پراید عامل تصادفات نیست، مقصر اصلی راننده‌ها هستند

روزنامه ایران: بر اساس اعلام پژوهشکده بیمه مرکزی، ایران پس از سیرالئون با رتبه ۱۸۹، یکی از ناایمن‌ترین شرایط رانندگی را در بین ۱۹۰ کشور دنیا به خود اختصاص داده است. کافی ا‌ست سری به سایت رسمی نیروی انتظامی بزنیم تا شاهد ثبت روزانه تصادفات مرگ‌بار به همراه تصاویر دلخراش از این سوانح باشیم. آماری که بیانگر فاجعه‌ای عظیم بوده و کمتر شهروندی از آن آگاه است. بنا بر آمار ارائه شده از سوی ناجا، شاهد وقوع سالانه ۲۳ ـ. ۲۷ هزار مرگ‌و‌میر ناشی از سوانح جاده‌ای و بیش از ۲۰۰ هزار مصدوم و مجروح هستیم. همچنین براساس آماری مکتوب، ایران در بازه یک ساله، ۲۵ برابر ژاپن و ۲ برابر کشورهمسایه خود، یعنی ترکیه، شاهد تلفات تصادفات رانندگی بوده است. با توجه به چنین آمار تکان‌دهنده‌ای لازم است با اعلام اخبار و آمار‌های به‌دست آمده، جامعه را از این معضل اساسی و مرگ‌بار آگاه کرد و دلایل آن را بررسی و نیز، برای بهبود وضعیت موجود، اقداماتی مؤثر بجا آورد. باید بررسی کرد که چرا باوجود آن‌که کشوری همچون انگلستان ۳ برابر ایران، دارای وسائل نقلیه سبک و سنگین است، تا ۳۲ برابر تصادفات کمتری نسبت به کشور ما دارد؟ اینجا پرسشی دیگر به میان می‌آید که آیا این تصادفات صرفاً ناشی از خطا‌های انسانی است و یا عدم ایمنی اتومبیل‌ها و یا استاندارد نبودن جاده‌ها؟

جاده‌ها مقصرند؟ محمد. ع، راننده کامیون در‌باره وضعیت جاده‌ها به ما می‌گوید: «من، هم در جاده‌های کوهستانی رانندگی کرده‌ام و هم کویری. کنترل کامیون در خیلی از این جاده‌ها برای من که ۱۸ سال است راننده ماشین سنگین هستم بخاطر غیر استاندارد بودن پیچ‌ها، نداشتن دید کافی، عرض کم جاده و... دشوار است؛ چه برسد به افرادی که به تازگی و یکی دو سال است گواهی‌نامه رانندگی گرفته‌اند.» او به عنوان یک شهروند کامیون‌دار مشکلات جاده‌ای را اصلی‌ترین عامل تصادفات می‌داند. حسین. ن. راننده تاکسی هم می‌گوید: «درست است که خطا‌های انسانی مثل سرعت و سبقت غیر مجاز و یا خواب‌آلودگی از عوامل اصلی سوانح رانندگی است، اما باید این را هم درنظر داشت که اگر یک خودرو از ایمنی بدنه و استاندارد‌های لازم برخوردار باشد، این سوانح کمتر منجر به مرگ و میر می‌شود.» وی به یک خودروی غیراستاندارد تولید داخلی اشاره کرده و ادامه می‌دهد: «وقتی این خودرو با یک دستگاه موتور سیکلت تصادف می‌کند، خودرو بیشتر از آن موتور خسارت می‌بیند چرا که بدنه و اسکلت بسیار ضعیفی دارد. حالا اگر همین خودرو با یک دستگاه وانت برخورد کند قطعاً فاجعه رخ خواهد داد. درست است که باید راننده همواره نکات ایمنی را رعایت کند، اما وسیله نقلیه نیزباید از کیفیت لازم برخوردار باشد که هنگام بروز تصادف تا جای ممکن از جان راننده و مسافران محافظت کند. ما نمی‌توانیم آمار تصادفات را به صفر برسانیم، اما می‌توانیم خسارت جانی ناشی از این تصادفات را به حداقل برسانیم.» عامل انسانی در صدر همان‌طور که می‌دانیم عوامل متعددی در بروز تصادفات جاده‌ای و درون شهری نقش دارد که دررأس آن خطای انسانی و عدم رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی قرار دارد و ما می‌توانیم با حذف و یا تصحیح این عوامل، میزان سوانح رانندگی را کاهش دهیم. سرهنگ منوچهر پارسا، مدرس و محقق و نویسنده در زمینه خودرو، ۹۵ تا ۹۸ درصد خطای انسانی را عامل سوانح رانندگی می‌داند و معتقد است که راننده اتومبیل نقش تعیین کننده را در این زمینه ایفا می‌کند. وی آمار تلفات سوانح رانندگی را این گونه شرح می‌دهد: «رانندگی یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین کار‌های دنیا است. «تصادف» در رانندگی معنایی ندارد و این سانحه رانندگی است که رخ می‌دهد. تصادف یک مبحثی است در علم ریاضی که قابل پیشگیری و پیش‌بینی نیست، درحالی که سوانح رانندگی قابل پیشگیری و پیش‌بینی است. این معضل تنها ویژه کشور ما نیست، بلکه امروزه در همه دنیا سوانح رانندگی تبدیل به یک معضل بزرگ شده است. آمار نشان می‌دهد در روز نزدیک به ۳۶۰۰ نفر در سراسر دنیا جان خود را در اثر سوانح رانندگی از دست می‌دهند که ۵۰۰ نفر آن‌ها کودک هستند. ما نیز در کشورمان روزانه بین ۴۰ ـ. ۵۰ کشته در اثر سوانح رانندگی داریم که این یک فاجعه ملی است و می‌توان آن را با سقوط روزانه یک فروند هواپیما قیاس کرد.» وی معتقد است: «این‌که بگوییم جاده یا اتومبیل عامل اصلی سوانح رانندگی است، با وجود آن‌که مشکلاتی دارند و غیر قابل انکار است، باز هم باوری اشتباه ا‌ست؛ چرا که این راننده است که عامل بروز چنین سوانحی می‌شود. سرهنگ پارسا توضیح می‌دهد: «علم تصادفات که امروزه منجر به تولید خودرو‌هایی شده که افراد در داخل این خودرو‌ها تحت هیچ شرایطی کشته نشوند، به ما می‌گوید ۹۸% سوانح رانندگی در دنیا در ۳ ثانیه اشتباه راننده قبل از وقوع تصادف، رخ می‌دهد.» بررسی‌های سازمان ملل در اواخر قرن بیستم نشان می‌دهد افراد با طی کردن هر ۳۲۰۰ متر، ۴۰۰ بار به اطراف خود نگاه می‌کنند و در این فاصله ۴۰ تصمیم برای هدایت خودرو می‌گیرند که یکی از این تصمیمات اشتباه بوده و منجر به وقوع سانحه و در نهایت مرگ می‌شود. سرهنگ پارسا در این باره توضیح می‌دهد: «راننده خواه ناخواه اشتباه می‌کند. اولین چاره اندیشی برای کاهش تلفات رانندگی، خودران‌ها بود که انقلابی در صنعت خودروسازی به وجود آورد، اما همین خودران‌ها نیز در ادامه بازهم دچار سانحه و کشته شدن مسافر شد. چاره دوم هوشمند‌سازی خودرو‌ها بود. خودرو‌هایی که تا ۳۰ سامانه امنیتی دارند. اما بررسی‌ها در کشور امریکا نشان می‌دهد که بیشترین کشته‌ها، جوان‌هایی هستند که با ایمن‌ترین خودرو و در استانداردترین جاده‌ها رانندگی می‌کنند! براساس آخرین تحقیقات در علم تصادفات در سال ۲۰۱۵، به نظر می‌رسد که راننده هرقدر از اتومبیل ایمن‌تر استفاده کند و در جاده‌های ایمن‌تر رانندگی کند، بازهم راهی برای تصادف پیدا می‌کند. پس به نتیجه قبل می‌رسیم که تحت هر شرایطی، نقش انسان بالاترین تأثیر را در سوانح رانندگی دارد. خودرو‌ها به لحاظ ایمنی و... بایکدیگر متفاوت هستند، اما این راننده است که مهم‌ترین نقش را در سوانح رانندگی ایفا می‌کند.» وی سرعت را پدیده شوم