اسلام درباره دعانویسی و جن‌گیری چه می‌گوید؟
دعا یک حقیقت فطری است که از یک نیاز درونی در وجود انسان‌ها برخاسته و در فطرت و فقر وجودی انسان ریشه دارد. اما عده‌ای در قالب دعانویس، از این خواسته طبیعی مردم برای سودجویی خود سوءاستفاده می‌کنند.
خبرگزاری تسنیم: دعا یکی از موضوعاتی است که در تمام دین‌های الهی و به ویژه دین مبین اسلام، جایگاه مخصوصی دارد. در میان آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم‌السلام بار‌ها تأکید شده که مردم از سرچشمه زلال دعا بهره‌مند باشند و حتی دعا‌های مفید و ارزشمندی به ما آموزه داده شده است. از دعا‌های موجود در صحیفه سجادیه گرفته تا ادعیه عنوان شده در مفاتیح الجنان، زاد المعاد و...
در این میان، سال‌هاست که بازار عده‌ای در گوشه و کنار شهر‌ها و روستا‌ها برپاست؛ افرادی که با عنوان دعانویس فعالیت می‌کنند و مردمی که ندانسته و نشناخته به آن‌ها رجوع می‌کنند، با این باور که دعانویس می‌تواند گره از مشکلات آن‌ها باز کند! اما این پرسش مطرح است که آیا فعالیت‌هایی مثل دعانویسی مورد تائید دین اسلام هست یا خیر؟ کار‌هایی مثل جن‌گیری، کف‌بینی و رمالی و... که به نوعی از آینده افراد و امور ندانسته آن‌ها خبر می‌دهند، چه جایی در اسلام و آموزه‌های دینی و اعتقادی دارد؟
در گفت‌وگویی که با حجت الاسلام و المسلمین علی علم الهدی استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس و محقق دینی انجام داده، جایگاه دعانویسی، جن‌گیری و کف‌بینی را در دین اسلام مورد بررسی قرار داده است و به کنکاش اعتقادات عمومی مردم به موضع دعا و دعانویسی پرداخته تا منشأ گرایش افراد به خرافه و دعانویسی مشخص شود و در عین حال، راهکار مناسبی برای کاهش خرافات در جامعه به دست آید.
حجت الاسلام علم الهدی معتقد است برای حل مشکل گرایش مردم به دعانویسی لازم است سطح آگاهی مردم بالا برود و این کاری است که رسانه‌های عمومی مسئولیت آن را بر عهده دارند. او تصریح می‌کند که: «شاید در هیچ‌کدام از دین‌های الهی به اندازه اسلام به موضوع دعا توجه نشده باشد. در میان آیات قرآن و روایات و احادیث از ائمه اطهار علیهم‌السلام نکات بسیار مهمی در مورد دعا وجود دارد. حتی اسلام انسان‌ها را به سمت دعا کردن و نیایش با خدای یکتا تشویق می‌کند. با ابن وجود عده‌ای از همین رویکرد سوءاستفاده کرده و خود را کارشناس دین و آشنا با دعا معرفی می‌کنند. همان طور که قبلاً اشاره شد، وقتی در این حوزه معیار و ملاک درستی برای شناخت راست‌گو از دروغ‌گو وجود نداشته باشد و هر کسی بتواند خود را آشنا با ذکر و دعا معرفی کند و قوانین محکمی برای برخورد با آن‌ها وجود نداشته باشد، بازار دروغ هم رونق می‌گیرد.»
*در زندگی روزمره مردم دیده می‌شود که با وجود اطلاع‌رسانی‌های دینی که در جامعه انجام می‌شود، هنوز هم عده‌ای برای حل مشکلات خود به سراغ دعانویسان می‌روند! دلیل این اتفاق چیست و چرا عده‌ای چشمه زلال دعا‌های اصیل و مستند منتسب به اهل بیت علیهم‌السلام و قرآن کریم را رها می‌کنند و سراغ مرداب دعانویسان می‌روند؟
دعا کردن و پناه بردن به نیرو‌های ماورایی از ابتدای آفرینش انسان وجود داشته است، چون ذات انسان این گونه است که برای پیشرفت و ارتقا نیاز به قدرت الهی دارد. اما اگر سرچشمه اصیل دینی و الهی را پیدا نکند، سراغ نیرو‌های باطل می‌رود. حتی طبق آنچه باستان شناسان از سنگ‌نوشته‌های قدیمی به دست آورده‌اند، انسان‌های غارنشین هم زمانی که با مشکل و معضلی مواجه می‌شدند با قدرتی مافوق مادی پناه می‌بردند.
