قمار ترکیه و روسیه بر سر قدرت و مشروعیت

ایسنا: پیش از ظهر سه‌شنبه سوم آذر دو خلبان روسی در حالی مورد هدف دو موشک اف ‌16 ترکیه‌ای قرار گرفتند که وقوع حملات تروریستی گسترده در پاریس بیش از هر زمانی جبهه منشق علیه داعش را متحد کرده و نتایج نشست 23 آبان وین-‌2 بیش از گذشته کورسویی را در دل بحران سوریه روشن کرده بود.

در این میان اما اقدامات پیشین دولتمردان آنکارا در اعتراض‌ مکرر علیه عملیات نیروهای روس در شمال سوریه به ویژه در مناطق ترکمان‌نشین، از آمادگی آن‌ها برای اقدامات این چنینی مانند صدور دستور سرنگونی جنگنده "ناشناس" خبر می‌داد.

تنها چند روز پیش از این اقدام، دولت ترکیه در اعتراض به بمباران شدید روستاهای ترکمان‌ در شمال سوریه، سفیر روسیه در کشورش را احضار کرده و یک روز پیش از آن هم خواهان برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل برای مذاکره حول محور ترکمان‌ها در سوریه شده بود.

به هر حال اما بسیار روشن است که گسترش تنش‌ها بین مسکو و آنکارا به سادگی بحران را در سوریه به عنوان زمین بازی طرفین تشدید می‌کند.

سوآت کینیکلی‌اوغلو، نماینده پیشین پارلمان ترکیه هم تاکید می‌کند که این درگیری‌ها در بحران دمشق تاثیرگذار خواهند بود: سوریه شاهد مهم‌ترین نتایج تنش‌ها‌ بین ترکیه و روسیه خواهد بود چرا که مسکو قطعا حملات خود علیه متحدان آنکارا را در خاک سوریه افزایش می‌دهد.

استقرار ناو اتمی روسی در مدیترانه و سامانه‌های موشکی این کشور در مرز سوریه و ترکیه در کنار هشدارها و برخوردهای رو به افزایش دو کشور در دریای اژه، سواحل کریمه و مدیترانه اما نگرانی درباره احتمال وقوع جنگ ترکی-روسی را هر روز افزایش می‌دهد. اگر تا دیروز تحلیلگران و سیاستمداران نسبت به آغاز جنگ سرد هشدار می‌دادند حالا کلیدواژه ابراز وحشت علمای سیاسی آغاز جنگ جهانی سوم است.

کینیکلی‌اوغلو درباره احتمال وقوع درگیری دو طرف اما نظر دیگری دارد: درگیری مستقیم دو کشور در یک جنگ مستقیم بسیار غیرمحتمل به نظر می‌رسد اما آن‌ها قطعا تلاش خواهند کرد تا یکدیگر را در سوریه زمین بزنند.

وی آب پاکی را روی دستان متحدان ترکیه در سوریه می‌ریزد: به نظر من این درگیری‌ها نتایجی بسیار منفی برای متحدان ترکیه در سوریه خواهد داشت.

تماس‌های چندباره رجب‌طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه با کرملین، تاکید مدام ترک‌ها بر این ادعای مضحک درعدم اطلاع آن‌ها از روسی بودن جنگنده مذکور و جلسه فوری با ناتو همگی نشان می‌دهند این روزها اضطراب مهمان "آک سارای" است. "واکنش‌های اغراق‌آمیز روسیه " در مقابل آنچه که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور این کشور آن را "خنجر زدن از پشت" توصیف کرده اما به هیچ‌وجه قابل پیش‌بینی نیست.

تا کنون ورود ترکیه‌ای‌ها به روسیه بدون ویزا و پروازهای چارتر بین دو کشور ممنوع شده است. علاوه بر این دولت روسیه واردات تعدادی از تولیدات غذایی از ترکیه و درصدی از صادرات انرژی به این کشور را لغو، فروش بسته‌های مسافرتی به ترک‌ها را ممنوع کرده و ادامه ساخت تاسیسات هسته‌ای این کشور را به حالت تعلیق درآورده و هشدار داده است تا عدم پوزش مقامات ترکیه‌ای اقدامات بیشتری هم در راه خواهند بود.

