دست بلند ایران با «کروز» /تصاویر

مشرق: با توجه به برد قابل توجه 2هزار کیلومتری موشک کروز ایرانی و امکان شلیک آن از سکوهای هوایی، دریایی و زمینی در واقع باید آن را یک موشک راهبردی محسوب کرد که می تواند مکمل خوبی برای موشک های بالستیک کشور باشد. موشک ها اساساً برای ایجاد امکان حمله دقیق به مواضع دشمن ضمن حفظ فاصله توسعه یافته اند. اولین موشک ها در واقع همان راکت ها بودند که فاقد سامانه هدایت بوده ولی از پیشران سوخت جامد استفاده می کردند. با پیشرفت فناوری های هوافضایی در آلمان نازی، آخرین سال های جنگ جهانی دوم شاهد ظهور نخستین نسل از موشک های کروز و موشک های بالستیک برای حمله به اهداف زمینی بود. موشک وی-1 ساخت این کشور که به بمب پرنده نیز معروف بود، با استفاده از یک موتور هواتنفسی از نوع پالس جت و برخورداری از سامانه خلبان خودکار بر مبنای جایروسکوپ، پدر موشک های کروز و البته دسته ای از هواپیماهای بدون سرنشین رزمی محسوب می شود. موشک بالستیک وی-2 نیز در همان سال ها در آلمان ساخته شد بود. هر یک از این دو موشک مزایا و معایب خود را داشت. مثلاً در صورت شلیک وی-2 راهی برای انهدام آن قبل از رسیدن به هدف وجود نداشت اما از طرفی ابعاد بزرگ آن باعث می شد تا قبل از پرتاب بتوان خود موشک و پرتابگر آن را پیدا کرده و منهدم کرد. موشک وی-1 نیز به دلیل ابعاد کوچک می توانست از نقاط متنوعی مأموریت خود را آغاز کند و به دلیل پرواز مشابه هواپیماها در ارتفاع پائین در رادارها قابل ردیابی نبود اما همین ارتفاع و سرعت کم باعث می شد تا توسط هواپیماهای جنگی یا دیده بان ها قابل شناسایی و انهدام باشد. پس از جنگ جهانی دوم موشک های مختص انهدام اهداف زمینی در انواع سطح به سطح بالستیک و هوا به سطح به سرعت توسعه یافتند اما تولد نسل جدید موشک های کروز نیازمند پیشرفت های بزرگ در زمینه سامانه های هدفگیری، هدایت و ناوبری بود تا در نتیجه موشک هایی با برد زیاد و بی نیاز از هدایت بیرونی پدید آید. بیشتر نمونه های تولید شده از این موشک ها در واقع هواپیماهایی با یک سرجنگی هستند زیرا پیکربندی آنها شباهت زیادی به هواپیماها دارد. وجود بال که جز در نمونه های اولیه که بال ثابت داشتند، از نوع باز شونده ساخته شده، پیشران هواتنفسی از نوع توربوجت یا توربوفن و از همه مهمتر شیوه پروازی مشابه هواپیماها و نه خط سیر بالستیک از شاخصه های بیشتر موشک های کروز ساخته شده است. اما اصلی ترین مشخصه این نوع موشک ها پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از 30 متری در فاز پیمایشی(کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می شود از اینرو این موشک ها به نام کروز شناخته شدند. اغلب موشک های کروز ساخته شده دارای سرعت های مادون صوت هستند اما برخی نمونه های جدید در فاز نهایی پرواز(ترمینال) به سرعت های مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریع تر از صوت حرکت می کنند. موشک های کروز از هواپیما، پرتابگرهای زمینی، کشتی ها و زیردریایی ها شلیک می شوند و انواع مختلف آنها برای حمله به رادارها، کشتی ها و اهداف زمینی توسعه یافته اند. برد نمونه های مختلف ساخته شده این نوع موشک ها از چند ده کیلومتر تا 4هزار کیلومتر است.

پرتابگرهای سه تایی موشک کروز تهاجم زمینی CJ-10 چین شلیک موشک تاماهاوک آمریکا از زیر دریا

موشک های کروز اولیه حامل سرجنگی اتمی بودند اما با فروپاشی شوروی سابق و فروکش کردن رقابت اتمی، سرجنگی های متعارف و بعدها سرجنگی های متنوع دیگری نیز برای این موشک ها توسعه یافت. از آن جمله مهمات ضد باند، ضد استحکامات، ضد تانک و نفر را می توان نام برد که عموماً‌ در موشک های کروز کوتاهبرد/میانبرد حمل می شوند.

