نظریه هانتینگتون و حکومت اردوغان

ایسنا: خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی تحلیلی درباره تحولات رخداده در ترکیه در دوران قدرت رجب طیب اردوغان، نظریه ساموئل هانتینگتون درباره ترکیه را پیش می‌کشد و می‌نویسد: «با این حال امروزه بسیاری از دستاوردهای "جمهوری ترکیه" در یک قرن گذشته با حکومت خودکامه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به خطر افتاده است. اردوغان 13 سال است رهبر بلامنازعه کشورش است و لقب "سلطان عصر مدرن ترکیه" را پیدا کرده است؛ این لقب هم اشاره به نحوه دولتداری او و هم‌چنین اشاره به پروژه‌های پرهزینه وی نظیر کاخ 1150 اتاقی ریاست‌جمهوری ساخته شده برای وی دارد. چند روز پیش یک خبرنگار نزدیک به اردوغان گفت هدف نهایی رئیس‌جمهور ترکیه بازیابی "خلافت" در این کشور است.

قهرمان‌سازی‌های شخصیتی که برای اردوغان شکل گرفته سال گذشته هنگامی که یک نماینده حزب عدالت و توسعه گفت اردوغان رهبری است که تمام مشخصه‌های یک خدای قادر را دارد، به اوج خود رسید. اردوغان که حامیانش در کمپین‌های انتخاباتی از او به عنوان "رهبر امت" یاد می‌کنند به نوبه خود هر تلاشی که بتواند انجام می‌دهد تا تصویری خداگونه از خود ارائه دهد. او به گونه‌ای برای ده‌ها هزار حامیش در استادیوم سخنرانی می‌کند که ما را به یاد اروپای دهه 1930 می‌اندازد. اردوغان انگار که ملت‌های یک خلافت اسلامی خیالی را خطاب قرار می‌دهد، دوست دارد که به مسلمانان پایتخت‌های کشورهای اسلامی از سارایوو تا جاکارتا ادای احترام کند.

پنج ماه پیش حزب عدالت و توسعه اردوغان در انتخابات تاریخی 7 ژوئن اکثریت پارلمانی که 13 سال در اختیار داشت را از دست داد.

در آن زمان احزاب غیر از حزب عدالت و توسعه در پارلمان اکثریت را تشکیل دادند و احتمال فراوانی برای تحقیقات پارلمانی در زمینه اتهامات فساد دولت اردوغان مطرح شد. با این حال حزب عدالت و توسعه در مقابل شگفتی همگان در اول نوامبر با حدود 50 درصد آرا اکثریت پارلمانی خود را دوباره به دست آورد. با وجود اینکه اردوغان همچنان اکثریت مطلق برای تغییر قانون اساسی و ایجاد نظام ریاست‌جمهوری‌ای که مدنظر داشته را ندارد آشکار است که برای چهار سال دیگر سلطان غیررسمی ترکیه خواهد بود.

در همین حال پیروزی حزب عدالت و توسعه به قیمت گزافی برای نظام دموکراسی ترکیه تمام شده است. اردوغان از زمان انتخابات هفت ژوئن در تلاش‌هایش برای باقی ماندن در قدرت نه فقط مخالفان سیاسی خود را سرکوب کرده بلکه این کشور را در آستانه جنگ داخلی قرار داد.

پس از پایان آتش‌بس دو و نیم ساله ترکیه با پ‌ک‌ک، بزرگترین حمله تروریستی تاریخ ترکیه که ماه گذشته میلادی در شهر آنکارا به دست داعش رخ داد وضعیت امنیتی این کشور را بیشتر از هر زمان وخیم کرد. اردوغان به رای‌دهندگان گفت بدون من آشوب خواهد بود و با دولت ائتلافی نیز جنگ داخلی خواهد بود.

رئیس‌جمهور ترکیه همزمان کمپینی را علیه احزاب مخالف خود با استفاده از منابع هنگفتی که در اختیار داشت، اجرا کرد. در 13 سال گذشته پایگاه بزرگی در رسانه‌های ترکیه برای انعکاس دیدگاه‌های حامی حزب عدالت و توسعه به وجود آمده و خبرنگاران مخالف دولت سرکوب شده‌اند. در دوران قدرت اردوغان صدها خبرنگار بیکار شدند و سانسور شدیدی در روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی اعمال شد. در سال 2002 که حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید ترکیه در فهرست شاخص آزادی مطبوعات جهان رتبه 99 را داشت. اکنون این کشور به رتبه 149 تنزل یافته است.

