از مرگ آگاهی تا سیرک کدوحلوایی

به گزارش فردا: متن این یادداشت به شرح زیر است:

شب سی و یکم اکتبر در برخی کشورها با عنوان هالووین شناخته می شود.

هالووین که مخفف هالووز ایونینگ (Hallows Evening) به معنای "عصر قدیسان" است در  فرهنگ مسیحی، روزی برای بزرگداشت قدیسان و شهدای مسیحیت است اما در فرهنگ عامه به عنوان ترسناکترین شب سال تلقی شده و با آداب و رسومی برگزار می شود. 

روشن کردن آتش و شمع بر مزار مردگان و یادکرد مرگ مهمترین رکن این سنت دیرین است. 

بر اساس باورهای قدیمی مسیحیان بویژه در ایرلند که بسیاری از پژوهشگران، ریشه هالووین را در آداب و رسوم سنتی این منطقه می دانند هنگامی که مرز میان دو جهان به نازک ترین حد خود برسد ارواح امکان آمدوشد خواهند داشت و این شب نازکترین پرده میان شب و روز است که در زبان علمی نوعی اعتدال پاییزی به حساب می آید.

 در چنین شبی، مومنان در خارج از خانه برای اموات خود آتش روشن کرده و از مهمانان خود (ارواح) با غذا یا خوراکی هایی چون آجیل و سیب استقبال کرده و در آیین های سنتی برایشان نماز و دعا برپا می کردند و پس از آن به شادی و جشن و بازی می پرداختند. بازی های مرسوم نیز مبتنی بر یادآوری مرگ و آینده افراد حین و پس از مرگ و سرب و شراب به عنوان دو نماد جهنم و بهشت از ابزارهای پرکاربرد محسوب می شد.

فردای این شب یعنی اول نوامبر نیز با عنوان روز درگذشتگان گرامی داشته می شد و مناسک مذهبی نماز و دعا برایشان برپا می شد.

نواختن ناقوس کلیسا به یاد مردگان، عبور کاروان سیاه پوش در کوچه و خیابان و یادآوری مرگ به مومنان و پخت نان به شکل صلیب و هدیه دادن به کودکان به عنوان صدقه از جمله کارهای این روز بود.

از قرن شانزدهم این سنت مذهبی در سایر مناطق بریتانیا نیز رواج‌یافت اما به دلیل تعارضات خوانش پروتستانی از مرگ و عدم امکان بازگشت ارواح به برزخ در نگاه پروتستان ها و برخلاف کاتولیک ها این رسم مذهبی به عنوان یک سنت پاپی تلقی شد و در این مناطق با حذف آموزه های آخرت محور به تدریج رنگ و بوی یک جشنواره تفریحی به خود گرفته و از مذهب تهی شد. 

در این دگردیسی سنتی، افراد با پوشیدن لباسهایی خود را به شکل ارواح درآورده و با زدن قاشق بر ظروف پرصدا از دیگران خوراکی و هدایایی دریافت و برایشان دعا می کردند و در صورت عدم دریافت هدیه شیطنت هایی می کردند. 

این روند در قرن هجدهم بیش از پیش از آموزه های مذهبی خالی و به یک شوخی شبانه تبدیل شد و تا قرن بیستم به سایر اروپا و حتی امریکا رسید. 

در فرانسه نماز خواندن کنار مزار عزیزان و قراردادن ظروف شیر برای آنان، در ایتالیا قراردادن ظرف بزرگی از غذا برای ارواح، در اسپانیا پخت شیرینی هایی به نام استخوان های مقدس و قراردادن آنها روی قبر مردگان از جمله رسومی است که همچنان ادامه دارد.

حمل فانوسی از جنس کدو که نماد ارواحی است که نه راهی به بهشت دارند و نه به جهنم از جمله معروف ترین نمادهای این شب است.

امروزه این سنت مذهبی با درآمیختن در آداب محلی و بین المللی و تاثیرپذیری از فیلم های هالیوودی ژانر وحشت و داستان های فرانکشتاین و دراکولا و... به یک جشن متفاوت و فراگیر تبدیل شده که بازار اقتصادی گسترده ای ایجاد نموده و به‌سبب جذابیت های بصری و نمایشی، با استقبال سایر مردمان جهان و مومنان به سایر مذاهب نیز روبرو شده است. 

در ایران نیز بویژه در سالهای اخیر، علاقه به هالووین در میان اقشاری از جامعه با استقبال روبرو گردیده که ریشه آن را می توان در چالش هویت فرهنگی در کشور و ناخرسندی یا ناآگاهی از داشته های جذاب فرهنگی و ضعف مناسک سازی از رسوم سنتی ملی و مذهبی و تعارضات کم حاصل میان سنت و نوگرایی یا آداب و رسوم مذهبی و ملی جستجو نمود. 

توجه به سیر دگردیسی یک سنت مذهبی مرگ آگاهی به یک سیرک اقتصادمحور،‌ ضرورت پایش، پردازش و بازخوانی سنت ها و مناسک را گوشزد می کند که نقش پژوهشگران فرهنگ و وزارت میراث فرهنگی را بیش از پیش برجسته می سازد.