JB-2؛ کپی آمریکایی ها از وی-1 آلمان

پس از جنگ جهانی دوم، پروژه ساخت موشک کروز ضد اهداف زمینی، یکی از اولویت های برنامه موشکی آمریکا بود. آنها کار خود را با کپی سازی موشک آلمانی وی-1 شروع کردند و البته امروز از اعلام آن ابایی ندارند. این موشک با نام JB-2 ساخته شد. پس از آن با بهره گیری از تجارب بدست آمده از این پروژه، در 1952 اولین موشک کروز عملیاتی جهان با نام ماتادور وارد خدمت شد که سرجنگی اتمی داشته و بیش از 10 سال مورد استفاده قرار گرفت. این موشک با یک بوستر راکتی پرتاب می شد و پس از مدتی موتور توربوجت آن تأمین نیروی رانش را بر عهده می گرفت. تلاش هایی در شوروی سابق نیز در همان سالها انجام می شد که بیشتر در جهت توسعه موشک های کروز ضدکشتی بود.

ماتادور؛ اولین موشک کروز عملیاتی جهان

به گزارش مشرق، موشک های کروزی که امروزه تشکیل دهنده بدنه اصلی کروزهای دوربرد آمریکا و روسیه هستند اوائل دهه 1980 میلادی به تولید رسیده و الهام بخش طراحی نمونه های مختلفی در جهان شدند. موشک هواپرتاب کلکم و نمونه پرتاب از سطح و زیرسطح آن یعنی تاماهاوک، به لطف حضور در چند جنگ بزرگ در خاورمیانه از معروف ترین نمونه های موشک کروز ضد اهداف زمینی محسوب می شوند. در سوی مقابل شوروی سابق با ساخت موشک کی-اچ-55 پاسخ شایسته ای به این موشک ها داد. این رده از موشک ها به تعداد اندکی به کشورهای دیگر صادر شده اند زیرا با توجه به برد و دقت بالا، دارای اهمیت راهبردی هستند. موشک های دوربرد آمریکایی تاماهاوک پایه ساخت موشک هاتف-7 پاکستان که نمونه فعلی آن 700 کیلومتر برد دارد و موشک های کی-اچ-55 نیز الگوی ساخت چند نوع کروز تهاجم زمینی در چین شدند. در جدول ارائه شده مشخصات برخی از موشک های کروز دوربرد را ذکر کرده ایم.

KH-55 شوروی و AGM-84 آمریکایی

مشخصات برخی از موشک های کروز تهاجم زمینی دوربرد

موشک های کروز تهاجم زمینی کوتاه/میانبرد اروپایی مانند آپاچی، استورم شدو، تاروس، موشک مافوق صوت هندی براهموس، موشک ترکیه ای سام و تارگوس ساخت آفریقای جنوبی نیز که بردهای کمتر از 350 کیلومتر دارند به دلیل اینکه در رده تاکتیکی محسوب می شوند در این گزارش بررسی نشدند. نمونه ایرانی پس از ساخت موشک های کروز دریایی کوثر، ظفر، نصر، نور، قادر، صاعقه و رعد که بردهای 25 تا بیش از 300 کیلومتر دارند این اولین بار است که به طور رسمی و با اشاره به برخی جزئیات، خبری از ساخت موشک کروز ضد اهداف زمینی و دریایی آن هم با برد 2هزار کیلومتر که در رده دوربردترین نمونه های دنیا قابل دسته بندی است منتشر می شود. پیشران موشک های کوثر و ظفر و نصر و صاعقه از نوع راکتی و پیشران نور و قادر و رعد از نوع جت هستند. موشک رعد را می توان اولین طراحی بومی برای موشک های کروز با موتور جت دانست زیرا این موشک که برپایه موشک چینی کرم ابریشم طراحی شده در واقع در بخش های جدید خود مشابه خارجی نداشته و همچنان یکی از دوربرد ترین موشک کروز کشور است. به گزارش مشرق، موشک کروز تهاجم زمینی ایران اما در فناوری یک سر و گردن بالاتر از موشک های دریایی قرار می گیرد. سامانه هدفگیری موشک های دریایی ایران از نوع راداری است که با دریافت بازتاب راداری از یک هدف بزرگ یعنی کشتی خود را به سمت آن می کشاندکه معمولاً طول بیش از 40 متر برای یک ناو کوچک و در حدود 140 متر برای ناوشکن دارد. اصول کلی هدایت این موشک ها بدین ترتیب است که با دریافت موقعیت کلی هدف از سامانه های خارجی بوسیله سامانه های هدایت درونی مانند ناوبری اینرسیایی به سمت هدف رفته و در فاز نهایی با به کارگیری رادار خود و قفل کردن روی هدف به آن می رسند. اما در یک موشک کروز ضد اهداف زمینی، صرف نظر از اینکه هدف در اکثر مواقع به بزرگی یک کشتی نیست، استفاده از راداری مشابه آنچه در نمونه های ضدکشتی به کار می رود فایده چندانی نخواهد داشت زیرا تنوع اهداف زمینی باعث می شود تا اتکا به بازتاب های چنین رادارهایی عاقلانه نباشد. در این موشک ها نیز با استفاده از سامانه های هدایت درونی حرکت به سمت هدف انجام شده اما مسیر حرکت اینبار سطح بدون پستی و بلندی دریا نیست بلکه روی زمین درخت و کوه و ساختمان های مختلف در طی یک مسیر چند صد تا چند هزار کیلومتری به وفور یافت می شود. بنابراین علاوه بر یک سامانه ناوبری اینرسی یا موقعیت یابی جهانی که باید دقت متوسط رو به بالایی را فراهم کند، یک سامانه تشخیص عوارض زمینی هم نیاز است تا مسیر موشک به طور ایمن طی شود. البته در موشک هایی که از سامانه نقشه برداری از عوارض زمین برای تطبیق نقشه عوارض ثبت شده در حافظه موشک(ترکام) استفاده می کنند این فرایند خود به خود اجرا می شود.