توصیه به دعا کردن در همه ادیان وجود دارد
*بر همین اساس است که دعا و اظهار نیاز به درگاه خدای یکتا در همه دین‌های الهی وجود دارد؟
بله. خداوند از این نیاز انسانی به خوبی آگاه است و در همه ادیان، دعا و درخواست از خالق یکتا وجود دارد. درواقع همه پیامبران الهی علیهم‌السلام سعی کرده‌اند تا منشأ قدرت واقعی و کمک‌کننده حقیقی را به انسان‌ها معرفی کنند تا از بیراهه رفتن مردم جلوگیری کنند.
دعا در حقیقت فریادی است که از ذات و سرشت انسان‌ها بلند می‌شود همین نیازمندی و فقر وجودی انسان است که موجب می‌شود خالصانه و بی غل و غش دسته‌ای خود را رو به آسمان بلند کند و از خداوند متعال بخواهد که نیازهایش را مرتفع کرده و مشکلات او را حل کند.
رویکرد فرادنیایی اسلام به موضوع دعا
*در این میان، از منظر قرآن کریم، دعا رویکردی فرادنیایی دارد. چرا چنین منظری برای دعا ترسیم شده تا انسان در قالب دعا، علاوه بر نیاز‌های دنیایی‌اش، به امور معنوی و فرادنیایی هم متوجه باشد؟
رویکرد فرادنیایی دعا را فقط انسان‌هایمؤمن و مسلمان می‌توانند درک کنند. همان طور که در آیه ۱۵ از سوره فاطر می‌خوانیم: «یا أَیهَا النَّاسُ أَنتُمُا لْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِیدُ؛ اى مردم شما (همگى) نیازمند به خدا هستید؛ تنها خداوند است که بى نیاز و شایسته هر گونه حمد و ستایش است.»
طبق آیه شریفه، دعا یک حقیقت فطری و فرادینی است که از یک نیاز درونی در وجود همه انسان‌ها برخاسته و در فطرت و فقر وجودی انسان ریشه دارد. همین گستردگی و نیاز عمیق درونی و فراگیر انسان‌ها نسبت به دعا موجب شده انحرافات و کج‌روی‌هایی در زمینه دعا و دعانویسی صورت بگیرد و در برخی موارد مردم از مسیر صحیح راز و نیاز فاصله بگیرند.
ناآگاهی مردم، زمینه‌ساز رونق بازار کذب دعانویسان و رمالان است
*چرا چنین گرایش منفی‌ای به وجود می‌آید؟ وقتی حقیقت قرآن و دعا مقابل مردم است، چرا بیراهه بروند؟! درواقع می‌خواهیم عامل یا عواملی که زمینه انحراف از منابع اصیل دعا به سمت دعانویسی و رمالی را ایجاد کرده، بشناسیم.
آن چیزی که بیشتر از هر عاملی زمینه انحراف را در مورد دعا فراهم کرده، عدم آگاهی، نداشتن اطلاع، بی‌بهره بودن از معیار‌ها و شاخصه‌های مشخص و واضح و بی‌توجهی مراجع مربوطه به مجوز و مدرک است.
به طور کلی موضوعات و مسائل متافیزیکی و دینی همیشه در معرض این آسیب قرار دارند. همان طور که می‌دانیم در حوزه علوم تجربی و فیزیک هر نوع ادعا و اقدام درمانی بدون ارائه مدرک و مجوز ممنوع بوده و با پیگرد قانونی و مجازات همراه است. این در حالی است که مشاهده می‌کنیم در مسائل متافیزیک و علوم غریبه مثل اظهارنظر در مسائل مختلف دینی، ارتباط با جنیان و دعانویسی و امور مانند این‌ها، ارائه مجوز و داشتن مدارک لازم جدی گرفته نمی‌شود و هیچ معیار و ملاک روشنی برای احراز تخصص مدعیان عنوان نشده است.
به همین دلیل است که عده‌ای شیاد و فریبکار با شبیه‌سازی و استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردم گرفتار و نیازمند، با ادعا‌های بیهوده و دروغین خود را منشأ اثر معرفی می‌کنند.
*بنا بر گفته‌های شما، نبودن معیار از یک طرف و مشکلات و گرفتاری مردم در زندگی دنیایی از طرف دیگر، موجب شده تا عده‌ای از مردم بدون تحقیق و بررسی و شناخت درست، در معرض فریب و انحراف قرار بگیرند.
درست است. گاهی نیز هزینه‌های سنگین و زمان طولانی درمان، راه برای پناه بردن به مسائلی مانند سحر و جادو، دعانویسی، جفر و رمالی شده است.
