ارتش سری داعش در عربستان

روزنامه دنیای اقتصاد: یک دیوار بلند در برابر داعش کشیده شده است. از زمانی که ائتلاف ضدداعش، نقش بیشتری را در برابر این گروه ایفا می‌کند، این گروه دیگر نتوانسته مانند گذشته عملیات وسیعی را در داخل خاک عراق و سوریه انجام دهد و حتی این گروه مقادیر زیادی از اراضی به دست آورده خویش را از دست داده است. از دست دادن اراضی ممکن است چند سال یا حتی یک دهه طول بکشد؛ اما این گروه در این مدت اراضی زیادی را از دست داده است.

به نوشته نشنال اینترست، اگرچه منابع مالی داعش قطع شده و فشارهای بین‌المللی روی این گروه افزایش یافته است، اما ممکن است که از دست رفتن افراد این گروه به آسانی از دست دادن اراضی‌شان نباشد. گروه داعش تا حد زیادی متشکل از جنگجویان خارجی است و کمترین ارتباط را با کشورهایی که می‌جنگند، دارند اما اگر قرار باشد داعش جایی ویژه را برای خود انتخاب کند، گزینه بعدی عربستان سعودی خواهد بود. با نا‌آرامی‌های داخلی، کاهش ذخایر ارزی عربستان سعودی، بی‌ثباتی اقتصادی و تاریخی مملو از درگیری‌های نظامی با کشورهای همسایه، خانه سعودی‌ها آماده شورش است و باید گفت این شرایط عربستان سعودی را مستعد و ایده‌آل برای افراطیون می‌سازد. داعش با از دست دادن اراضی خود می‌تواند روی عربستان سعودی حساب باز کند و عربستان تبدیل به نقطه‌ای خطرناک در منطقه شود.

عوامل ریسکی داخلی

عربستان سعودی همواره از نظر دموگرافی و مسائل سیاسی و اقتصادی با چالش مواجه بوده است. 28 میلیون نفر جمعیتی که عربستان دارد، یک سوم از آن را مهاجران تشکیل می‌دهند که عمدتا به‌عنوان نیروی کار در این کشور ساکن هستند. از این جمعیت، نزدیک به 70 درصد آن را جوانان تشکیل می‌دهند که زیر 30 سال سن دارند، در رده سنی افرادی که آمادگی ورود به مشاغل را دارند، نرخ بیکاری به 30 درصد رسیده است. ملی‌گراها و غیرملی‌گراها براساس قانون شریعت و بنیان‌های سختگیرانه فرقه وهابیت زندگی می‌کنند. کسانی که از داخل پادشاهی برای مدرنیزاسیون عربستان سعودی تلاش و تقلا می‌کنند معمولا با موانع سختگیرانه افراد «اولترا محافظه‌کار وهابی» روبه‌رو می‌شوند و همین امر موجب شده است از داخل، پادشاهی شکننده شود. انتخاب ملک سلمان در این کشور هم عامل دیگری برای شکنندگی شد و شعله‌های اختلافات را در داخل خاندان سلطنتی بالاتر کشید. این درِ باز شده ممکن است در آینده عامل بی‌ثباتی شود و از همین در تروریست‌ها وارد عربستان سعودی شوند. عربستان سعودی همچنین ممکن است از درآمد اصلی خود هم ضربه بخورد، عربستان نزدیک به 80 درصد بودجه خود را بر اساس فروش نفت تنظیم کرده است. از این رو این کشور به دلیل پایین آمدن بهای نفت در بازارهای جهانی به شدت آسیب‌دیده و با عظیم‌ترین کسری بودجه در تاریخ خود روبه‌رو شده است. عربستان سعودی به‌طور سنتی به ثروت نفتی خود وابسته است تا مشاغلی را که پرداخت بالا دارند و از قضا حامیان کلیدی آنها هستند، تامین و تطمیع کنند. اما با سقوط سریع قیمت نفت در بازارهای جهانی عربستان سعودی ممکن است شهرت خود را در میان مشاغل مختلف از دست بدهد. ثروت عظیم نفتی عربستان سعودی بدون شک موجب بی‌ثباتی خواهد شد؛ اما بحران نفتی ممکن است فهرستی از عدم قطعیت‌ها را در این کشور بالاتر ببرد. این شرایط نه تنها موجب دلگرمی سازمان‌های تروریستی خواهد شد، بلکه زمینه‌ای فراهم خواهد کرد تا افراد ناراضی، بیکار و جوانان به این گروه‌های شورشی بپیوندند.

