از مسکو تا آلماتی چه گذشت؟

سرویس سیاسی «فردا»: فاصله مذاکرات مسکو تا آلماتی حاوی انبوهی از تحولات بوده است که یادآوری آنها به فهم موقعیت ایران و گروه 1+5 در مذاکرات آلماتی کمک شایانی می کند. نوشته زیر روایتی از مهم ترین تحولات دیپلماتیک و راهبردی در فاصله بهار 91 تا زمستان 91 است که در پایگاه مطالعاتی ایران هسته ای درج شده است .

1- وضعیت مذاکراتی فعلی میان ایران و 1+5 در اصل برآمده از مذاکرات مسکو است که در تاریخ 29 خرداد 1391 (18ژوئن 2012) آغاز شد. در ان مذاکرات، طرف ایرانی:

1-1- یک چارچوب جامع درباره نحوه تداوم مذاکرات که از جمله شامل گام های متقابل پیشنهادی برای حل و فصل دیپلماتیک مسئله بود به طرف مقابل ارائه کرد. این پیشنهاد به طور مکتوب ارائه شد و پس از مذاکرات نیز بلافاصله در اختیار رسانه ها قرار گرفت. در این چارچوب ایران 5 گام را پیش بینی کرده بود:

گام اول- اعلام به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران از جانب 1+5 و متقابلا اعلام عدم پیگیری قطعی هر نوع پروژه تسلیحات هسته ای از سوی ایران در چارچوب فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی.

گام دوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری با آژانس برای حل و فصل موضوع ابعاد احتمالی نظامی در مقابل لغو کلیه تحریم های یک جانبه از جانب گروه 1+5.

گام سوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری در زمینه تامین سوخت راکتور تهران (توقف موقت غنی سازی 20 درصد) در ازای لغو کلیه قطعنامه های شورای امنیت.

گام چهارم- همکاری هسته ای میان ایران و 1+5.

گام پنجم- همکاری غیر هسته ای میان ایران و 1+ 5

1-2- طرف ایرانی استدلال کرد که این چارچوب مکانیسمی برای حل و فصل مسئله ارائه می کند به گونه ای که یک معامله برد- برد برای هر دو طرف شکل بگیرد. از دید ایران، این چارچوب اولا ناظر به نگرانی های فوری دو طرف است و روشی قابل اجرا برای رفع آن ارائه می دهد، ثانیا راه را برای همکاری های گسترده در دراز مدت در حوزه های مختلف میان دو طرف می گشاید و به این ترتیب حل و فصل مسائل دشوار و اختلافی را آسان تر می کند و ثالثا گروه 1+5 با اجرای آن می تواند ادعا کند که حتی قطعنامه های شورای امنیت هم اجرا شده چرا که در این قطعنامه ها تعلیق غنی سازی از ایران درخواست شده و به درصد آن اشاره ای نشده است بنابراین گروه 1+5 می تواند توقف غنی سازی 20 درصد را به عنوان اجرای درخواست قطعنامه ها در نظر بگیرد.

2- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو هیچ پاسخ محتوایی به چارچوب ایران ارائه نکرد. در واقع این گروه آمادگی کافی برای ورود به بحث تفصیلی در این باره را نداشت. شاید حتی اینگونه بتوان گفت که این گروه انتظار نداشت پیشنهای تفصیلی به این شکل از ایران در یافت کند. به همین دلیل هم بود که یکی از اعضای گروه 1+5 به صراحت اعلام کرد عمق و غنای مباحث مطرح شده از جانب ایران در مذاکرات به هیچ وجه با آنچه گروه 1+5 گفت قابل مقایسه نبود.

3- پیشنهاد ایران در مسکو در واقع در پاسخ به پیشنهادی ارائه شد که گروه 1+5 در بغداد به ایران ارائه کرده بود. پیشنهاد این گروه در بغداد این بود که ایران با انجام دو فاز اعتماد سازی و یک فاز پای بندی، عملا برنامه هسته ای خود را به وضعیتی در آورد که در قطعنامه های شورای امنیت و شورای حکام ترسیم شده است. ایران پیشنهاد بغداد را بلافاصله رد و اعلام کرد که تداوم مذاکرات بر مبنای این پیشنهاد عملی نیست و اگر گروه 1+5 روی آن اصرار کند مذاکرات متوقف خواهد شد. ضرورت دارد به این موضوع توجه شود که اولا گروه 1+5 در بغداد پذیرفته بود که مذاکرات آتی باید کاملا بر مبنای NPT باشد اما این موضوع را در پیشنهاد خود در بغداد نقض کرد، ثانیا ایران قطعنامه های شورای امنیت درباره برنامه هسته یا خود را غیر قانونی می داند و مکررا اعلام کرده هرگز این قطعنامه ها را اجرا نخواهد کرد (واساسا مذاکرات با 1+5 به این دلیل صورت می گیرد که ایران قصد اجرای قطعنامه های شورای امنیت را نداشت که اگر داشت دیگر نیازی به مذاکره با 1+5 نبود.) و ثالثا از دید ایران هیچ نوع رویه مذاکراتی که در خواست غنی سازی 5 درصد از جانب ایران را داشته باشد اساسا نمی تواند شکل بگیرد.

4- گروه 1+5 در مذاکرات مسکو راهبرد خود را بر این اصل استوار کرده بود که افزایش شدید فشار بر ایران از طریق تحریم ها نهایتا منجر به تغییر محاسبات و سپس تغییر پیشنهاد ایران در موضوع هسته ای خواهد شد و این گروه می تواند صرفا از طریق تقویت مسیر فشار بی آنکه پیشنهاد مذاکراتی قابل توجهی به ایران بدهد، مذاکرات را به نفع خود مدیریت کند. متقابلا ایران در مذاکرات استانبول2، بغداد و مسکو نشان داد که اولا محاسبات هسته ای آن در اثر مواجهه با هیچ نوعی از فشار تغییر نخواهد کرد، ثانیا، ایران توانست این موضوع را به طرف غربی نشان بدهد که توان آنها برای تولید فشار بر ایران بسیار کمتر از چیزی است که ادعا می کنند و تاثیر این فشار ها بر محیط داخلی ایران هم کمتر از چیزی است که برآورد کرده اند، و ثالثا ایران در عین حال کاملا منعطف و منطقی است و این آمادگی را دارد که بخشی از برنامه هسته ای خود را به عنوان موضوع مذاکره روی میز قرار بدهد.

5- توافق نهایی مذاکرات مسکو به این شکل بود که:

در گام اول، مذاکراتی میان کارشناسان گروه 1+5 و تیم کارشناسی ایران در استانبول برگزار شود. این مذاکرات در تاریخ سه شنبه 13 تیر 1391 (3 ژوئیه 2012) برگزار شد.

در گام دوم، معاونین دکتر جلیلی و کاترین اشتون یکدیگر را ملاقات کنند. این ملاقات در تاریخ ... برگزار شد.

در گام سوم، دکتر جلیل و کاترین اشتون تلفنی مذاکره کنند. این مذاکرات در روز پنج شنبه 12 مرداد 1391 (2 اوت 2012) انجام شد.

و در گام آخر، دکتر جلیلی و کاترین اشتون ملاقات حضوری داشته باشند که این ملاقات در تاریخ 28 شهریور 1391 (18 سپتامبر 2012) در استانبول انجام شد.

6- مذاکرات کارشناسی ایران و 1+5 که در تاریخ 13 تیر 1391در استانبول برگزار شد، مذاکراتی بسیار مهم است که در طول تاریخ برنامه هسته ای ایران نمونه ای مشابه آن وجود نداشته است. در این مذاکرات، تیم کارشناسی ایران با تیم کارشناسی گروه 1+5 به بحث های جزئی فنی، حقوقی و سیاسی پرداختند. اهم نکات درباره این جلسه چنین است:

6-1- در مذاکرات کارشناسی استانبول گروه 1+5 تمامی سوال ها و ابهام های فنی و حقوقی خود درباره برنامه هسته ای ایران را مطرح و پاسخ همه آنها را دریافت کرد. در این جلسه که تا نیمه شب ادامه داشته است، حتی متخصصان سلاح هسته ای امریکا هم حضور داشته اند و پرسش های خود را از تیم کارشناسی ایران پرسیده اند. در انتهای این جلسه یکی از اعضای 1+5 به صراحت تاکید کرده است که این گروه دیگر هیچ سوالی ندارد. عضو دیگر جلسه گفته است که اگر بحث ها به همین شکل پیش برود، پرونده هسته ای ایران می تواند در یک هفته بسته شود. 75 درصد سوال و جواب ها در این جلسه میان نمایندگان ایران و امریکا بوده است.

6-2- در این جلسه گروه 1+5 صرفا روی فاز اول پیشنهاد خود تاکید داشته و آمادگی ارائه هیچ بحثی درباره فازهای دیگر را نداشته است. در مقابل، ایران تاکید کرده است که پیشنهاد 1+5 تنها در صورتی قابل بررسی است که فازهای 2و3 آن کنار گذاشته شود.

6-3- ایران در این جلسه استدلال کرده است که حتی اگر نظر گروه 1+5 در این باره که NPT یکی از مبانی مذاکرات است پذیرفته شود، باز هم جایی برای درخواست توقف غنی سازی 5 درصد از ایران نمی ماند چرا که اساسا موضوع توقف جایگاهی در NPT ندارد.

6-4- گروه 1+5 خصوصا امریکا در این نشست پذیرفت که تمامی فعالیت های هسته ای و غنی سازی ایران از جمله فردو زیر نظر آژانس است و فعالیت هایی که زیر نظر آژانس باشد، نمی تواند نگران کننده باشد لذا درخواست تعطیلی آنها بی معناست.

6-5- در این نشست تاکید شد که ایران درباره توقف غنی سازی 20 درصد بحث نمی کند، ولی در خواست تعلیق غنی سازی 20 درصد به طور موقت، با زمان مشخص و به گونه ای که مخل حقوق ایران طبق ان پی تی نباشد در ازای لغو کلیه تحریم های یک جانبه قابل بررسی است.

6-6- در این مذاکرات گفته شده است که ایران از حقوق خود صرف نظر نمی کند اما قصد اعمال همه آنها در شرایط فعلی را هم ندارد و حقوق خود را طبق نیازها و برنامه هایش اعلام می کند. به عنوان نمونه درباره غنی سازی 20 درصد، گروه 1+5 نه حاضر به فروش سوخت به ایران شد، نه تبادل را قبول کرد، نه تولید سوخت 20 درصد از سوی ایران را قبول دارد و نه رادیو دارو به ایران می فروشد. دراین صورت آیا ایران چاره ای جز این دارد که خود راسا اقدام به تولید رادیو دارو برای حدود یک میلیون بیمار سرطانی خود بکند یا نه؟

6-7- نتیجه مذاکرات استانبول این بود که اولا، گروه 1+5 کاملا دریافت که درک و برداشت کاملا نادرستی از ماهیت برنامه هسته ای ایران و هدف تصمیمات ایران در حوزه فنی دارد، ثانیا به سوال های امریکا درباره برنامه هسته ای ایران مستقیما پاسخ داده شد و ثالثا امریکا دریافت که باید پیشنهاد بغداد را بازنویسی کند.

7- گام دوم توافق شده در مسکو پس از مذاکرات کارشناسی، مذاکرات دکتر علی باقری و هلگا اشمید معاونان دکتر جلیلی و کاترین اشتون بود که در تاریخ ... در برگزار شد. در این ملاقات، دکتر باقری این مسئله را مطرح کرد که گام سوم از پیشنهاد مسکو یعنی موضوع توقف موقت غنی سازی 20 درصد در ازای لغو کلیه تحریم ها خود می تواند به بخش های کوچکتر و گام های جزئی تری تقسیم شود تا اجرای آن برای دو طرف ساده تر باشد. در این راستا ایران 9 گام را پیشنهاد کرد که همه ذیل گام سوم از پیشنهاد مسکو قرار می گرفت.

8- گام سوم مذاکرات تلفنی دکتر جلیلی و خانم اشتون بود که روز انجام شد. در این مذاکرات دکتر جلیلی تاکید کرد که ایران در انتظار دریافت پاسخ رسمی و مبسوط به پیشنهادی است که در مسکو ارائه کرده است.

9- گام چهارم ملاقات حضوری دکتر جلیلی و کاترین اشتون بود که در تاریخ در استانبول انجام شد. در این ملاقات دکتر جلیلی توضیح داد که دیدگاه های ایران نسبت به آنچه در مذاکرات مسکو و در مذاکرات معاونین مطرح شده هیچ تغییری نکرده است.

10- از زمان آخرین دیدار دکتر جلیلی و کاترین اشتون در استانبول بحث های متنوعی در رسانه ها غربی درباره تدوین یک پیشنهاد جدید از سوی 1+5 خطاب به ایران مطرح شده است. در این باره ضروری است توجه شود که اولا هیچ مذاکره مستقیمی بین ایران و امریکا صورت نگرفته و تمامی مطالب منتشر شده از سوی منابع غربی در این باره خبرسازی بوده است. ثانیا، ایران از تدوین هر نوع پیشنهاد جدید از سوی 15 که واقع بینانه تر و متوازن تر باشد استقبال می کند ولی تا کنون هیچ پیشنهاد رسمی دریافت نکرده و اخبار رسانه ای در این باره را قابل اعتماد نمی داند، ثالثا، چارچوب پیشنهادی ایران در مسکو و گام های اضافی پیشنهادی در مذاکرات معاونین آخرین مواضع رسمی ایران است و این مواضع هیچ تغییری نکرده است.