وقتی فردی به ظاهر مؤمن و مقدس ادعا می‌کند که می‌تواند بدون گذراندن وقت زیاد و با هزینه کمتر، از طریق دعا و ارتباط با نیرو‌های غیبی و ماورایی بیماری را درمان کند و حتی عده‌ای هم به توانایی کذب او گواهی دروغ می‌دهند، به نظر می‌رسد به طور طبیعی عده‌ای این ادعا را باور کنندو به این نوع درمان‌ها روی بیاورند تا با رمل، اسطرلاب و دعانویسی غیرمعتبر بیماری را درمان یا مشکلی را حل کنند.
رواج جن‌گیری در روسیه و انگلستان
*با این توضیحات آیا می‌توان نتیجه گرفت بیشتر مردمی که به خرافات و دعانویسی روی می‌آورند عامه مردم هستند که از سواد کمتری برخوردارند؟
این‌طور نیست. دعانویسی و پناه بردن به مسائل ماورایی و ارتباط با ارواح و اجنه برای حل مشکلات مختص جوامع توسعه‌نیافته نیست. امروزه در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته و حتی بین افراد تحصیل‌کرده و فرهنگی آن‌ها مشاهده می‌کنیم که به رمالان و جن‌گیر‌ها مراجعه می‌کنند تا مشکلات خود را حل کنند. درواقع این کار در تعداد زیادی از کشو‌های توسعه‌یافته و پیشرفته هم رایج است. به عنوان مثال در کشور روسیه این کار به معضلی تبدیل شده و افراد زیادی به رمالان مراجعه می‌کنند. در انگلستان هم که در زمینه پیشرفت‌های صنعتی پیشرو به حساب می‌آید، تعداد زیادی از این افراد و گروه‌ها فعالیت دارند. به طوری که فقط در شهر لندن بیشتر از ده‌ها مجموعه جن‌گیری فعال است که مردم زیادی به آن‌ها مراجعه می‌کنند.
البته ممکن است این نوع فعالیت‌هایخرافه‌ای در بعضی از کشور‌ها به دلیل فرهنگ خاص آن‌ها بیشتر رایج باشد. به عنوان مثال در کشور هند که فرهنگ‌های مختلفی و گوناگونی در کنار هم زندگی می‌کنند، آمیخته‌هایخرافه‌ای و باطل زیادی وجود دارد.
گرایش به خرافات ربطی به کشور و فرهنگ خاصی ندارد
کج‌فهمی‌های اعتقادی هم از همین آمیخته شدن فکر و باور‌ها به وجود می‌آید و مردم به جای آنکه به مبدأ علم مراجعه کنند، از منظر خود مطالبی را مطرح کرده و به مرور به باور آن‌ها تبدیل می‌شود. نکته در اینجاست که همین کج‌فهمی‌ها و باور‌های غلط که موجب تمایل به خرافات می‌شود، یکی از خصوصیات رایج انسان به حساب می‌آید و در هر کشور و سرزمینی هم ممکن است ایجاد شود.
*این مطلب به این معناست که حتی ممکن است فرد تحصیل‌کرده‌ای هم به خرافات مبتلا شود و دنبال دعانویسی و جن‌گیری باشد؟
بله. نمونه آن دانشمند مشهوری به نام پاسکال است که در علم فیزیک فعالیت‌هایی داشته است. مرور زندگی و منش او نشان می‌دهد که او به خرافات علاقه داشته و باور‌های غلط اعتقادی داشته است، هرچند که تحصیل‌کرده بوده و جزء دانشمندان به‌نام و شناخته‌شده بوده است.
حتی در میان عده‌ای از دانشمندان هم رایج بوده که به غلط باور داشتند اگر یک تکه استخوان را به همراه داشته باشند، از اتفاقات بد و بلا‌ها در امان می‌مانند.
*با این وجود، در کشور ما قریب به اتفاق مردم مسلمان هستند و آموزه‌های دینی بسیاری در زمینه دعا وجود دارد. با این وجود چرا باز هم گروهی از مردم اصل دعا را رها می‌کنند؟
همین طور است. شاید در هیچ‌کدام از دین‌های الهی به اندازه اسلام به موضوع دعا توجه نشده باشد. در میان آیات قرآن و روایات و احادیث از ائمه اطهار علیهم‌السلام نکات بسیار مهمی در مورد دعا وجود دارد. حتی اسلام انسان‌ها را به سمت دعا کردن و نیایش با خدای یکتا تشویق می‌کند.
با ابن وجود عده‌ای از همین رویکرد سوءاستفاده کرده و خود را کارشناس دین و آشنا با دعا معرفی می‌کنند. همان طور که قبلاً اشاره شد، وقتی در این حوزه معیار و ملاک درستی برای شناخت راست‌گو از دروغ‌گو وجود نداشته باشد و هر کسی بتواند خود را آشنا با ذکر و دعا معرفی کند و قوانین محکمی برای برخورد با آن‌ها وجود نداشته باشد، بازار دروغ هم رونق می‌گیرد.