رانندگی عنوان می‌کند و معتقد است هرچه سرعت در رانندگی بالاتر برود، زمان وقوع تصادف و خطا کمتر می‌شود. برای مثال یک راننده در هر ۵ ـ. ۶ دقیقه یک اشتباه می‌کند حال اگر راننده با سرعت ۸۰ کیلومتر در ساعت حرکت کند، این اشتباه به ۳ ـ. ۴ دقیقه تقلیل پیدا می‌کند و اگر سرعت از ۱۲۰ کیلومتر در ساعت به ۸۰ کیلومتر در ساعت کاهش یابد، احتمال تصادف ۷۵% کاهش می‌یابد. منوچهر پارسا سابقه ۱۰ سال تدریس در کانون رانندگی و ۱۰ سال تدریس در پایلوت علمی دانشگاه خواجه نصیر در گروه مکانیک خودرو دارد و تاکنون حدود ۸۰۰۰ راننده شرکت واحد را در پایلوت علمی شرکت واحد آموزش داده و نیز حدود ۲۰۰۰ مربی آموزش رانندگی در کشور زیر نظر وی آموزش دیده‌اند. وی در مورد روش‌ها برای کاهش سوانح رانندگی و تلفات ناشی از آن، راهی برای نجات جان افراد جامعه از این فاجعه ملی می‌گوید: «تحقیقات نشان داده ۹۶% افرادی که در ایران در اثر سوانح رانندگی جان خود را از دست می‌دهند، راننده‌های با تجربه هستند. پس تجربه به تنهایی معلم چندان مؤثری در جلوگیری از بروز سوانح رانندگی نیست. متأسفانه رانندگان ما تجربه دارند، اما هیچ کدام آموزش لازم را ندیده‌اند. ما باید آموزش علم رانندگی و رانندگی تدافعی (دیفنسیو درایوینگ) را همگانی کنیم.» وی در ابتدا برای ارائه راه حل، تعریفی از رانندگی را ارئه می‌دهد و معتقد است: «رانندگی یک هنر است که در درست دیدن و درست دیده شدن خلاصه می‌شود. رانندگی یک فرایند است که با توجه، تمرکز، تشخیص خطر و تصمیم‌گیری همراه است.» تمامی این موارد توسط آموزش «رانندگی تدافعی» خفظ و کارآمد می‌شود. وی در زمینه رانندگی تدافعی به عنوان تنها راه کاهش سوانح و تلفات رانندگی چنین توضیح می‌دهد: «علم رانندگی تدافعی «دیفنسیو درایوینگ» شامل مباحثی چون: کلیات مبانی علم که شامل تأثیر بینایی در رانندگی، تأثیر بویایی در جلوگیری از بروز سوانح و مباحث دیگری از جمله فیزیک، دینامیک خودرو، علم تصادفات، معیار‌های علمی خرید خودرو، تعمیر و نگهداری علمی خودرو، تکنیک‌های رانندگی تدافعی، آشنایی با ۷ اشتباه رایج در تمام رانندگان دنیا که سبب مرگ‌میر جاده‌ای می‌شود، تفاوت زنان و مردان در رانندگی، آشنایی با علل واژگونی، مباحث علم پزشکی و فیزیک بدن است. این آموزش باید مانند کشور‌هایی همچون امریکا، همگانی شود و تا زمانی که رانندگی علمی آموزش داده نشود، وضعیت سوانح رانندگی در ایران هیچ تغییری نخواهد کرد.» وی در زمینه نقش ایمنی خودرو و جاده‌ها در کاهش بروز سوانح جاده‌ای معتقد است: «ما در زمینه رانندگی دو مبحث داریم، اول آموزش و سپس کمک آموزش. مواردی، چون خودرو‌های ایمن و جاده‌های استاندارد، مواردی هستند که به کمک راننده می‌آیند و کمک آموزشی محسوب می‌شود. اصل آموزش است. در جاده‌های روز دنیا حدود ۳۰ سامانه امنیتی وجود دارد که با ۳۰ سامانه امنیتی داخل خودرو لینک شده‌اند تا هنگامی که راننده سهوا مرتکب خطا می‌شود، خودرو توسط سیستم هشدار جاده‌ای وارد عمل می‌شود. اما در همین کشور‌ها اولویت و تأکید بر روی آموزش علمی رانندگی و آموزش رانندگی تدافعی است. پس در نهایت ما می‌بایست در درجه اول آموزش علمی رانندگی تدافعی را همگانی کنیم.» تلفات جاده‌ها سوانح رانندگی خسارات زیادی برجا می‌گذارد، اما آنچه جبران‌ناپذیر است، تلفات است. دکتر حسن سبیلان اردستانی، استاد دانشگاه در رشته علوم ارتباطات، با توجه به افزایش ۱.