علی اکبر علیه‌السلام چگونه جوانی بود؟

سرویس سبک زندگی: ما جوانان به دنبال الگویی هستیم که نخست هم‌سن و سالمان باشدو همانند ما در توفان جوانی بوده و در نشیب و فراز حوادث حضورداشته باشد. معصوم نباشد، زیرا با ما فرق خواهد کرد و دربحرانهای اجتماعی سیاسی و حتی اقتصادی درگیر شده باشد تا به‌خوبی او را همانند خود بدانیم و از شیوه زندگانی، روش برخورداو با دیگران، چگونگی سخن گفتن، شهامت، شجاعت، دلیرمردی و بی‌باکی وی برای خود سرمشق بگیریم و او را نمونه‌ای تمام عیار برای‌امروز و فردای زندگی خود بدانیم. در ادامه این مطلب را به نقل از سایت تبیان می‌خوانیم.

دفتر زندگانی چنین الگویی را، که برخی هجده ساله و پاره‌ای‌سالهایی بیشتر دانسته‌اند، می‌گشاییم و با یکدیگر به صحیفه صفات‌و ارزشهای چشمگیر او می‌نگریم. آرام آرام با او همراه شده وبیشتر از گذشته به ناگفته‌های گفتنی‌اش که همگی برایمان مشعلی‌فروزان خواهد بود، دل می‌سپاریم.

او یازدهم شعبان سال سی و سوم هجری (۱) به دنیای پر غوغای حیات‌پاگذاشت. پدر در گوش راست او اذان گفت و دیگر گوش وی را باترنم اقامه آشنا ساخت تا از آغاز با نغمه توحید، نبوت، امامت وولایت آشنا شود و با چنین سرودهایی راه روشن رستگاری را از عمق‌جان بیابد. دیری نپایید که در هفتمین روز تولد وی، بنا به سنت‌پسندیده دینی، سرش را تراشیدند و هم وزن موهای زیبایش، به‌مستمندان چشم به راه نقره صدقه دادند.

آشفتگی اوضاع سیاسی و آتش افروزی حاکمان ستمگر آن عصر بدان‌حد بود که نام «علی‌» جرمی نابخشودنی حساب می‌شد و برزبان‌راندن این واژه مقدس ممنوع بود. پدر وی، که به خوبی می‌دانست‌نام دیباچه شخصیت و نشان دهنده شرافت، ادب و عظمت انسان است،نام کودک را «علی‌» نهاد تا بهترین برکات و زیباترین صفات‌بردریای وجود فرزندش ریزان شود و بدسگالان سیه سرشت‌خود را باامواج پاک و زلال غیرت دینی و شخصیت مذهبی رو به رو ببینند. درپی آن، لقب «اکبر» نیز برای او انتخاب کرد تا «علی اکبر»که به عنوان پسر نخست‌خانواده است‌با دیگر فرزندان، که نام‌آنان نیز علی خواهد بود، تفاوت یابد.(۲)

پدر علی (ع) که همانند پدرانش از تمامی اصول اساسی و شیوه‌های‌شیرین تربیتی آگاهی داشت، خود را با دنیای کودکی هماهنگ می‌کردو رفتاری که شایسته نوباوگی و کودکی فرزند بود، انجام می‌داد تاهمانند جد عزیز خود عمل کرده، لحظه‌ای از شرایط روحی روانی کودک‌دلبند خویش دور نماند.(۳)

همراه با بزرگ شدن علی، پدر سخنان برتر، آداب والاتر وشیوه‌های زندگی و احترام بیشتر به او می‌آموخت تا خصیت‌خود راباز یابد و از ارزش وجود خود بیشتر آگاه شود.

بدین خاطر هنگام نام بردن از او، الفاظی تواءم بااحترام به‌کار می‌برد تا از آغاز زندگی، احساس سرافرازی و شخصیت کند و درفردای حیات خود، راست قامت و قوی دل از حقوق محرومان دفاع‌کرده، در برابر ستم ستمکاران بی تفاوت یا مایوس نباشد.

به سوی مدرسه علی که هفت‌ساله شد، به تمرینهای فکری و آموزش‌های دینی‌پرداخت و با مراقبت‌های صحیح سنجیده پدر، بنیان‌های اعتقادی درروان او و شیوه‌های رفتاری در اعمال او رشدی بیشتر یافت. (۴)

روزی پدر، عبدالرحمان را به آموختن سوره حمد به فرزندش‌گمارد. وقتی آموزش تمام شد و علی در حضور پدر سوره حمد راقرائت کرد، پدر، پول و هدایای فراوان به عبدالرحمان بخشید ودهانش را پر از مروارید ساخت. آنگاه به اطرافیان که از این همه‌بذل و بخشش تعجب کرده بودند، فرمود:

«این هدایا توان برابری عطای معلم علی را ندارد که در برابرتعلیم قرآن، همه هدایا ناچیز است.» (۵)

دوران نوجوانی علی به تدریج آغاز شد و هر روز بیشتر از روزقبل، زمینه‌های رشد و شکوفایی معنوی و عقلانی در وجود وی فراهم‌می‌گردید.

