سیاست خارجی ترکیه؛ نمایش قدرت نافرجام

ایران: از زمان آغاز بحران سوریه و شکل‌گیری گروه تروریستی داعش و متعاقب آن تلاش‌های منطقه‌ای و جهانی برای حل این معضلات، دستگاه دیپلماسی ترکیه نوسانات و تحولات مختلفی را پشت سر گذاشته است. ترکیه که بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، سیاست «عمق استراتژیک و به صفر رساندن تنش‌ها با همسایگان» را در اولویت سیاست خارجی خویش قرار داده بود، با شروع ناآرامی‌ها و درگیری‌ها در سوریه، موضعی مداخله جویانه و غیردموکراتیک را در پیش گرفت و خواهان برکناری بشار اسد از قدرت شد. مخالفت با اسد تا جایی در سیاست خارجی این کشور پیش رفت که حتی مقامات ترکیه حاضر به همراهی و حمایت غیر علنی از گروه‌های تروریستی شدند. هر چند در یک سال اخیر مقامات آنکارا دریافته‌اند که راه را به کلی اشتباه رفته‌اند و سیاست‌های منطقه‌ای آنها سبب ایجاد چالش‌های عدیده‌ای برای کل جهان، منطقه و حتی خودشان شده است، بنابراین تا حدودی تغییر موضع داده‌اند اما همچنان رویکردهای عجیبی در سیاست خارجی این کشور در مبارزه با تروریسم داعش به چشم می‌خورد که سرنگونی هواپیمای روسی از جمله مهم‌ترین آنهاست.

بعد از آنکه در چند هفته اخیر و با اتمام نشست وین پیرامون سوریه، مشخص شد که بشار اسد به خواست و دستور کشورهای همسایه کنار نخواهد رفت و جمهوری اسلامی ایران نیز بعد از توافق هسته‌ای به مرکز تبادلات بین‌المللی و توجه کشورهای مختلف برای افزایش روابط و قراردادهای سیاسی، نظامی و تجاری تبدیل شده است .

و دقیقاً بلافاصله پس از برگزاری نشست تأثیر‌گذار مجمع کشورهای صادرکننده گاز در ایران آن هم با حضور پررنگ روسیه، مقامات ترکیه به این نتیجه رسیدند که لازم است برای حذف نشدن در عرصه بازی‌های منطقه‌ای، به نمایش قدرت در قبال رقبا بپردازند.

بنابراین در حالی که کمتر از یک ماه از انتخابات پارلمانی ترکیه و پیروزی قاطعانه اردوغان و حزبش در این انتخابات می‌گذرد، مقامات دستگاه دیپلماسی این کشور می‌کوشند سیاست خارجی نوینی از خود به نمایش بگذارند. در این راستا هدف قرار دادن یک فروند جنگنده سوخوی روسیه در مرز سوریه با ترکیه، توسط جنگنده‌های اف 16 ترکیه و به بهانه نقض حریم هوایی این کشور، در کنار اینکه نیازهای اردوغان برای مقتدر نشان دادن حزبش را در افکار عمومی داخلی تأمین می‌کند، می‌تواند سرآغازی برای اعلام سیاست خارجی جدید ترکیه باشد. در درجه اول سیاست ترکیه که در سال‌های اخیر همواره بین غرب‌گرایی (با سه جهت‌گیری عمده رابطه با اتحادیه اروپا، رابطه با ایالات متحده و رابطه با اسرائیل) و نوعثمان‌گرایی (به معنای ایفای نقش میانجی در خاورمیانه)در نوسان بوده است، بار دیگر بر اثر تحولات اخیر به سمت غرب‌گرایی تمایل یافته است. ترکیه در مقطع کنونی چشم‌انداز روشن و مناسبی برای اعمال نفوذ در خاورمیانه و کشورهای همسایه برای خود نمی‌بیند و تنها شاهد افزایش نقش آفرینی رقبای منطقه‌ای خویش است. بنابراین می‌کوشد با انجام اقدامات تحریک‌آمیز علیه روسیه که بتازگی به معضلی جدید برای کشورهای غربی تبدیل شده است و البته رو کردن کارت‌های برتر خود یعنی حمایت ناتو، درماندگی و استیصال خود را از شکست سیاست‌هایش در خاورمیانه پنهان کرده و به نمایش نقاط قوت خود بپردازد.

در درجه دوم ترکیه با سرنگونی این هواپیمای روسی که به سرکوب تروریست‌ها و شورشیان مسلح سوریه می‌پرداخت، نشان داد که همچنان موضع سرسختانه خود را در قبال بشار اسد و حمایت از گروه‌های شورشی مخالف وی حفظ کرده و در این راستا حاضر است با هر کشوری که از بقای بشار اسد حمایت می‌کند، مقابله کند. در درجه سوم به نظر می‌رسد هر چند جمهوری اسلامی ایران در برخورد با روسیه بسیار محتاطانه عمل کرده و تلاش می‌کند با وسعت بخشیدن به عرصه دیپلماسی خویش، تنها به رابطه با این کشور اکتفا نکند؛ اما ظاهراً ترس از شکل‌گیری محور استراتژیک ایران، روسیه، سوریه، نگرانی شدیدی در بین تصمیم‌گیران دستگاه دیپلماسی ترکیه ایجاد کرده و بنابراین با سرنگونی هواپیمای روسی در صدد ارسال این پیام برآمده‌اند که در صورت شکل‌گیری چنین محورهای رقیب و مخالفی، آنها حتی ابایی از همدست شدن با تروریست‌ها و ضربه زدن به جبهه جدید مقابله با داعش نیز ندارند. با این حال نکته‌ای که باید در پایان به آن اشاره کرد این است که چنین اقدامات غیر دوستانه و خارج از عرف دیپلماتیکی، نه تنها به روابط خارجی ترکیه و اقتصاد و توریسم آن لطمه می‌زند، بلکه هر چه بیشتر این کشور را از عرصه نقش‌آفرینی منطقه‌ای کنار زده و حتی با مشخص کردن دوگانگی سیاست‌های آن در مقابله با تروریسم، پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا را نیز دشوارتر خواهد کرد.