نمایشی از دقت یک موشک کروز در اصابت به هدف

برای فاز نهایی هدایت که تشخیص هدف و اصابت دقیق به آن است، از سامانه هایی نظیر نمونه های بسیار پیشرفته سامانه موقعیت یابی جهانی که خطای کمتر از 10 متر با تأمین می کنند یا سامانه های تطبیق تصویر دیجیتال هدف با تصویر ذخیره شده از آن استفاده می شود. بنابراین موشک کروز جدید ایرانی باید از سامانه های هدایتی با عملکرد مشابه نمونه های توضیح داده شده (و نه لزوماً یکی از آنها) برخوردار باشد که به معنی دستیابی کشور به سطح بسیار بالاتری از فناوری هدایت دقیق است. برد این سلاح جدید که با بیشترین برد اعلام شده برای موشک های بالستیک کشور قابل مقایسه است نشان دهنده ارزش عملیاتی بالای این موشک نه تنها در جهت ضربه زدن به اصلی ترین دشمن منطقه ای و پایگاه های دشمنان فرامنطقه ای بلکه برای تهدید دورترین پایگاه های دشمنان در اقیانوس هند نیز این موشک قابل استفاده است. همانطور که اشاره شد، یکی از سکوهای شلیک این نوع موشک ها، عرشه کشتی ها است و با پرتاب این این موشک از کشتی هایی که می توانند چند هزار کیلومتر از مرزهای کشور دور شوند؛ اهدافی همچون پایگاه دیگو گارسیا در اقیانوس آرام که در حدود 3800 کیلومتر با بندر چابهار ایران فاصله دارد. جزیرهٔ دیگو گارسیا یکی از مهم‌ترین پایگاههای فرامرزی ارتش آمریکا است که هواپیماهای بمب افکن مدرن این کشور با نام "بی-۱ لنسر" در پایگاه نظامی ارتش آمریکا روی این جزیره مستقر هستند. از طرف دیگر این جزیره یکی از انبارهای مهم مهمات ایالات متحده‌ است و واحد مرکزی برای اطلاعات ماورای جوی این کشور نیز در جزیره فوق مستقر شده است. وجود امکان شلیک این موشک از هواپیماها، سکوهای ثابت و متحرک زمینی و همچنین کشتی ها انعطاف پذیری عملیاتی بسیار بالایی برای آن به وجود می آورد زیرا کمترین محدودیت برای آغاز مأموریت موشک به نیروی به کار گیرنده آن تحمیل می شود به عنوان مثال سکوهای پرتاب هوایی و دریایی نقش افزایش دهنده برد این موشک و گسترده کردن فضای قابل تهدید را دارند. کشتی های نظامی ایرانی امروزه به راحتی تا دریای سرخ پیش می روند و می توانند از نواحی ابتدایی آن شمالی ترین بخش های دشمنی مانند رژیم صهیونیستی را از سمت غرب نیز مورد هدف قرار دهند. سکوهای پرتعداد زمینی هم کار دشمن را برای یافتن و انهدام موشک قبل از پرتاب آن را دشوار کرده و در شرایطی که هواپیماها و کشتی های خودی در معرض تهدید بوده و قابل استفاده نباشند، این سکوهای ثابت و متحرک مخفی شده زمینی هستند که سهم مهمی از پاسخ اولیه کوبنده به تهاجم دشمن را بر عهده خواهند داشت. نکته قابل ذکر دیگر اینکه تسلط ایران به روش های ضد موشک های کروز به عنوان کشوری که سه سال پیش بنابر اعلام مسئولان وقت پدافند، توانایی انهدام بیش از 70 درصد موشک های کروز را داشته باعث می شود تا موشک کروز طراحی شده توسط متخصصان خودش از بقاپذیری بالایی در برابر سامانه های ضد کروز برخوردار باشد. با توجه به برد قابل توجه 2هزار کیلومتری موشک کروز ایران و امکان شلیک آن از سکوهای هوایی، دریایی و زمینی در واقع باید آن را یک موشک راهبردی محسوب کرد که می تواند مکمل خوبی برای موشک های بالستیک کشور باشد. موشک های بالستیک و کروز به عنوان سلاح های بسیار دوربرد برای انهدام هدف، هر یک مزایای خاص خود را دارند و هوشمندی فرماندهان نظامی کشور دارنده این سلاح ها در نحوه به کار گیری آنها در عملیات و نقش مناسب، تضمین کننده بهترین عملکرد آنها است که فرماندهان نیروهای مسلح ایران با نتایجی که در سال های دفاع مقدس از خود به جا گذاشتند قطعا از این توانایی برخوردار هستند.