پیشینه شورش‌

از دهه 1990 که عربستان سعودی اجازه داد تا ایالات‌متحده پایگاه دائمی خود را در این کشور بنا کند، مخالفت‌ها از سوی افراد فوق‌العاده محافظه‌کار وهابی بالا گرفته است. این افراد اعتقاد دارند عربستان باید تمام مناسبات خود را با کشورهای غربی قطع کند. اولترا محافظه‌کاران به‌طور ثابت یک پای مشاجره و نزاع با ایالات‌متحده هستند. اسامه بن‌لادن تنها یکی از این موارد است. افراد تندرو و رادیکال وهابی در بیشتر عملیات‌ تروریستی در عربستان نقش اصلی را ایفا کرده‌اند. از این رو عربستان سعودی تلاش‌های خود را در لب مرز برای مبارزه با تروریسم افزایش داده و حتی نیروهای خود را به خارج از مرزها فرستاده است تا با تروریست‌ها بجنگند، اما این عکس‌العمل‌ها یادآور این ضرب‌المثل است که می‌گوید: «خیلی کم و خیلی دیر.» عربستان سعودی همیشه در جنگ خارجی ناموفق بوده است. زمانی بود که عربستان جوانان خود را تشویق می‌کرد که برای کمک به برادران مسلمان خود به عراق، افغانستان و چچن بروند؛ اما این التفات موجب می‌شد که نتیجه عکس برای آنها حاصل شود. زیرا این جوانان، پس از بازگشت به عربستان آن جوان سابق نبوده و تبدیل به یک نیروی جنگی کارآزموده شده بودند. این جوانان عمدتا در داخل کشور تبدیل به نیروهای خطرناکی می‌شوند که هر آن احتمال منفجر شدن آنها می‌رود. در این راستا عربستان سعودی یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان نیروهای شورشی در داخل خاک سوریه و عراق است. گفته می‌شود 2 هزار نفر از جنگجویان خارجی داعش، اهل عربستان هستند. در داخل خانه‌های آن‌ها هم می‌توان مقادیر بی‌شماری توییت پیدا کرد که از اقدامات داعش حمایت می‌کنند. این جوانان ممکن است با بازگشت خود به داخل مرزهای عربستان سعودی، آتش جنگ را در داخل این کشور روشن کنند. آن چنان که تاریخ هم نشان داده، عربستان سعودی می‌تواند تبدیل به مرکزیتی از تروریسم جهانی شود.

فشارهای خارجی

در مجموع فشارهای داخلی ناشی از بیکاری در عربستان سعودی، حضور جمعیت عظیم از مهاجران و سقوط قیمت نفت است. در فشارهای خارجی هم عوامل چندگانه‌ای می‌توان برشمرد. عربستان سعودی در حال بمباران یمن است، به‌گونه‌ای که زیرساخت‌های این کشور را از بین برده است. توافق به‌دست آمده بین ایران و کشورهای غربی هم موجب شده تا موقعیت عربستان سعودی در منطقه بیش از پیش تضعیف شود. داعش هم همواره عربستان را به دلیل ارتباط نزدیکی که مقامات این کشور با ایالات‌متحده دارند مورد هدف قرار می‌دهد. مقامات امنیتی عربستان سعودی در سال 2015، بیش از 100 تن از افراد مرتبط با داعش را در این کشور دستگیر کرده‌اند. فشارهای داخلی به همراه فشارهای خارجی می‌تواند شکنندگی عربستان را افزایش دهد و این نقطه را به منطقه‌ای ایده‌آل برای تروریست‌ها، به‌ویژه داعش تبدیل کند.