۷% سوانح رانندگی در یک سال گذشته و جان باختن ۱۶۲۰۱ نفر در این سوانح، نظر ما را به عواملی، چون بیمارستان و مدیریت ترافیک در امر تلفات رانندگی جلب می‌کند. وی بر اساس آمار رسمی اعلام شده از سوی پزشکی قانونی توضیح می‌دهد: «از مجموع تلفات سوانح رانندگی، ۶۶.۴% کشته‌ها در جاده‌های برون شهری و ۲۷% در خیابان‌های درون شهری، ۶.۴% در جاده‌های خاکی و روستایی و ۲% نامعلوم هستند. از میان تمامی این تلفات، ۲۰% یعنی ۳۳۷۰ نفر عابر پیاده بودند. مسأله مهمی که کمتر به آن توجه می‌شود، آمار ۵۱ درصدی متوفیان سوانح رانندگی در بیمارستان‌ها است. سؤال اینجاست که چرا هنگامی که مصدوم به بیمارستان منتقل می‌شود، فوت می‌کند در حالی که در کشور‌های پیشرفته به ندرت چنین موردی رخ می‌دهد؟ باید گفت: یکی از بزرگترین مشکلات فقدان بیمارستان مجهزدر سطح کشور و جاده‌های بین شهری است که نمی‌توانند مجروحین تصادفات را از مرگ نجات دهند. این درحالی است که وزارت بهداشت و درمان ۱۰% از فروش بیمه شخص ثالث را برای بهبود شرایط بیمارستانی در سطح کشور، دریافت می‌کند.» به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه، برای شهروندان، معایب خودرو به دلیل آن‌که دیده می‌شود ملموس و مورد اعتراض است، اما ضعف خدمات و تجهیزات بیمارستانی به دلیل ناملموس بودن، مورد توجه قرار نمی‌گیرد و اعتراضی به آن نمی‌شود. باید گفت که وزارت بهداشت و درمان مسئول کشته شدن ۵۱% افرادی است که پس از سانحه به بیمارستان انتقال می‌یابند. وی خاطرنشان می‌کند که چهار عامل انسانی، خودرو، جاده و مدیریت ترافیک در بروز سانحه نقش دارند و متأسفانه در کشور ما به عامل چهارم یعنی مدیریت ترافیک بهایی داده نمی‌شود و نادیده گرفته شده است. دکتر اردستانی در این باره توضیح می‌دهد: «ضعف مدیریت ترافیک، ضعف مسئولان مرتبط با سوانح رانندگی است. مدیریت ترافیک به معنای مدیریت همه‌جانبه عبور و مرور خودرو و عابرین در سطح معابر است. مدیریت ترافیک، آموزش و فرهنگ‌سازی رانندگان و عابرین، نظارت بر کیفیت معابر و خودروها، تسهیل عبور و مرور خودرو و عابرین، تدوین مقررات و دستورالعمل‌ها و نظارت بر حسن اجرای مقررات است. به این ترتیب شمول معنایی مدیریت ترافیک شامل فرآیند آموزش عابران و رانندگان تا وضعیت معابر و خودرو‌ها و نهایت رانندگان سالم به مقصد رسیدن را دربرمی‌گیرد. این همان امری است که در کشور ما با ضعف جدی روبه‌رو است.» دکتر اردستانی یکی از ضعف‌های سازمان‌های مربوطه از جمله پلیس راهور و سازمان راهداری را فقدان سامانه اطلاع‌رسانی دیجیتال عنوان می‌کند و معتقد است اعلام شفاهی اطلاعات بدون سند است و کاربردی ندارد. این درحالی است که قانون آزادی اطلاعات، سازمان‌ها را موظف می‌داند که تمامی اطلاعات را به صورت مستند در اختیار پژوهشگران و شهروندان قرار دهند. اکنون این پرسش به میان می‌آید که آیا دولت برای اقدامات مؤثر در زمینه کاهش سوانح رانندگی بودجه مشخصی تعیین کرده است؟ دکتر اردستانی پاسخ می‌دهد: «دولت در این زمینه بودجه هنگفتی بالغ بر ۳۸۷۴ میلیارد تومان در نظر گرفته است که از این مجموع ۲۶۵۲ میلیارد تومان به سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور و ۱۰۸۲ میلیارد تومان به پلیس راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی و ۱۴۰ میلیارد تومان به سازمان صدا و سیما اختصاص داده شده است. همچنین ۵۳۰ میلیارد تومان برای سهم فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش سوانح رانندگی اختصاص داده شده و دریغ از یک تابلو در این راستا که در جاده‌ها در دیدرس رانندگان قرار گرفته باشد. در واقع این سازمان‌ها هیچ ساختار و برنامه‌ای مجزا از وظایف ذاتی خود برای کاهش سوانح رانندگی ندارند و تنها به چند حرکت نمایشی در زمینه آموزش در مدارس بسنده کرده‌اند.» همان‌طور که می‌دانیم دولت‌ها از سال ۱۳۵۳ تاکنون شورا‌هایی برای نظارت، کنترل و کاهش سوانح رانندگی ایجاد کرده‌اند که متأسفانه هیچ عملکرد مشخصی ندارند و حتی بسیاری از شهروندان و رانندگان حتی نام این شورا‌ها را تاکنون نشنیده‌اند. چراکه اغلب سایت مشخصی برای اطلاع رسانی ندارند! دکتر اردستانی در این باره شرح می‌دهد: «اولین شورا مصوب سال ۱۳۵۳ تحت عنوان شورای عالی هماهنگی ترابری کشور تأسیس شد و متأسفانه با آن‌که بالاترین شورا در این زمینه است، تاکنون قوانین آن به روز نشده و این یک معضل در امر مدیریت ترافیک است. در سال ۱۳۸۹ کمیسیون ایمنی راه‌های کشور را برای کاهش سوانح رانندگی تأسیس کردند. از جمله وظایف این کمیسیون، الف) تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های لازم و ارائه به مراجع قانونی ذیصلاح، ب) تدوین شاخص‌های ایمنی راه‌ها، ج) فرهنگ‌سازی کاهش سوانح رانندگی و د) ایجاد مرکز آمار سوانح رانندگی با قابلیت تحلیل است که تاکنون کاری جدی و اصولی از این نهاد انجام نشده است. آخرین شورا، شورای هماهنگی ترافیک شهر‌های کشور و زیر نظر وزارت کشور تأسیس شد که وظیفه آن از بین بردن ترافیک و سوانح رانندگی در سطح شهر و کشور است که وزارت کشور هیچ‌گونه اطلاعات موثقی ندارد که عملکرد این شورا را اعلام کند.» وی فرهنگ‌سازی را مؤثرترین اقدام برای کاهش سوانح رانندگی می‌داند که متأسفانه در کشور ما اعمال زور جایگزین فرهنگ‌سازی شده است. به اعتقاد دکتر سبیلان اردستانی، افزایش نرخ جریمه تنها اعتبار نیروی انتظامی را کاهش می‌دهد و تاکنون هیچ نقشی در کاهش سوانح رانندگی نداشته است. با تمام بودجه کلانی که برای فرهنگ‌سازی درنظر گرفته شده، سازمان‌ها و شورا‌های مربوطه، تاکنون هیچ فعالیت مناسبی در این زمینه نداشته‌اند. وی همچنین یکی از معضلات دیگر در رانندگی را ورود افراد بیکار شده از شغل قبلی، به ناوگان حمل و نقل می‌داند. جا‌به‌جایی مسافر در سطح شهر و کشور نیاز به دانش و تجربه زیادی دارد که چنین افرادی از آن برخوردار نیستند. وظیفه ما این است که در