راه وین از بروکسل می‌گذرد؟

گروه سیاسی فردا: «مذکرات به زودی آغاز می‌شود» این جمله ای بود که امیرعبداللهیان بیان کرد و از تکمیل شدن سناریوی مذاکراتی در دولت سیزدهم به نوعی خبر می دهد. هرچند به ظاهر برای از سرگیری گفتگوی های احیای برجام قرار است ابتدا نشستی مقدماتی در بروکسل برگزار و ایران برخی مسائل را به طرف اروپایی یادآور شود، اما شواهد و قرائن نشان می دهد که در نهایت از دل این نشست پیام مهمی توسط اروپایی‌ها به مقامات کاخ سفید مخابره خواهد شد. شاید بر همین اساس بود که امیرعبداللهیان گفت «آمریکایی ها واقع‌بینانه به وین بیایند».

اما سئوال اصلی و اساسی آن است که اروپایی ها آیا میانجی‌های مورد اعتمادی هستند؟ موضوعی که بسیاری از تحلیلگران با تردید به آن می نگرند. وقتی به سابقه 20 ساله مذاکرات هسته ای نگاه می شود، واقعیت امر آن است که اروپایی ها در هیچ مقطعی نتوانستند خودی نشان دهند و همواره نقش نخودی را داشتند. تجربه نخست برای زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی بود که مذاکرات با سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلستان شکل گرفت و چند دوره مذاکرات انجام شد؛ هر زمان ایران با این سه کشور اروپایی به توافق می رسید و این سه کشور می رفتند و با آمریکا مشورت می کردند، اختلاف دیدگاه بین آنها با آمریکا موجب می شد که توافقات انجام شده به نتیجه نرسد. در واقع همان زمان مشخص شد که اروپایی ها نمی توانند توافقات شان با ایران را به آمریکا بقبولانند.

تا آنکه در نهایت یک رویکرد عملگرایانه شکل گرفت و آمریکا به مذاکرات اضافه شد و برجام حاصل این رویکرد بود. بعد از آن زمانی که ترامپ خارج شد بلافاصله کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا مواضع تندی نسبت به این اقدام آمریکا گرفتند و خود را پایبند به برجام خواندند اما آنها حتی نتوانستند آب باریکه اینستکس را هم راه اندازی کنند. اروپایی ها بعد از شیوع کرونا نیز نتوانستند حتی واکسن و دارو به ایران برسانند. این نشان می دهد که دولت جدید ایران هنوز نگاه واقعگرایانه ای به مذاکرات وجود ندارد و وزن طرف اروپایی برای دولت سیزدهم مشخص نیست. تجارب گذشته نشان می دهد اروپایی ها بدون آمریکا هیچ گونه وزنی ندارند. حشمت الله فلاحت پیشه در این رابطه می گوید « ایران اعلام کرده به جای وین به بروکسل می رود و سعی می کند ابتدا مسائلی را با اروپا مطرح و اروپا نقش واسطه را با آمریکا بازی کند، در صورتی که امروز باید بپذیریم غیر از آمریکا دیگر طرف های برجام بیشتر سعی دارند به عنوان یک بازیگر میانجی خودشان را اثبات کنند.» موضوعی که قاسم محبعلی نیز به آن اعتقاد دارد و می گوید «مذاکره با اروپایی‌ها هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت و آنها صرفا نقش پیام‌رسان دارند. مذاکره مجزا با اروپایی‌ها وقت تلف‌کردن است.  اراده ایران و آمریکاست که می‌خواهند به نتیجه برسند یا نه و اگر این دو کشور تصمیم خود را نگرفته باشند، هیچ کاری نه از دست اروپایی‌ها بر می‌آید، نه از دست روسیه و چین».

جالب اینجاست که حتی تحلیلگران مخالف برجام نیز وزن و جایگاه اروپا را زیر سئوال می برند. به عنوان نمونه محمدحسن قدیری ابیانه می گوید « قدیری ابیانه گفت «اروپایی‌ها هرچند تمایل دارند مستقل از آمریکا تصمیم بگیرند اما در شرایط کنونی توان چنین کاری را ندارند و بیشتر پادوی آمریکا محسوب می‌شوند بنابراین ایران تحت هیچ شرایطی نباید به آنها اعتماد کند.»

در حالیکه کارشناسان سیاست خارجی اعم از موافق یا مخالف برجام امید چندانی به نتایج نشست بروکسل ندارند اما به نظر می رسد نباید درباره این موضوع پیش داوری کرد. باید منتظر ماند و دید در نهایت چه نتیجه ای رقم خواهد خورد. اطمینان در کلام تیم سیاست خارجی دولت سیدابراهیم رئیسی این طور نمایان می کند که گام ها برای از سرگیری مذاکرات وین هدفمند برداشته می شوند.