چرا «اعوذ بالله» قبل از تلاوت قرآن لازم است؟

تبیان: در اسلام همه چیز نیاز به برنامه دارد مخصوصا بهره گیرى از کتاب بزرگى همچون قرآن، به همین دلیل در خود قرآن براى تلاوت و بهره گیرى از این آیات آداب و شرائطى بیان شده است که عبارت است از: ١ـ تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توأم با طهارت و وضو باشد. قرآن مى فرماید: قرآن را جز پاکان لمس نمى کنند." [1] این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگى ظاهرى باشد، و هم اشاره به این که درک مفاهیم و محتواى این آیات تنها براى کسانى میسر است که از رذائل اخلاقى پاک اند، یعنی انسان باید از صفات زشتى که بر دیده حقیقت بین او پرده مى افکند، دور باشد تا از مشاهده جمال حق و حقایق قرآن محروم نگردد. ٢ـ قرآن را باید به صورت" ترتیل" تلاوت کرد، یعنى شمرده، و توأم با تفکر. [2] ٣ـ به هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنان که در آیات قرآن می خوانیم: "هنگامى که قرآن مى خوانى، از شرّ شیطان مطرود، به خدا پناه بر!» [3] در روایتى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که در پاسخ این سؤال که چگونه این دستور را عمل کنیم؟ و چه بگوئیم؟ فرمود بگو:"استعیذ بالسمیع العلیم من الشیطان الرجیم " و در روایت دیگرى مى خوانیم که امام به هنگام تلاوت سوره حمد فرمود: "اعوذ باللَّه السمیع العلیم من الشیطان الرجیم، و اعوذ باللَّه ان یحضرون" یعنی:" به خداوند شنوا و دانا از شیطان رجیم پناه مى برم، و هم به او پناه مى برم از اینکه نزد من حضور یابند"! استعاذه به معنی درخواست پناهگاه از خداوند است. درخواست پناه، گاهی، تکوینی و گاهی تشریعی است. همان گونه که در سوره فلق می خوانیم برای دفع شرور طبیعی باید از پناهگاه تکوینی خدا استفاده کنیم، و آن عبارت است از: مجموعه قوانین و سنن الهی که به صورت علل و عوامل طبیعی در نظام آفرینش برقرار شده است. و برای مصون ماندن از شرور نفسانی آنگونه که در سوره ناس نیز فرموده باید از پناهگاه تشریعی خدا استفاده کرد و آن عبارت است از: مجموعه تعالیم الهی است که به عنوان مبانی اعتقادی و برنامه های تربیتی در شرع مقدس، مقرر گردیده است. اصولاً زیرا طبق بینش توحیدی هیچ مؤثری در عالم وجود نیست؛ مگر خدا (لا مؤثر فی الوجود الاّ الله) و هیچ حرکت و نیرویی نیست، مگر به اذن و قدرت خدا (لاحول ولا قوّة الاّ بالله) و به طور استقلال از دیگران هیچ کاری ساخته نیست، بلکه همه کارگزار اویند. البته باید استعانت و استعاذه از سر صدق باشد، همانگونه که هنگام اعلام خطر، گفتن جمله «من به پناهگاه می روم» مشکلی را حل نمی کند، بلکه باید به سمت پناهگاه رفت و در آن قرار گرفت. (تسنیم، ج 3، ص 399) در آیه «و إمّا ینزغنّک من الشیطان نزغ فاستعذبالله إنّه سمیع علیم» (اعراف ﴿7﴾ : 200 و فصلت ﴿41﴾ : 36) امر شده که به خدا پناه ببریم و با تمام دل و جان به سمت حق رو کرده و از او استمداد بجویم، که همین استعاذه واقعی است. (شیطان شناسی، ص 170) پس قرآن کریم دستور به استعاذه از شیطان؛ آن موجود وسوسه انگیز را می دهد. معصومین علیهم السلام نیز موارد متعددی را گوشزد کرده اند که در واقع هشداری برای انسان است که به هنگام خطر، سریعاً خود را در حصن حصین الهی قرار دهد تا در امان بماند. (محمدی ری شهری، میزان الحکمة، باب 3008) البته این پناه بردن نباید محدود به لفظ و سخن باشد بلکه باید در اعماق روح و جان نفوذ کند به گونه ای که انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهای شیطانی جدا گردد، و به صفات الهی نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلارای حقیقت را بدرستی ببیند. (تفسیر نمونه، ج 11، ص:401) بنا بر این پناه بردن به خدا از شیطان هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوت هر چند به زبان نباشد. گفتن اعوذ بالله حتما قبل از بسم الله الرحمن الرحیم باشد: اینکه در هنگام تلاوت قرآن، گفتن "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" باید قبل از "بسم الله الرحمن الرحیم "باشد به این دلیل است که "بسم الله الرحمن الرحیم "جزء قرآن است از این رو باید قبل از ورود به متن قرآن باشد. همچنین در روایتی آمده است که اولین چیزی که جبرئیل درباره قرآن به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) گفت این بود: ای محمد بگو: "أَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ" سپس گفت بگو: " بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ".[4] پی نوشتها: [1] - واقعه، 56: لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ. [2] - مزمل ،4: وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا. [3]-نحل،98، فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ [4]- مستدرک الوسائل ج : 4 ص : 265- 4، الشَّیْخُ أَبُو الْفُتُوحِ الرَّازِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ أَوَّلُ آیَةٍ نَزَلَتْ أَوْ أَوَّلُ مَا قَالَهُ جَبْرَئِیلُ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی أَمْرِ الْقُرْآنِ أَنْ قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ قُلْ أَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ثُمَّ قَالَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ .