چرا دانش‌آموزان زبان انگلیسی را یاد نمی‌گیرند؟

خبرگزاری فارس: فراگیری زبان خارجی به عنوان یکی از ارکان اصلی در ارتباطات بین‌المللی در بُعد فردی و گروهی، همواره مورد توجه است و آشنایی و به کارگیری آن، سبب پیشرفت افراد در دانش‌های مختلف می‌شود.

فراگیری زبان‌های خارجی در نظام آموزشی ما از دیر باز مورد توجه بوده است و همواره کسب مهارت لازم در زبان خارجی؛ به ویژه زبان انگلیسی یکی از دغدغه‌های دانش‌آموزان در دوره‌های مختلف است.

نکته مهم در کنار این درجه اهمیت زبان آموزی، این است که علی رغم سال‌ها زبان آموختن توسط دانش‌آموزان در مدارس، عدم مهارت لازم برای مکالمه بین فردی مهم‌ترین پاشنه آشیل کسب زبان خارجی است و دانش‌آموزان توانایی انجام یک مکالمه ساده به زبان انگلیسی را ندارند.

برای بررسی و واکاوی دلایل عدم توفیق دانش‌آموزان در کسب مهارت زبان آموزی خارجی و به کارگیری مطلوب آن، به دفتر تألیف کتب درسی رفته و پای صحبت مدیر گروه زبان‌های خارجی و یکی از مؤلفان کتب زبان انگلیسی نشستیم تا از نزدیک در جریان این فراز و نشیب آموزشی قرار گیریم.

سید بهنام علوی مقدم، مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی که خود سابقه تدریس زبان انگلیسی را در کلاس درس به ویژه در مناطق کم برخوردار دارد، به همراه رضا خیر آبادی، عضو گروه تألیف کتب زبان در این گفت‌و‌گو حضور داشتند.

علوی مقدم با اشاره به روند آموزش زبان انگلیسی در نظام آموزشی، اظهار داشت: بعد از گذشت 27 سال موفق شدیم کتاب‌های تازه تألیف زبان انگلیسی را از سال 91 وارد عرصه آموزشی کنیم؛ البته دو سال قبل از آن مشغول برنامه‌ریزی و تألیف کتاب هفتم بودیم و در نهایت برای سال 91-90 وارد عرصه آموزشی شد.

وی ادامه داد: به ترتیب در سال‌های بعد کتب هشتم، نهم، دهم و امسال زبان انگلیسی یازدهم در مدارس مورد تدریس قرار گرفت.

تألیف اولین کتاب زبان در سال 1317

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی افزود: در نظام آموزشی کشور کتاب زبان انگلیسی با تحولات خیلی کمی مواجه بوده است؛ سال 1317 اولین کتاب انگلیسی نوشته شد و این کتاب نیز 23 سال تغییر پیدا نکرد. سال 1340 تغییراتی وجود داشت و ادامه پیدا کرد و با توجه به تغییرات محتوایی که مربوط به مسائل فرهنگی بود، تا سال 62، 63 در کشور آموزش داده می‌شد.

هر 20 سال یکبار کتب زبان تغییر داشته است

علوی‌ مقدم اضافه کرد: سال 63، 64 برنامه‌ریزی‌هایی شروع شده و کتاب‌های right path to english از سال 66 وارد مدارس شد و تا سال 91 ادامه یافت، یعنی در 80 سال، 4 تغییر اساسی داشتیم؛ یعنی هر 20 سال یک بار تغییر صورت گرفته است. اگر تغییراتی نیز وجود داشته است؛ مثلاً رنگ‌ها و جلد تغییر کرده یا درس‌ها جابه‌جا شده بود.

وی بیان داشت: مفتخر هستیم بگوییم برای اولین‌بار بسته آموزشی به دانش‌آموزان و معلمان داده‌‌ایم نه کتاب زبان. بسته آموزشی شامل «کتاب درسی»، «کتاب کار»، «کتاب راهنمای معلم»، «لوح فشرده» یا «کتاب گویای درس»، «CD بر فراز آسمان آموزش معلمان»، «فلش کارت معلم» و در عین حال سایت پشتیبان کتب است که تا به حال چنین اتفاقی در این چهار دوره نیفتاده بود.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی با اشاره به اینکه آموزش زبان از پایه هفتم شروع می‌شود، گفت: این قضیه باعث شد ما با تجهیزات بیشتری وارد کلاس شویم. قبلاً کتاب بدون راهنما و کتاب‌ کار به مدارس می‌رفت و آموزش داده می‌شد و اگر روش تدریس مشخصی هم بود، قابل دسترس نبود.

