی به ایران بمب هسته‌ای نمی‌دهد، اما مهم‌ترین گام در ساخت آن است.»

دریچه بسته نمی‌شود

بعد از مذاکرات دوحه، ایران و امریکا دو روایت متفاوت از نتیجه مذاکرات ارائه کردند. مقام‌های امریکایی گفتند که ایران برای احیای توافق برجام خواسته‌هایی «فراتر» از این توافق دارد و رابرت مالی، نماینده ویژه امریکا نیز ادعا کرد که مشخص نیست ایرانی‌ها اصلاً به چه دلیلی به دوحه آمده بودند. با این حال، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران گفته که آنچه امریکایی‌ها خواسته‌های فرابرجامی می‌نامند در واقع همان «ارائه تضمین‌های اقتصادی از سوی واشنگتن» است. او گفته است: «برخلاف برخی ادعا‌های رسانه‌ای طرف امریکایی ما هیچ‌گونه مطالبه زیاده‌خواهانه‌ای نداریم، هیچ‌گونه مطالبه فرابرجامی مورد ادعای امریکا را نداریم. مطالبات ما کاملاً در چارچوب توافق سال ۲۰۱۵ است.»‌به گفته امیرعبداللهیان «امریکا باید متعهد باشد که جمهوری اسلامی ایران از مزایای کامل توافق سال ۲۰۱۵ برخوردار خواهد شد. این چیزی است که تاکنون طرف امریکایی نتوانسته ما را نسبت به تحقق آن مطمئن کند.» تحت چنین شرایطی، هرچند احتمال توافق بعد از بن‌بست در دوحه کمتر شده، ولی مجموع موضع‌گیری‌های طرفین نشان می‌دهد نه ایران و نه طرف‌های غربی همچنان نیم‌نگاهی به توافق دارند. حتی بدبین‌ترین دیدگاه‌های در میان جناح راست در سرزمین‌های اشغالی هم به رغم ارزیابی رسیدن مذاکرات به نقطه پایان، توافق را همچنان محتمل می‌دانند. نفتالی گرانوت روز چهارم جولای، به فاصله کوتاهی بعد از مذاکرات قطر، در جروزالم پست نوشت: «گفتگو‌های ایران و قدرت‌های جهانی به رهبری امریکا بر سر تمدید توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ به یک نقطه حساس رسیده است. به نظر می‌رسد که مذاکرات به بن‌بست رسیده است.» گرانوت‌با این حال نوشته است: «نمی‌توان پیشرفت لحظه آخری در مذاکرات را در نتیجه مصالحه در قالب راه‌حلی که نیروی قدس را از بقیه سپاه جدا می‌کند، برای حل مناقشه تحریم‌ها رد کرد.» نکته مهمی که برخی کارشناسان به آن اشاره می‌کنند، محدود شدن گزینه‌های دولت بایدن در صورت قطعی شدن شکست مذاکرات است. گرانوت می‌نویسد: «در شرایط فعلی، امریکا و قدرت‌های غربی باید سیاست شفافی را برای مقابله با گام‌های یکجانبه ایران تدوین کنند. به نظر می‌رسد که گزینه‌های در اختیار آن‌ها نسبتاً محدود است.» او به کم اثر شدن تحریم‌ها اشاره کرده و نوشته است: «اعمال تحریم‌های اقتصادی اضافی علیه ایران توسط غرب به عنوان تنها واکنش، تنها تأثیر محدودی خواهد داشت، زیرا ایرانی‌ها توانایی چشمگیر خود را برای انطباق با رژیم تحریم‌ها ثابت کرده‌اند. از جمله دلایل دیگر، ایران می‌تواند با بهره‌برداری از کمک‌های چین این کار را انجام دهد، زیرا پکن به خرید نفت ارزان‌تر ایران و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ایران ادامه می‌دهد.»‌تحت چنین شرایطی، کارشناسان معتقدند که دو طرف پنجره مذاکرات را همچنان گشوده نگه خواهند داشت. دیاکو حسینی، کارشناس سابق مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری می‌گوید: «فکر نمی‌کنم که ایران و امریکا مایل باشند که شکست مذاکرات را اعلام کنند این فقط برای ایران نیست، امریکا هم همین حالت را دارد برای اینکه وقتی چنین شکست بزرگی اعلام می‌شود گزینه‌های جایگزینی باید به میان بیاید و این گزینه‌ها نمی‌تواند، چیزی به جز افزایش تنش باشد.» او می‌گوید: «طبیعی است که ایران بر خواسته خود اصرار می‌کند و قابل درک است که دولت بایدن هر روز که به انتخابات نزدیک می‌شود، توان خود را از دست می‌دهد، ولی این توافق امکان‌پذیر و شدنی است، هرچند با گذشت زمان، فرصت محدودتر می‌شود و امکان موفقیت مذاکرات کمتر می‌شود. در عین حال با توجه به نیاز طرفین به برجام و فقدان جایگزین‌های معتبر، امکان دسترسی به توافق وجود دارد و ممکن است ما در هفته‌های آینده شاهد چنین توافقی باشیم.»

منبع: روزنامه جوان