علی در جوانی با ویژگیهای اخلاقی و رفتاری خود نگاه انبوه‌جوانان را به سوی خود جلب می‌کرد. آنچه در این فراز از داستان‌او گفته می‌شود، نکته‌هایی است که بی تردید با مطالعه و رد شدن‌تاثیری بسزا نخواهد داشت، از این رو، باید از سرصبر و تامل‌بیشتر مطالعه و مرور کنیم و به خاطر بسپاریم.

علی صفات جد خود را می‌دانست، از این‌رو، هماره در آینه اخلاق ورفتار او نظر می‌کرد و خود را بدان صفات می‌آراست. به هنگام‌جوانی در میان جمع و با دوستان خود، گشاده رو و شادمان بود.

ولی در درتنهایی اهل تفکر و همراه با حزن بود. علاقه فراوانی به‌خلوت با خدای خود و پرداختن به راز و نیاز و گفتگو باخالق هستی‌داشت. در زندگی آسان‌گیر، ملایم و خوش‌خو بود، نگاهش کوتاه می‌نمودو به روی کسی خیره نمی‌شد. بیشتر اوقات بر زمین چشم می‌دوخت و بابینوایان و فقرا که از نظر ظاهری در جامعه و نگاه دنیا طلبان‌احترام چشمگیری نداشتند. نشست و برخاست می‌کرد، با آنان همسفره‌می‌شد و با دست‌خود دردهانشان غذا می‌گذارد. اصالتهای فکری واستواریهای روحی، وی را چنان کرده بود که هیچگاه و از هیچ‌حاکمی هراس نداشت.

هرگز عیب‌جویی نمی‌کرد و از مداحی نابجا و شنیدن چاپلوسی افراددوری می‌کرد. تمامی انسانها را بندگان خدا می‌دانست و از تحقیرآنان خود داری می‌ورزید. در طول عمر خویش به کسی دشنام نداد وناسزا نگفت. از دروغ تنفر داشت و صداقت و راستگویی شیوه همیشه‌او بود. بخشنده بود و آنچه به دست می‌آورد، به دیگران بویژه‌نیازمندان انفاق می‌کرد. هرگاه کسی هدیه‌ای به او تقدیم می‌کرد،با گشاده رویی می‌پذیرفت. اگر فردی مهمانی داشت و او را دعوت‌می‌کرد، می‌پذیرفت. به عیادت بیماران می‌رفت، هرچند خانه بیمار دردور افتاده‌ترین نقطه شهر باشد. در تشییع پیکر مردگان حاضر می‌شدو هیچ یار از دست رفته‌ای را تنها نمی‌گذاشت.

برای همسالان برادری مهربان و برای کودکان پدری پرمحبت‌بود ومسلمانان را مورد لطف و عطوفت‌خویش قرار می‌داد. امور دنیوی واضطراب‌های مادی او را متزلزل نمی‌ساخت.

زندگی علی ساده و بی پیرایه بود و در آن از تجمل، اسراف وتبذیر اثری دیده نمی‌شد. آنان که اخلاقی نیکو و فضایلی شایسته‌داشتند، همیشه مورد تکریم و احترام وی بودند و خویشاوندان ازصله او بهره‌مند می‌شدند. از صبری عظیم برخوردار بود و از هیچ کس‌توقع و انتظاری نداشت.

در میدان رزم سلحشوری شجاع، نیرومند و پرتوان بود و انبوه‌دشمن هرگز او را بیمناک نمی‌ساخت. در اجرای عدالت و دفاع از حق،قاطع و استوار بود. به یاری محرومان و مظلومان می‌شتافت و دربرابر ظالمان می‌ایستاد تا حق را به صاحبش برنمی‌گردانید، آرام‌نمی‌گرفت. به دانش اندوزی و فراگیری معارف اهمیت زیادی می‌داد وهمواره پیروان خود را از جهالت و بی‌خبری باز می‌داشت.

به پاکیزگی و آراستگی علاقه‌ای وافر داشت و این صفت از دوران‌کودکی در او دیده می‌شد. از این رو هماره برتمیزی لباس و بدن‌اهتمام می‌ورزید.