*بنابراین موضوعاتی از این دست مانند شمشیر دو لبه هستند که در معرفی و استفاده از آن‌ها باید دقت شود. همان اندازه که در دین اسلام توصیه به دعا شده است، در معرفی دعا و کارشناس این حوزه باید دقت شود. چه کنیم که سوداگران در این حوزه را بتوان کنترل کرد؟
باید دقت داشته باشیم که هیچ زمانی نمی‌توان به صرف اینکه گروهی فرصت‌طلب از موضوع دعا و مواردی اعتقادی مانند آن برای سودجویی خود بهره می‌برند، حقیقت دعا را انکار کرد. در حقیقت لازم است حقیقت دعا برای مردم گفته شود تا اصل نیایش با خدای متعال درک شود. چون دعا به عنوان یک ارتباط معنوی با پروردگار جهانیان مطرح بوده و شکی در این نیست که انسان به طور فطری برای رفع نیاز‌های خود به سمت خداوند متوجه می‌شود. اما وقتی اصل دعا شناخته شود، کسانی که بیراهه می‌روند گاهش پیدا می‌کنند. در این صورت است که بازار سودجویان و فرصت‌طلبان در زمینه دعانویسی و رمالی از رونق می‌افتد.
دعا روند درمان بیماری را تسریع می‌کند
*می‌دانیم که در ادعیه موجود به درمان بیماری‌ها و حل مشکلات اشاره شده است. این نوع ادعیه چگونه باید میان مردن رواج پیدا کند تا راه خرافات و وهن دین بسته شود؟
منبع و مرجع اصلی این کار رسانه‌ها هستند. مسجد به عنوان پایگاه اجتماعی و فرهنگی می‌تواند در این زمینه فعال باشد. نه تنها روحانیون و ائمه جماعات می‌توانند در این مسیر فعالیت کنند، بلکه همه فعالان حوزه‌های فرهنگی باید در این مورد فعال باشند. چون هرچند که می‌دانیم دعانویسی و پیروی از خرافات در جامعه وجود دارد، اما عده‌ای مخفیانه به این روش روی می‌آورند که مشخص می‌کندفرهنگ‌سازی در این زمینه بسیار ضروری است.
در میان آیات قرآن کریم و روایات از ائمه اطهار علیهم‌السلام بسیار به موضوع دعا پرداخته شده و راه درمان بیماری‌ها، حل مشکلات و گرفتاری‌های دنیایی، نیاز‌های معنوی و امور بسیاری در میان دعا‌ها وجود دارد. حتی برای بیماری‌هایی مثل چشم‌درد و سردرد هم دعا‌هایی وجود دارد که اگر با اعتقاد و با رعایت آداب آن خوانده شود، قطعاً به استجابت می‌رسد؛ بنابراین نباید توانایی دعا در حل مشکلات جسمی و نیاز‌های دنیایی را نادیده بگیریم. زیرا همین کار راهی است که بازار دعانویسان برای حل مشکلات دنیایی مردم را داغ می‌کند. بلکه خوب است گستردگی و دید باز دین نسبت به همه امور و نیاز‌های انسان بازگو شود تا مردم به جای پرداختن به امور باطل و باور دروغ سودجویان، در پناه اسلام حقیقی راه زندگی صحیح را پیدا کنند.
دعا با تأثیر علوم طبیعی منافات ندارد
*با فرض تأثیر شفا دادن و درمان اعجازگونه دعا، چگونه می‌توان دانش پزشکی را توجیه کرد؟ به هر حال این سؤال مطرح می‌شود که اگر برای هر بیماری و دردی دعایی وجود دارد، دیگر چه نیازی است برای درمان به علم پزشکی مراجعه کنیم؟
این نکته مهمی است که باید به آن دقت شود، اینکه دین، اصل دانش را زیر سؤال نبرده و نفی نمی‌کند. حتی اسلام دانش پزشکی را انکار نکرده است. روایتی در این باره وجود دارد که روزی حضرت موسی علیه‌السلام بیمار شد و وقتی اطرافیان او را تشویق کردند که به طبیب مراجعه کند، حضرت موسی علیه‌السلام از این کار خودداری کرد تا خداوند او را شفا دهد. اما بر آن حضرت وحی شد که «تو نمی‌توانی از اسباب طبیعت خارج شوی.» به این ترتیب خداوند جهان را طوری طراحی و خلق کرده است که هر امری مسیر طبیعی خود را طی کند. درست است که دعا تسریع‌کننده حل مشکلات و درمان بیماری‌هاست، اما این، به آن معنا نیست که می‌توان از طریق دعا از نظام سبب و مسبب عالم هستی خارج شد. بلکه هر چیز طبق قاعده و اسباب خود پیش می‌رود.
دیدگاه تان را بنویسید