راز و رمز‌های زبان سرخه‌ای از زبان بیسیم چی‌ها
دفاع مقدس مشحون از جوانمردی و شجاعت مردان و زنانی است که در کشاکش دفاع از کشور، به خلق حماسه‌های ماندگار پرداختند.
روزنامه اطلاعات: مردم سراسر کشورمان با توجه به استعداد‌های ذاتی خود، هر کدام به نوعی با بهره‌گیری از دانش و توانمندی‌هایشان، در جبهه‌ها حضور یافتند و یاری دهنده دیگر رزمندگان برای شکست دشمن بعثی بودند.
در این میان حضور اهالی شهرستان سرخه از توابع استان سمنان در واحد مخابرات جنگ و بهره‌گیری از گویش منحصر به فرد مردم این منطقه، زبانزد بود و موفقیت‌های زیادی را هم به ارمغان آورد.
سرخه‌ای‌ها همواره به عنوان بیسیم‌چی در کنار فرماندهان، به رد و بدل کردن پیام آنها با فرماندهان دیگر می‌پرداختند و دشمن نیز به رغم شنود مکالمات آنها، به دلیل ویژگی خاص این گویش، موفق به رمزگشایی نمی‌شد.
این ویژگی‌خاص و نقش پر رنگ و پر شمار سرخه‌ای‌ها در پیروزی جنگ تحمیلی، بهانه‌ای شد تا در سفر به این شهرستان، اطلاعات بیشتری از توانمندی این عزیزان بدست آوریم و با چند نفر از مسئولان این شهرستان و بیسیم‌چی‌های زمان جنگ به گفتگو بنشینیم.
این کشف عجیب در جبهه سبب شد تا بیسیم‌چی‌های سرخه‌ای به راحتی و بدون از دست دادن وقت و با اطمینان کامل از سری بودن رمزهایشان به نقل دستورات فرماندهان خود بپردازند.
نمونه‌ای از این پیام‌ها را به نقل از کتاب «فصل پرستو» با عنوان آن سوی خط، می‌خوانیم:
«نیمه شب بود، کمک بیسیم‌چی گردان بودم دیدم پیام می‌دهند. آن سوی خط مجتبی صحبت می‌کرد.
مجتبی جلوتر و نزدیک دشمن رفته بود. گفت: «داوود داوود» گفتم «مجتبی به گوشم» گفت: «کاشی برحی بقاتی» (یعنی دشمن چیزی که آقای کاشی می‌فروشد ـ. گاز ـ. زده است) بلافاصله خبر به رزمندگان اعلام شد و به این ترتیب آن شب بچه‌ها از گازگرفتگی و شیمیایی شدن، نجات یافتند.
ملاقات با بیسیم‌چی‌های قهرمان
به همت «فیض» مسئول اداره ارشاد اسلامی شهرستان سرخه، با سه نفر از بیسیم‌چی‌های سال‌های دفاع مقدس دیدار می‌کنیم و پای صحبت‌های این سه عزیز می‌نشینیم.
«حسین کلامی» که از بیسیم‌چی‌های با سابقه دفاع مقدس است در مورد رمز و راز گویش سرخه‌ای و اثرات آن در مکالمات فرماندهان در جبهه‌ها می‌گوید: سال ۶۱ و در عملیات رمضان شهید مهدی شاهدی فرمانده گردان ما بود. ۹ نفر سرخه‌ای بودیم که اعزام شده بودیم. در لشکر ۱۷ قم به ما گفتند همه بچه‌های سرخه باید با بیسیم حرف بزنند.
طوری با هم صحبت کنید که بچه‌های شهر‌های اطراف سرخه هم نفهمند. در این عملیات نخستین بار فرمانده مخابرات ناحیه سمنان «علی‌اکبر شیرعلی» بود و این موضوع سبب شد از این زبان بیشتر استفاده شود. در عملیات قادر در کردستان دو نفر سرخه‌ای بیشتر نبودیم به طور کامل سرخه‌ای حرف می‌زدیم. این زبان قابل یاد گرفتن نیست. اگر قرار بود عملیاتی شروع شود، مدت‌ها قبل می‌نشستیم و کد و رمز می‌نوشتیم.
«حسن اسلامی‌پور» مدیرکل امنیتی استانداری سمنان نیز بیسیم‌چی جبهه بود و با فرمانده تیپ که سرخه‌ای بود همکاری بسیاری داشت. «محمدرضا ادهم»بیسیم چی دیگر جبهه اصل سرخه است وی می‌گوید زبان سرخه‌ای یک هزار حرف دارد.