بسیار فروتن بود و از تکبر نفرت داشت و اکثر اهل جهنم راگردن فرازان و سرکشان می‌دانست. نه تنها برانسانها بلکه برحیوانات نیز شفقت داشت و با مهربانی و ملایمت و انصاف با آنان‌رفتار می‌کرد.

آنان که قیافه ظاهری و سیمای به نور نشسته علی را دیده‌اند،چهره وی را این گونه ترسیم کرده‌اند:

قیافه‌اش بسیار با ابهت‌بود و چون ماه تابان می‌درخشید. به‌زیبایی و پاکیزگی آراسته بود. از چهار شانه بلندتر و ازبلندکوتاهتر. رنگی روشن و به سرخی آمیخته و چشمانی سیاه وگشاده با مژه‌هایی پرموداشت، گونه‌هایش هموار و کم گوشت‌بود،مویش نه بس پیچیده و نه بسیار افتاده می‌نمود. از سینه تا ناف‌خط موی بسیار باریک داشت، اندامش متناسب و معتدل و سینه وشانه‌اش پهن بود.

سرشانه‌هایش از هم فاصله داشت. پشتی پهن داشت، جز ران و ساق‌که زیر مفصلهااست، استخوانهای بند دستش کشیده و کفی گشاده وبخشنده داشت. دو پنجه دست و پایش قوی و درشت و انگشتها کشیده وبلند و دو کف پا از زمین برآمده بود. به سرعت راه می‌رفت وهنگام راه رفتن چنان بود که گویی از زمین سراشیب فرود می‌آید یااز روی سنگی به نشیب می‌رود. چون به طرف کسی بر می‌گشت‌با تمام‌بدن بر می‌گشت. دیده‌اش فروهشته و نگاهش به زمین بود تا به‌آسمان.

بینی‌اش قلمی کشیده و باریک و میانش برآمدگی داشت و نوری ازآن می‌تافت.

دهانش نه بسیار کوچک و نه بزرگ بود. دندانهای زیبایش سفید،براق و نازک بود. گردنش در صفا و نور و استقامت نقره فام بود،بوی مشک و عنبر از او بلند بود. (۶)

پاره‌ای از مورخان این ویژگیها را برای جد وی نگاشته‌اند; اما علی را در این خصوصیات همانند دانسته‌اند.

... بااین ویژگی‌های روشنی آفرین به خوبی می‌توان او را شناخت،وی علی اکبر پور والای امام حسین(ع)است. جوانی زیبا که همانندجد خود رسول خدا(ص)در سیرت، سپید و در صورت، آسمانی می‌نمود و هماره یاد و نام پیامبر(ص) از چگونگی سخن گفتن و یا راه رفتن ودیگر برخوردهای اجتماعی اخلاقی او می‌تراوید. از این رو، امام‌حسین(ع) او را شبیه‌ترین مردم حتی نسبت‌به خود در خلقت وآفرینش، اخلاق و صفات روحی، گفتار و آداب اجتماعی به رسول‌خدا(ص) معرفی می‌کرد. (۷)

آنان که با صورت دلربای پیامبر(ص)و صدای پرچاذبه آن حضرت‌آشنا بودند، آنگاه که علی از پشت دیوار زبان به سخن می‌گشود،گویی صدای رسول اکرم(ص)را می‌شنیدند.

گاهی که اباعبدالله(ع)برای صوت قرآن جد عزیزش دلتنگ می‌شد، به‌علی می‌فرمود: علی جان! برایم قرآن بخوان تا از آن لذت و بهره‌برم. (۸)

کلام شیرین، بیان روان، ادب بسیار در برابر پدر و مادر، اطاعت‌بی چون و چرا از مقام ولایت و دلدادگی به حقیقت، برگی دیگر اززندگانی زرین علی اکبر بود. این ویژگیها چون با فروتنی اوهمراه می‌شد، نگاه تحسین‌آمیز همگان را به دنبال داشت.

در ساحل فرات

علی درحماسه کربلا، درخششی چشمگیر داشت و با هربار حمله خود،دهها نفر را به خاک هلاکت می‌انداخت. هنگامی که با ۲۵ سوار به‌ساحل فرات روانه شد و برای سیصد نفر از خاندان، عیال و اصحاب‌امام حسین(ع)آب آورد، بسیاری از مسوولان و سرپرستان حفاظت ازفرات را از دم تیغ خود گذراند و پشت دشمن را به لرزه درآورد.

عمویش ابوالفضل(ع)که خود در دلاوری و بی‌باکی و شجاعت و شهامت،زبانزد همگان بود، به خاطر چنین صفات تابناک، علی را بسیاراحترام می‌کرد.