در ماه‌های اخیر سانسور در ترکیه وارد فاز خشونت فیزیکی شده است. در ماه سپتامبر دفاتر روزنامه مهم حریت هدف حمله ده‌ها فرد مجهز به سنگ و باتوم قرار گرفت. این گروه را یک نماینده حزب عدالت و توسعه که اظهار کرد جوانان حامی این حزب با این حمله به مصونیت مطبوعات پایان دادند، رهبری می‌شد. پنج روز پیش از انتخابات اول نوامبر روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی گروه رسانه‌ای ایپک- کوزا که به موضع ضد اردوغان و ارتباط با فتح‌الله گولن مشهور بود هدف حمله غیرقانونی پلیس قرار گرفت و بعد از آن مدیران جدید حامی اردوغان در این شرکت روی کار آمدند.

همزمان با حملات حریت دفاتر و مقرهای حزب کرد دموکراتیک خلق در استانبول و دیگر شهرهای غرب ترکیه مورد حمله قرار گرفتند. یکی از مسببان این حمله گروهی به نام "قلب‌های عثمانی" بود که اخیراً از سایه بیرون آمده تا تبدیل به شاخه شبه‌نظامی حامی حزب عدالت و توسعه شود. اعضای این گروه خود را "سربازان طیب" می‌خوانند. تلویزیون ترکیه در پوشش تبلیغاتی پیش از انتخابات به شکلی ناعادلانه 59 ساعت را صرف تبلیغات حزب عدالت و توسعه و اردوغان کرده و در مقابل پنج ساعت را به حزب مردم جمهوری‌خواه، 70 دقیقه را به حزب جنبش ملی‌گرا و تنها 18 دقیقه را به حزب دموکراتیک خلق اختصاص داد.

در مجموع دورنمای ترکیه بعد از اول نوامبر برای اردوغان روشن است اما با قضاوت درباره 13 سال گذشته این دورنما برای دموکراسی ترکیه تاریک است. با نگاهی به گذشته این واقعاً تعجب‌برانگیز نیست که نظام سیاسی ترکیه قدم به چنین راهی گذاشته است. اردوغان در مصاحبه‌ای در اوایل دهه 1990 دموکراسی را وسیله‌ای دانست که می‌توان از آن برای رسیدن به هر نظامی که دلخواه است، استفاده کرد. بسیاری می‌گویند که این گفته سطح تعهد رئیس‌جمهور ترکیه به ارزش‌های دموکراتیک را نشان می‌دهد.

اکنون سوال این است که آیا اردوغان می‌تواند در مقابل خواسته 50 درصد از مردم ترکیه، به حکومت خودکامه تک نفره دست پیدا کند یا نه.

غرب نیز در نتیجه این فرآیند نقش مهمی ایفا می‌کند. ترکیه چند هفته بعد میزبان اجلاس گروه 20 خواهد بود. آیا رهبران کشورهای غربی به تمایلات خودکامه اردوغان چراغ سبز نشان می‌دهند تا هم‌پیمان مهم خود در خاورمیانه پرآشوب را سرخورده نکنند؟ و یا اینکه آیا آنها اردوغان را تحت فشار قرار خواهند داد تا کشورش را که عضو ناتو و کاندیداهای عضویت اتحادیه اروپا است، در مسیر دموکراسی قرار دهد؟

ساموئل هانتینگتون در سال 1996 در کتاب "برخورد تمدن‌ها" ترکیه را یک کشور "دو پاره" توصیف کرد. به گفته هانتینگتون، ترکیه به رغم برخورداری از مشخصه‌های غربی نظیر دموکراسی و حاکمیت قانون ریشه‌های محکمی در فرهنگ جهان اسلام داشته و بحران تمدنی را تجربه می‌کند. این کتاب هانتینگتون از زمان انتشار با واکنش‌های گوناگون در غرب مواجه شد و برخی نظریه وی را پیش‌گویی آینده دانسته و برخی آن را صرفاً نوعی "تقلیل‌گرایی ناامیدانه" خواندند. با این حال ترکیه امروز همچنان تنها جمهوری دموکراتیک سکولار در جهان اسلام است که حاکمیت اردوغان با گذشت هر روز درستی نظریه هانتینگتون درباره آن را ثابت می‌کند.»