بین مردم این فرهنگ را نهادینه کنیم که از خودرو‌های گذری به هیچ عنوان استفاده نکنند و افرادی که به‌طور موقت بیکار هستند، وارد این شغل نشوند. از دکتر اردستانی به عنوان پژوهشگر در این حوزه می‌خواهیم راهکار خود را برای برون رفت از این فاجعه ملی شرح دهد. وی در این باره توضیح می‌دهد: «از آنجایی که در آیین‌نامه رانندگی، ضعف‌های بزرگی وجود دارد، اولین اقدام اصلاح آیین‌نامه است. دومین قدم آموزش رانندگی صحیح و معرفی الگوی صحیح رانندگی‌ست. باید رانندگی مطلوب را ارائه کنند و سپس با فرهنگ‌سازی بر اساس متد‌های علمی، آن را نهادینه سازند. باید به موضوع فرهنگ‌سازی به صورت علمی و نه آمرانه توجه کرد. باید دانست که فرهنگ‌سازی آموزشی غیرمستقیم است و دوربین‌های ثبت تخلفات فرهنگ‌ساز نیست. وزارت بهداشت نیز باید امکانات جدید برای تمام بیمارستان‌های کشور ایجاد کند و بیمارستان‌هایی که تلفات بیشتری دارند شناسایی و به روز شوند. سازمان‌های وابسته به این امور می‌بایست اطلاعات موثق و کامل را در اختیار پژوهشگران گذاشته تا آن‌ها با داده‌پردازی، اقدام به شرح مشکلات و دلایل وقوع سوانح رانندگی کرده و آن‌ها را در اختیار این سازمان‌ها قرار داده تا اقدام به رفع معضلات شناسایی شده کنند. درنهایت نظارت دقیق بر مدیریت ترافیک در سطح کشور و شورا‌ها و نهاد‌های وابسته به آن اعمال شود که وظیفه سازمان بازرسی کشور و دیوان محاسبات کشور است. اگر این موارد اجرا شود شاهد کاهش سوانح رانندگی هستیم و این به این معنا است که ۷%GMP کشور را حفظ کرده و از دست نمی‌دهیم.»

نیم نگاه بررسی‌ها در کشور امریکا نشان می‌دهد که بیشترین کشته‌ها، جوان‌هایی هستند که با ایمن‌ترین خودرو و در استانداردترین جاده‌ها رانندگی می‌کنند! تحقیقات نشان داده ۹۶% افرادی که در ایران در اثر سوانح رانندگی جان خود را از دست می‌دهند، راننده‌های با تجربه هستند دکتر حسن سبیلان اردستانی: برای شهروندان، معایب خودرو به دلیل آن‌که دیده می‌شود ملموس و مورد اعتراض است، اما ضعف خدمات و تجهیزات بیمارستانی به دلیل ناملموس بودن، مورد توجه قرار نمی‌گیرد با تمام بودجه کلانی که برای فرهنگ‌سازی درنظر گرفته شده، سازمان‌ها و شورا‌های مربوطه، تاکنون هیچ فعالیت مناسبی در این زمینه نداشته‌اند دولت‌ها از سال ۱۳۵۳ تاکنون شورا‌هایی برای نظارت، کنترل و کاهش سوانح رانندگی ایجاد کرده‌اند که متأسفانه هیچ عملکرد مشخصی ندارند و حتی بسیاری از شهروندان و رانندگان حتی نام این شورا‌ها را تاکنون نشنیده‌اند. چراکه اغلب سایت مشخص برای اطلاع رسانی ندارند! از مجموع تلفات سوانح رانندگی، ۶۶.۴% کشته‌ها در جاده‌های برون شهری و ۲۷% در خیابان‌های درون شهری، ۶.۴% در جاده‌های خاکی و روستایی و ۲% نامعلوم هستند. از میان تمامی این تلفات، ۲۰% یعنی ۳۳۷۰ نفر عابر پیاده بودند. مسأله مهمی که کمتر به آن توجه می‌شود، آمار ۵۱ درصدی متوفیان سوانح رانندگی در بیمارستان‌ها است. سؤال اینجاست که چرا هنگامی که مصدوم به بیمارستان منتقل می‌شود، فوت می‌کند در حالی که در کشور‌های پیشرفته به ندرت چنین موردی رخ می‌دهد؟