عضو پیشین حزب حاکم عدالت و توسعه که در سال 2013 و پس از اعتراضات پارک گزی از آن جدا شد با تاکید بر جدی بودن این تحریم‌ها عنوان می‌کند: این تحریم‌ها جدی هستند اما جدی‌ترین آن‌ها در بخش انرژی است. ترکیه 58 درصد گاز و 20 درصد نفت خود را از روسیه وارد می‌کند؛ مسئله‌ای که اگر در تحریم‌ها جای داده شود نمی‌تواند از سوی دولت نادیده گرفته شود.

این روزها اما "تزار روس" آن قدر عصبانی است که چیزی از او بعید نباشد تا جایی که نزدیکانش پس از حادثه سوم آذر در هر یک از مصاحبه‌های خود تاکید کرده‌اند، " روابط مسکو-آنکارا دیگر هرگز به روال گذشته برنخواهد گشت."

این عصبانیت و روابط بین فردی رهبران دو کشور حل این بحران و پیش‌بینی آن را دشوارتر می‌کند. اکنون درگیری مسکو و آنکارا دیگر یک رقابت سیاسی صرف نیست بلکه قمار غرور و مشروعیت داخلی دو مدعی است.

سخنگوی اسبق کمیته امور خارجه پارلمان ترکیه درباره آینده وضعیت بین دو کشور می‌گوید: فکر نمی‌کنم این تنش‌ها تا زمانی که پوتین احساس کند به خوبی پاسخ اقدام ترکیه را داده، پایان یابد. تا کنون هم شاهد نتایج جدی این درگیری در بخش‌های اقتصادی بوده‌ایم.

در این میان سیاستمداران روسیه پیش و پس از حمله روز سه‌شنبه سه آذر ماه همواره بر ادعایی تاکید می‌کنند که بسیاری دیگر با آن‌ها هم‌نظرند: آنکارا به نحوی از داعش حمایت می‌کند.

از ابتدای بروز جنگ در سوریه در سال 2011 دولت آنکارا همواره شدیدترین مواضع را علیه بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه اتخاذ کرده است. اصرار بر ضرورت کناره‌گیری اسد از قدرت، پشتیبانی از گروه‌های مخالف دولت و تردد ساده شبه‌نظامیان از ترکیه از روز اول به ادعاها درباره حمایت دولت آنکارا از داعش دامن زد.

این روزنامه‌نگاران ترک بودند که در وهله اول شواهدی از این ادعا منتشر کردند؛ روزنامه‌نگارانی که به اتهام انتشار تصاویر محموله‌ تسلیحاتی ترکیه در مرز سوریه این روزها را در زندان سپری می‌کنند.

دولت آنکارا پس از حمله سوروچ در مرداد ماه اما ضرورت تغییر در مواضع خود علیه داعش را احساس کرد. مواضعی که باز هم به شدت مواضع آنکارا علیه دولت دمشق نبوده و نیست.

جانشین اسبق رییس کمیته خارجی حزب عدالت و توسعه در پاسخ به ادعاها درباره سازش ترکیه با داعش و سایر گروه‌های افراطی در سوریه بر "درست نبودن آن‌ها" تاکید و اظهار می‌کند: به اعتقاد من این مسئله صحت ندارد اما این یک حقیقت است که آنکارا اکنون به داعش به عنوان تهدید جدی‌تری نگاه می‌کند.

وی با تاکید بر "دشوار بودن کنترل مرزی با این گستردگی" در توجیه اقدامات ناکافی دولت کشورش در قبال این سازمان تروریستی و بستن بخش‌های مهم مرز بین سوریه و ترکیه برای جلوگیری از تردد شبه‌نظامیان داعشی خاطرنشان می‌کند: ممکن است این رویکرد وجود داشته باشد که با انجام اقدامات جدی‌تر از سوی دولت، حملات داعش در خاک ترکیه افزایش یابد.

