ایران چگونه روسیه را مجاب به حضور در سوریه کرد؟

دیپلماسی ایرانی: چندین فرض در رابطه با لغو تحریم ها و برقراری مجدد سرمایه گذاری شرکت های غربی در ایران و تاثیر آن برای روابط ایران و روسیه وجود دارد. دیدگاه های مختلفی وجود دارد که نشان می دهد ایران احیا شده می تواند به عنوان یک صادرکننده عمده نفت و گاز با روسیه رقابت کند. با این حال هرگونه هرگونه چشم اندازی از روابط تهران و مسکو باید در یک زمینه بزرگتر به خصوص نقش ایران در استراتژی خارجی مسکو در آسیا دیده شود.

علاوه بر این با توجه به این که روسیه یکی از بازیگران فعال در میان شش قدرت جهانی در توافق هسته ای با تهران بود، بنابراین منطقی است که قبول کنیم مسکو به دنبال تضمین منافع خودش در ایران و منطقه باشد.

این یک واقعیت است که مسکو رویکردهای استراتژیک چند وجهی را نسبت به توافق هسته ای دنبال می کرد. با روی کار آمدن حسن روحانی و رویکرد وی مبنی بر تعامل، مسکو با استفاده از کارت ایران به دنبال تامین امنیت در برابر ایالات متحده و متحدانش بود. اما رویکرد تهران در قبال بسیاری از رویدادهای استراتژیک تغییر کرده است. این تغییرات خودش را در دیدارهای میان تهران و مسکو در طول یک دهه اخیر نشان می دهد.

حضور نظامی روسیه در سوریه که بسیاری از کارشناسان را شگفت زده کرد، نشانه ای دیگر از پیشرفت در آرمان های ژئوپولیتیک روسیه است. نکته جالب توجهی که وجود دارد این است که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مسکو در سالیان متمادی در خارج از حوزه منتسب به «خارج نزدیک» خود دست به عملیات نظامی زده است.

در هر صورت حملات هوایی روسیه که مدت های طولانی درباره آن تصوراتی وجود داشت، در زمانی کمتر از سه ماه بعد از دیدار قاسم سلیمانی، ژنرال بانفوذ ایرانی از مسکو در جولای 2015 اتفاق افتاد. براساس گزارش ها سفر سلیمانی به مسکو و دیدار با رئیس جمهور ولادیمیر پوتین، گام اولیه برای حضور نظامی گسترده روس ها در سوریه بوده است.

روسیه با ترتیب دادن به چنین سفری به دنبال بی اعتبار کردن تحریم های سازمان ملل بوده است. به همین دلیل تهران، فقط سلیمانی را به عنوان فردی که باید به روسیه سفر و با پوتین ملاقات و درباره جنگ سوریه صحبت کند، انتخاب کرد.

اگر ایران مناسبات سیاسی و تجاری اش در اوراسیا را بار دیگر احیا کند، مطمئناً روسیه دچار مشکل خواهد شد. پیوند ایران و روسیه بستگی به پایان یافتن مخالفتشان با یکدیگر در بازار انرژی اروپا و آسیا خواهد داشت. ایران آمادگی دارد تا مقادیر بسیار زیادی نفت خام به بخش تجاری تزریق کند و فشار وارد آمده روی قیمت نفت را کاهش دهد.

در جریان دیدارهایی که میان مقامات روسی و ایرانی که برخی شان در حاشیه مذاکرات هسته ای جریان داشتند، صورت گرفت، تهران از موضع بالاتر مذاکره می کرد. ایرانی ها احتمالاً بهتر از مقامات روسی تبعات از دست دادن اوضاع ژئوپولیتیک را متوجه شده بودند.

منابع روسی می گویند سفر سلیمانی به مسکو آخرین مرحله از سلسله دیدارهایی بود که پیش از این در تهران برای پیشنهاد طرحی انجام می گرفت که مسکو نمی توانست آن را رد کند. دولت ایران از مسکو درخواست کرد تا در ازای پیشرفت اتحاد روسیه و ایران در زمانی که تحریم ها لغو می شود، در سوریه مشارکت کند.

با علم به این که ایران منبع قابل اتکایی برای اقتصاد روسیه آن هم در زمانی بحرانی است، پوتین نمی تواند این پیشنهاد را رد کند. تاثیر تهران بر مسکو در جنگ سوریه مشخص می سازد که چرا ایران برای اعطای مجوز عبور به هواپیماهای ترابری روسیه عجله داشته است، آن هم در زمانی که کشورهای اروپایی حریم هوایی خودشان را بر روس ها بسته بودند.

اما سوالی که همچنان مطرح است این است که چرا با این وجود مسکو حملات هوایی اش را دو ماه بعد از این وقایع، در سوریه آغاز کرد. پاسخ تحولات سیاست داخلی ایالات متحده بوده است. روسیه زمانی که توافق هسته ای ایران توسط سناتورهای جمهوری خواه در معرض نابودی قرار داشت، حضورش در سوریه را هم حداقلی نگه داشته بود.

بسیاری در روسیه معتقدند که زمانی که دو کشور با یک دشمن روبرو نباشند، ایران بدون شک به سمت غرب متمایل می شود و حتی این احتمال وجود دارد که با ایالات متحده علیه روسیه همکاری کند. واقعیتی که در این زمینه وجود دارد این است که در صورت وقوع این احتمال روسیه تاثیرش در خاورمیانه و چه بسا در جهان را از دست می دهد.