علوی‌مقدم ابراز داشت: در حال حاضر اگر کتاب کاغذی راهنمای معلم را ندهیم، راهنمای معلم را از خرداد ماه در سایت قرار می‌دهیم. دانش‌آموزان باید کتاب کار و فایل صوتی داشته باشند و راهنمای معلم را نیز در اختیار معلم قرار می‌دهیم.

وی در خصوص «عدم موازی بودن امکانات کمک آموزشی در انتقال مفاهیم زبان خارجی در همه مناطق کشور»، یادآور شد: استانداردی داریم که باید در تهیه محتوای آموزشی انجام شود، اینکه در مناطقی امکانات پخش نداشته باشند، از حیطه اختیارات ما خارج است و سازمان نوسازی و تجهیز مدارس باید در این خصوص اقدام کند و سی‌دی و فلش پلیر در اختیار مدارس بگذارد.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی افزود: با توجه به اینکه فایل قابل دانلود روی تلفن همراه است، شاید با به‌کارگیری دو اسپیکر بتوان در مدرسه مطالب را پخش کرد.

علوی یادآور شد: اگر دانش‌آموزی در منطقه‌ای توانایی تهیه وسیله‌ای برای گوش دادن CD نداشته باشد، معلم مؤظف به پخش CD در کلاس است و اصل بر این است که CD در کلاس پخش شده و برای تمرین بیشتر در منزل بازپخش شود.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی عنوان کرد: بسته آموزشی برای اولین‌بار ارائه شد و دیگر اینکه برای اولین‌بار ما در کشور بر هر چهار مهارت زبانی تأکید کردیم؛ چراکه کتب قبلی ما به دو مهارت خواندن و نوشتن تأکید می‌کردند و خواندن اصل بود، اما برای اولین‌بار در دوره اول متوسطه، کتاب علاوه بر مهارت قبلی به دو مهارت گفتاری و شنیداری تأکید دارد.

وی تصریح کرد: در دوره دوم متوسطه علاوه بر چهار مهارت، بر دو مهارت خوانداری و نوشتاری تأکید شد و هر چهار مهارت در متوسطه اول و دوم دیده شده است و باعث شد این چهار مهارت همزمان پیشرفت کند.

علوی مقدم افزود: در دوره متوسطه اول گوش دادن و صحبت کردن تأکید بیشتری است و در متوسطه دوم خواندن و نوشتن؛ ضمن اینکه رویکرد ما طبق اسناد فرادستی، رویکرد ارتباطی خود باورانه و فعال است و این رویکرد، رویکرد بومی شده از رویکرد جهانی است.

کتب زبان دانش‌آموزان مطابق با آخرین استاندارد‌های بین‌المللی است

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی در خصوص اینکه «چقدر کتاب زبان انگلیسی به روز است»،گفت: مدعی هستیم که کتاب ما به روز است و در همایش‌های خارجی که کتاب را ارائه کرده‌ایم، به روز بودن آن تأیید شده است و کارشناسانی که به ایران آمده و کتاب را دیدند آن را تأیید کردند، اما مزیت کتاب، بحث بومی و متناسب با فرهنگ ایرانی - اسلامی است.

علوی در خصوص اینکه «چرا دانش‌آموزان بعد از 6 سال خواندن زبان قادر به مکالمه نیستند؟»، تصریح کرد: ما با نظام جدید فعلاً این سنجش را انجام نداده‌ایم و این داده‌ها و برداشت‌ها مربوط به نظام قدیم (قبل از سال 91) است. دلیل اینکه دانش‌آموزان نتوانسته‌‌اند انگلیسی صحبت کنند، این است که در گذشته رویکرد و تمرکز بر خواندن بوده است، اما رویکرد عوض شده و انتظار داریم دانش‌آموز بعد از 6 سال بتواند در حد دوره متوسطه صحبت کند.

وی گفت: قرار نیست دانش‌آموز را در زبان پیشرفته بار بیاوریم، بلکه در حد متوسطه صحبت کند، بشنود، بخواند و بنویسد؛ ضمن اینکه برای رصد برنامه به مناطق محروم هم رفته‌ایم و دانش‌آموزان توانسته‌اند اصطلاحاً جملات اولیه زبان را مطرح کنند.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی افزود: البته بحث مهمی که وجود دارد، این است که فقط کتاب درسی عامل چنین اتفاقی نیست و عوامل زیادی وجود دارد که می‌تواند زبان آموزشی را تقویت کند؛ مثل، معلم، ساعات آموزشی زبان، جمعیت کلاس و علاقه دانش‌آموزان؛ ضمن اینکه در حال حاضر در متوسطه اول دو ساعت زبان و در متوسطه دوم، 3 تا 4 ساعت کلاس داریم.