دامن زدن به بلوای سوریه به نظر می‌رسد که از روز نخست تحولات این کشور در دستورکار آنکارا قرار داشته است. البته که جدال اردوغان با دولت فعلی دمشق مسئله‌ای پوشیده نیست اما تداوم تاکید بر چنین رویکردی از سوی برخی کشورها به ویژه کشورهای منطقه چون ترکیه و عربستان آن هم در شرایطی که مبارزه با داعش به عنوان "خوره ثبات و امنیت جهان" باید در اولویت قرار گیرد این سوال را ایجاد می‌کند که اساسا از نظر این کشورها راه‌حل چنین بحرانی چه می‌تواند باشد؟

رییس مرکز روابط استراتژیک ترکیه با تاکید بر ضرورت "برگزاری انتخاباتی آزادانه و عادلانه در تعیین سرنوشت سوریه به عنوان پیش‌شرط هر تغییری" این سوال را این چنین پاسخ می‌دهد: به نظر من ترکیه بر تغییر رژیم در سوریه متمرکز است و جایگزینی یک دولت سنی را راه‌حل بحران می‌داند. اما با توجه به ماهیت افراطی اپوزیسیون سنی این کشور معتقدم ترکیه به کنار رفتن اسد و روی کار آمدن فردی مشابه هم راضی خواهد بود.

سیاستمداران بسیاری در ابتدای این راه گمان می‌کردند می‌توانند از راه‌های متفاوت به حل هم‌زمان بحران سوریه و گسترش تروریسم با ظهور داعش دست یابند اما زمانی که پای داعشی‌ها به خارج و پای خارجی‌ها به داعش باز شد اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که علاج هر یک از این غده‌ها جز با درمان دیگری ممکن نیست.

کینیکلی‌اوغلو نیز مانند سایر سیاستمداران اکنون معتقد است "نابودی و شکست داعش جز با حل بحران سوریه" ممکن نخواهد بود: داعش باید نابود شود اما پیش از آن حل دیپلماتیک مسئله سوریه یک ضرورت است. روند رسیدگی به این دو مسئله ممکن است هم‌زمان در جریان باشد اما در هر صورت این واقع‌بینانه نیست که توقع داشته باشیم داعش بدون یافتن راه‌حلی برای بحران سوریه حتی به نابودی نزدیک شود.

وی تاکید می‌کند: اعلام یک آتش‌بس می‌تواند آغاز خوبی باشد.

در این میان اقدامات عجیب و غریب دولت ترکیه در قبال مسئله سوریه تا جایی پیش رفته است که کمتر کسی صداقت دولتمردان ترک را در مطرح بودن "انسان‌دوستی" در پناه دادن به آوارگان سوری باور می‌کند. اکنون نزدیک 2.5 میلیون آواره سوری و عراقی در ترکیه به سر می‌برند؛ آوارگانی که با مطرح شدن مسئله آن‌ها در مذاکرات پیوستن آنکارا به اتحادیه اروپا به عنوان شرط می‌توان به دلالی ترکیه ایمان آورد.

در جلسه 8 آذر اتحادیه اروپا که با حضور ترکیه برگزار شد، توافقی بر این اساس صورت گرفت که ترکیه به شرط دریافت کمک‌های مالی از اتحادیه اروپا و هم‌چنین تضمین سرعت بخشیدن به پیوستن آنکارا به این بلوک 28 عضوی، مقصد اول و آخر پناهجویان سوری شود و از ورود آن‌ها به قاره‌سبز جلوگیری کند.

این تصمیم که در پی حملات تروریستی 23 آبان در پاریس مورد توافق قرار گرفت، سیاست‌ها در قبال آوارگان سوری را به کلی تغییر و رویکرد جدید سران غربی در قبال آوارگان جنگ نیابتی سوریه را نشان داد. آنکارا اما در حالی دست افشان و پای کوبان از این تصمیم استقبال کرد که شرایط اجتماعی این کشور به نظر گنجایش آن را نخواهد داشت. افزایش درگیری‌ها در شهرهای مختلف، افزایش آمار جرایم و هم‌چنین افزایش فشار اقتصادی همگی گواهی بر این ادعا هستند.

رییس سابق گروه دوستی ترکیه-آمریکا در ادامه گفت‌وگویش با خبرگزاری ایسنا درباره اقدامات دولت کشورش در قبال پناهجوان می‌گوید: ترکیه تمام تلاشش را برای راحتی پناهجویان می‌کند اما آسیب‌های این مسئله در جامعه کشور رو به افزایش است.

کینیکلی‌اوغلو با اشاره به توافق دولت و اتحادیه اروپا ادامه می‌دهد: اکثر ترک‌ها از این شرایط ناراضی هستند. توافق اخیر احتمالا به این معنی خواهد بود که آوارگان سوری در ترکیه بمانند و این مسئله قطعا مشکلات اجتماعی و اقتصادی ما را تشدید می‌کند.