به زبان سرخه‌ای ما به گنجشک می‌گوئیم مارگیج امادر استعاره همین کلمه معنی هواپیما و هلی‌کوپتر و وسایل پرنده دشمن را دارد وقتی با زبان و لهجه غلیظ مادری خود صحبت می‌کنیم حتی جوانان کم سن و سال سرخه‌ای حرف‌های ما را نمی‌فهمند.
«مهدی‌نژاد» نیز که افتخار شرکت در جبهه‌های حق علیه باطل را داشته است می‌گوید: وقتی آتش دشمن سنگین بود به زبان سرخه‌ای در بیسیم می‌گفتیم داماد را رخشت کرده اند یعنی روی سر داماد نقل و نبات می‌ریزند و احتیاج به کمک داریم دو قفل کردن مکالمات با بهره‌گیری از زبان سرخه‌ای سبب می‌شد دشمن متوجه صحبت‌های ما نشود.
همچنین در سفر به سرخه فرصتی به دست آمد با حجت‌الاسلام عربی امام جمعه سرخه در مورد روز‌های دفاع مقدس و نقش اهالی سرخه در جبهه و جنگ به گفتگویی بپردازیم.
وی با اشاره به آمار شهدا، رزمندگان و ایثارگران سرخه‌ای می‌گوید: براساس آمار سال ۱۳۶۵، سرخه در آن زمان حدود ۷۷۰۰ نفر جمعیت داشته در صورتی که حدود ۱۰۰ نفر شهید تقدیم کرده است، یعنی از هر ۹۰ نفر یک نفر شهید دادیم به همین نسبت در سطح کشور از نظر شمار جانبازان و ایثارگران موقعیت ویژه‌ای داریم.
وی نخستین شهید دفاع مقدس سرخه را شهید کریم طاهریان معرفی می‌کند و یادآور می‌شود: ۱۲۰۰ نفر رزمنده پرونده‌دار داریم. همچنین دبیرستان شهید فرهاد صفا سرخه ۱۷ شهید تقدیم کرد و کلاس‌های سال آخر این دبیرستان به دلیل حضور دانش‌آموزان آن در جبهه تعطیل شد.
امام جمعه سرخه می‌گوید: شهید حسن عربی بدلیل اصابت مستقیم خمپاره به افتخار شهادت نائل آمد و پیکر مطهر ایشان بدون سر به سرخه منتقل، تشییع و به خاک سپرده شد.
همچنین عاشوری فرماندار سرخه ضمن یادآوری موقعیت تاریخی فرهنگی سرخه می‌گوید: سرخه‌ای‌ها در همه صحنه‌ها سرآمد هستند. در انتخابات اخیر ریاست جمهوری ۱۰۰ درصد واجدین شرایط در رأی‌گیری شرکت کردند. همچنین سرخه منابع انسانی و نیرو‌های فراوانی را تربیت کرده و تحویل جامعه داده است.
سرخه شهر علما است و مؤید آن وجود دو حوزه علمیه خواهران و برادران است. در حوزه ایثار و شهادت گوی سبقت را در استان از بقیه شهر‌ها ربوده است.
جاده فانوس
رزمندگان اهل سمنان علاوه بر شمار چشمگیرشان در جبهه‌ها، در صحنه‌های دیگر دفاع مقدس خوش درخشیدند. یکی از اقدام‌های آنها، در عملیات طریق‌القدس با ساخت جاده فانوس نمود پیدا کرد. جاده استراتژیک و مخفی «فانوس» به طول ۲۱ کیلومتر و عرض ۶ متر در مدت ۲۴ روز در زمین‌های رملی با دشواری زیاد و کار در شب ساخته شد.
همچنین ساخت باندهلی کوپتر و رساندن آذوقه به نیرو‌ها از کار‌های دیگر رزمندگان استان سمنان بود.
شهید صیاد شیرازی درباره ساخت جاده فانوس و مزایای آن برای رزمندگان کشورمان گفته بود: این جاده سبب آزادی بستان شد. چون دشمن فکر نمی‌کرد از چنین تپه‌های رملی بتوان تانک و نفربر عبور کند.
همچنین «عباسعلی خوری» از جهاد سازندگی دامغان در تشریح جاده فانوس می‌گوید: برای شرکت در عملیات طریق‌القدس می‌بایست نیرو‌ها و ادوات از نقطه رهلی به طول ۱۴ کیلومتر عبور می‌کردند که با تلاش مضاعف و همت عالی و شبانه‌روزی جهادگران جاده رملی که قرار بود در مدت ۳ ماه ساخته شود طی ۲۴ روز به پایان رسید.
در جریان ساخت این، جاده کمپرسی‌ها با بار‌های خاک‌رس به صورت دنده عقب مسیر را طی کردند و خاک‌ها را روی زمین ریختند به دنبال آن بلدوزر‌ها خاک‌ها را روی زمین پهن کردند و برای محکم شدن سطح زمین، روی آن نفت سیاه ریختند.