قهرمانان تاریخ و دلیرمردان عرصه‌های نبرد، کمتر از دانش و بینش بهره دارند; زیرا در مسیر رزم و جنگ قرار داشته و فرصت‌نداشته و یا علاقه کمتری به درس آموزی و دانش آفرینی از خودنشان می‌دهند; اما علی اکبر، جوانی چند بعدی بود و سطرهای کتاب‌وجودش با حکمت نگاشته شده بود. چشمه‌های دانش و دانایی از اعماق‌وجودش می‌جوشید. در مجالس گوناگون عالمانه و اندیشمندانه لب به‌سخن می‌گشود و به دور از غرور و تکبر مردانه سخن می‌گفت.

از آنجا که از جد خود رسول خدا(ص)سخنان بسیاری روایت می‌کرد،به عنوان «محدث‌» شناخته شد.

افزون برصفات ظاهری و باطنی که به طور چشمگیر در وجود حضرت‌علی اکبر(ع) دیده می‌شد. کمالات و مقامات معنوی وی نیز دررتبه‌ای برتر از دیگران قرار داشت.

ماجوانان هرچند از صفات خوبی بهره‌مند باشیم، گاه توان تحمل‌سختی‌ها و ظرفیت رویارویی با مصایب را از دست می‌دهیم و سنگینی‌ناملایمات زندگی، تعادل رفتار و گفتارمان را می‌رباید.

علی اکبر در چنین صحنه‌های سخت و طاقت‌سوز، تنها به رضا وتسلیم الهی فکر می‌کرد و چنان در برابر بلاهای الهی آرام و مطمئن‌بود که گاه حیرت و شگفتی دیگران را برمی‌انگیخت. از این رو، درهنگامه دردآلود کربلا به پدر گفت: «اولسنا علی الحق‌» (پدرجان!)آیا ما برحق نیستیم؟

و چون امام فرمود: آری، گفت: در این هنگام، باکی از مرگ‌نداریم. (۹)

این روحیه قوی و صفات شایسته، چنان ابهت و عظمت‌به علی اکبرداده بود که افزون بردوستان، دشمنان آگاه نیز به برتری‌هایش‌اعتقاد و اعتماد داشتند و اعتراف می‌کردند. معاویه روزی ازاطرافیانش پرسید: «چه کسی در این زمان برای خلافت مسلمانان‌بردیگران برتری دارد و برای حکمرانی بر مردم از دیگران‌سزاوارتر است؟ »روباه صفتان زشت‌سیرت که نام و نان خود را در تملق می‌یافتند،به ستایش خلیفه پرداختند و او را لایق این منصب معرفی کردند.

معاویه گفت: نه چنین نیست:

«اولی الناس بهذالامر علی بن الحسین بن علی جده رسول الله وفیه شجاعه بنی‌هاشم و سخاه بنی امیه و رهو ثقیف.» (۱۰)

شایسته‌ترین افراد برای امر حکومت، علی اکبر فرزند امام حسین‌است که جدش رسول خدا(ص)است وجاهت‌بنی‌هاشم، سخاوت بنی امیه وزیبایی قبیله ثقیف را در خود جمع کرده است.

فروغ چهره خوبان شعاع طلعت توست کمال حسن تو مدیون این ملاحت توست به خلق و خلق رسول و به منطق نبوی فزون‌تر از همه کس در جهان شباهت توست به پیکر تو مجسم لطافت روح است عجب بود که در این خاکدانه قامت توست نگار مهر تو غارتگر دل پدر است عیان به چشم سیاهت غم شهادت توست (۱۱)

پی نوشت‌ها:

۱. علی الاکبر الامام الحسین(ع)، علی محمد علی دخیل، ص ۷.

۲. معالی السبطین، ج ۱، ص ۲۰۶.

۳. برای آشنایی بیشتر با چگونگی این برخوردها بنگرید: محجة البیضاء، ج ۲، ص ۲۳۳.

۴. مسائل الخلاف، ج ۱، ص ۹۳.

۵. لؤلؤ و مرجان، ص ۴۴ و ۴۵، راز خوشبختی، ص ۱۸۹.

۶. تاریخ یعقوبی، ج ۱ ص ۵۱۳ و ۵۱۴، فرسان الهیجاء، ص ۲۹۳ و ۲۹۴.

۷. موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)، ص ۳۶۰.

۸. مصائب امام حسین(ع)، ص ۱۰۸.

۹. ابصار العین فی انصار الحسین، مرحوم سماویآ ص ۲۱.

۱۰. مقاتل الطالبیین( فارسی)، ص ۷۸، وسیلة الدارین فی انصار الحسین(ع)، ص ۲۸۵ و ۲۸۶.

۱۱. شاعر معاصر، حبیب چایچیان( حسان)