در شب عملیات روشن بودن چراغ خودرو‌ها موجب لورفتن عملیات می‌شد.
عرض جاده ساخته شده ۶ متر بود که هرگونه انحراف از جاده، گیرکردن خودرو‌ها در رمل‌های کنار جاده و بندآمدن مسیر و اخلال در عملیات را به دنبال داشت.
برای حل این مشکل در طرفین جاده در فواصل معین فانوس‌هایی را روشن و مستقر کردند که کار هدایت خودرو‌های عبوریرا به عهده داشت قرار گرفتن فانوس‌ها در آن تاریکی و ظلمت شب منظره‌ای زیبا ایجاد کرده بود.
گویش سرخه‌ای از نگاه غربی‌ها
حدود ۱۵۰ سال قبل گویش سمنان برای نخستین بار مورد توجه شرق‌شناسان قرار گرفت «آرتور کریستین سن» شرق‌شناس دانمارکی در سفری که در سال ۱۹۱۴ میلادی به ایران داشت، یک هفته در سمنان اقامت گزید و با کمک گرفتن از میرزا حاج آقاجانی یکی از منشی‌های حاج حشمت شکر، نایب الحکومه سمنان، به گردآوری واژه‌ها و بررسی قواعد دستوری گویش سمنانی پرداخت و نتیجه مطالعات خود را در رساله‌ای به نام «بررسی اجمالی قواعد دستوری سمنانی» در سال ۱۹۱۵ در کپنهاگ پایتخت دانمارک به چاپ رسانید.
در مقدمه این کتاب به قلم کریستین سن آمده است:
گویش سمنانی یکی از گویش‌هایی است که کمتر توجه دانشمندان اروپایی را جلب کرده است.
این گویش چنان با سایر گویش‌های ایرانی تفاوت دارد که ایرانیان می‌گویند می‌توانیم بدون تحصیل و اطلاع قبلی همه گویش‌های ایرانی مانند مازندرانی و گیلکی و ... را بفهمیم، امّا وقتی یک سمنانی به زبان خود سخن می‌گوید مطلقاً از آن چیزی متوجه نمی‌شویم.
همچنین دکتر ستوده در پیشگفتار کتاب فرهنگ سمنانی می‌نویسند: اگر رهگذری به لهجه‌های محلی آبادی‌ها گوش فرا دهد، متوجه خواهد شد که زبان ساکنان جنوب غربی این بخش به زبان مردم ری نزدیک است و زبان اهالی شمال شرق آن با زبان مردم خراسان بیشتر ارتباط دارد و فقط اهالی سمنان و دهات اطراف آن لهجه‌ای مشخص دارند.
که نه فقط از نظر تلفظ بلکه از لحاظ بشرشناسی هیچگونه شباهتی میان لهجه ایشان و لهجه همسایگانشان نیست.
وی این منطقه را «جزیره لهجه‌های سمنان» خوانده است و معتقد است که این سرزمین کانون قبلی از لهجه‌های اصیل ایران است.
حال با این مشخصات زبانی اگر یک نفر از اهالی سرخه با لهجه‌ای غلیظ و با استفاده از استعارات و مثل‌های خاص محلی در پشت بیسیم با یکی از همشهری‌های خود صحبت کند، هیچگاه دشمن نمی‌تواند به راز پیام‌های آنها پی ببرد.
موقعیت جغرافیایی سرخه
شهرستان سرخه در حاشیه جاده ابریشم و در کنار راه خراسان و دیار امام غریب واقع شده است، زائران بسیاری در اوقات مختلف سال در زائرسرای سرخه می‌آسایند و از امنیت و آسایش و رفاه آن کمال استفاده را می‌برند بدون آن که بدانند در پشت زائر سرا شهری است که به نسبت جمعیت خود در زمان جنگ بیشترین شهید را تقدیم ایران کرده است.
علاوه بر شمار زیاد رزمنده شهید، جانباز و ایثارگر، سرخه شهرت دیگری برای خود کسب کرده و آن استفاده از گویش سرخه‌ای در مکالمه‌های مخابراتی است که در زمان جنگ تحمیلی دشمن را به شدت آزرد و سبب نجات جان بسیاری از رزمندگان دفاع مقدس شد.
زبان سرخه‌ای به ویژه هنگامی که بالهجه غلیظ وبا استفاده از استعاره و ضرب‌المثل‌ها استفاده شود، دیگر قابل رمزگشایی نیست و شنود دشمن نیز در آن اثری ندارد.
در زمان جنگ کافی بود دو نفر بیسیم‌چی سرخه‌ای باهم پیام مبادله کنند. آنگاه فرماندهان با خیال راحت می‌توانستند تصمیم بگیرند و بقولی دو قفله صحبت کنند.
شهرستان سرخه در استان سمنان در ۲۰ کیلومتری شهر سمنان مرکز استان سمنان قرار دارد. این شهر در ۱۸۰ کیلومتری تهران واقع است و وسعت آن ۹۲۲۲ کیلومترمربع است. سرخه از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرقی به مهدی‌شیر، از شمال به استان تهران، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت کویرمحدود است.
قدیمی‌ترین اثر مکتوب که در آن نامی از سرخه به چشم می‌خورد. کتاب «اعلاق النفیسه» به قلم «این رسته» است که در آن از شهر «سرّه» نام برده شده است. تاریخ تألیف این کتاب قرن سوم هجری است.
سرزمین جزیره گویش‌ها
فاصله شهر‌های سرخه و سمنان ۲۰ کیلومتر است، اما فاصله زبانی به اندازه‌ای است که به گفته اهالی اگر یک نفر سرخه‌ای بالهجه غلیظ صحبت کند، اهالی سمنان حرف او را متوجه نخواهند شد و یا منظور او را درک نمی‌کنند، حتی اگر کسی در سرخه بدنیا آمده باشد، اما تمام و کمال در سرخه بزرگ نشده باشد از نظر درک منظوراز بقیه عقب می‌افتد.
گویش‌های رایج در شهرستان سرخه شامل سرخه‌ای، افتری، مؤمن‌آبادی، لاسجردی و بیابانکی است. سرزمین جزیره گویش‌ها عنوانی است که از سال‌ها قبل به این منطقه اطلاق شده است. در مورد گویش سرخه‌ای حرف زیادی داریم که بازگو خواهیم کرد.
علت نامگذاری سرخه
بنابه افسانه‌ای معروف وقتی که سرخه فرزند افراسیاب پادشاه توران عازم سرزمین خود بود در نزدیکی‌های سرخه به او اطلاع دادند که راهزنی به‌نام «زبن‌العرب» در این حوالی به دزدی و غارت می‌پردازد و آسایش را از مردم سلب کرده است. سرخه ابتدا عده‌ای از سپاهیان خود را مأمور دفع زبن‌العرب کرد ولی چند بار لشکریان سرخه از این راهزن شکست خوردند؛ لذا او در همان محل رحل اقامت افکند و چند بنای خشت و گلی برپا کرد که به‌تدریج به بنا‌ها افزوده و سرانجام بنام سرخه مشهور می‌شود. «سور» نام دیگری است که در گویش سرخه‌ای به این شهر اطلاق می‌شود. به عقیده برخی صاحب‌نظران نام سرخه در قدیم سور بوده است.
آمار حضور مردم سرخه در جبهه
جمعیت استان سمنان در سال ۱۳۶۵ برابر با ۴۱۷ هزار و ۳۵ نفر بوده است.
که تعداد بسیجی شرکت‌کننده در جبهه‌ها برابر با ۲۷ هزار و ۸۰۰ نفر بوده است.
جمعیت سرخه در سال ۱۳۶۵ برابر با ۷۸۰۰ نفر و شمار بسیجی‌های آن ۸۵۰ نفر بود همچنین با احتساب جانبازان بالای ۷۰ درصد تعداد شهدای سرخه حدود ۱۰۰ نفر است. مدت زمان حضور بسیجیان سرخه در جبهه‌ها برابر ۴۷۶۰ ماه، معادل ۳۸۹ سال و برابر با ۱۴۱ هزار و ۹۸۵ روز است. آمار‌ها نشان می‌دهد به ازای هر ۱۵ سرخه‌ای، یک نفر به عنوان رزمنده در جبهه‌ها حضور داشته است. مقام معظم رهبری سال ۸۵ در سفر به استان سمنان در این باره فرمودند: این استان از لحاظ تعداد نسبی رزمندگان جزو استان‌های درجه یک کشور محسوب می‌شود.
این ۳۰۰۰ شهید نسبت به جمعیت استان و آن تعدادی که از این استان برای شرکت در دفاع مقدس یک یا چند بار به جبهه رفته‌اند، یکی از رتبه‌های بالا بین استان‌های کشور است.» رهبر معظم انقلاب تدین و دانش پژوهی را دو شاخصه اصلی مردم استان برشمردند و تأکید کردند: «این استان علاوه بر برخورداری تاریخی از فرهنگ غنی اسلامی ایرانی از ویژگی‌هایی نظیر هوش و استعداد وافر، حضور در میادین مختلف انقلاب، خلقیات نیکو و عمل صالح بهره مندند که این مسأله استان سمنان را جزو استان‌های پیشرو کشور درآورده است.»
دیدگاه تان را بنویسید