علوی مقدم ابراز داشت:‌ کلاس‌های کشوری و استانی برگزار کردیم و کلاس‌هایی مجازی برقرار است و راهنمای معلم وجود دارد و معلمان به صورت خودخوان و خودآموزی می‌توانند آموزش بینند.

وی در خصوص اینکه «آیا در تألیف کتب زبان از معلمان این درس نظراتی گرفته‌‌اید؟»، اظهار داشت: بله،ما در عین حالی که از معلمان نظرخواهی کردیم، از آنها در تألیف نیز استفاده شده است.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی افزود: قبل از چاپ کتاب، دبیران مختلف استان‌های مختلف نظر می‌دهند و اشکال می‌‌گرفتند و حتی در پایه یازدهم نام افراد استان‌های مختلف که در خصوص کتاب نظر داده‌اند، در پایان کتب قرار داده‌ایم.

به گزارش فارس، علوی در خصوص «به‌روز بودن کتاب و تطابق آن با سایر کشورها»، گفت: نمی‌شود آموزش زبان را با کشوری مقایسه کرد. هر کدام از کشورها مقتضیات خاص خود را دارند و قابل مقایسه با هم نیستند.

وی ادامه داد: استاندارد بین‌المللی برای آموزش زبان‌های مختلف در دنیا به عنوان الگو وجود دارد و ما از این استاندارد بین‌المللی استفاده کردیم؛ در عین حال مسائل بومی و فرهنگی خودمان را در کتب دیده و رعایت کرده‌ایم.

مدیر گروه زبان‌های خارجی دفتر تألیف کتب درسی گفت: برای نمونه؛ در تمام کتب زبان دنیا مشاهده می‌کنیم اولین درس، درس «سلام و احوالپرسی و معرفی» است. ضمن اینکه باید تأکید کنم کتاب زبان کاملاً متفاوت شده است و شما تا سال یازدهم تغییرات را متوجه می‌شوید.

رضا خیر آبادی، عضو هیأت علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و عضو تیم تألیف کتاب زبان در خصوص «عدم وجود امکانات موازی آموزشی در مناطق مختلف»، گفت: این دغدغه از ابتدا وجود داشت؛ اینکه مثلاً طیف زیادی از دانش‌آموزان در مناطق کم برخوردار امکانات دسترسی به ابزار لازم برای انتقال مفاهیم را نداشته باشند.

وی ادامه داد: اولین نقدی که در برنامه آموزش سیستم قدیم زبان وارد می‌شود، این است که آن برنامه، خیلی بر دستور زبان، نوشتن و خواندن تأکید دارد و اولین نقد این بود که دانش‌آموزان بعد از کسب دیپلم نمی‌توانند حداقل ارتباط را با یک فرد خارجی برقرار کنند؛ در حالی که هدف از خواندن زبان خارجی جدا از نوشتن و خواندن، ایجاد و ارتباط کلامی است.

مؤلف کتاب زبان انگلیسی متذکر شد: تولید فایل صوتی در دستور کار بود و عملاً امکان نداشت به این خاطر که ممکن است در برخی مناطق کم برخوردار امکانات نداشته باشد، روش آموزش را تغییر دهیم.

خیرآبادی خاطرنشان کرد: خوشبختانه این دغدغه را داشتیم که اگر قرار است CD صوتی تولید کنیم، ضریب نفوذ قابل توجه خواهد بود. در 3 تا 4 سال گذشته که برنامه اجرا شده است، تاکنون به صورت نظام‌مند چنین مسئله‌ای نداشتیم که مدارس یک روستا یا شهر کوچک و بزرگ بازخورد دهند که دانش‌آموزان نتوانسته‌اند از CD استفاده کنند و نشان می‌دهد ضریب حداقلی امکانات در کشور بالاست.

وی اضافه کرد: ما دچار یکسری پیش‌فرض نادرست هستیم و در ذهن والدین و متخصصان این طور به غلط جا افتاده است که آموزش زبان در مدارس بی‌فایده است.

ذهنیت بی فایده بودن آموزش زبان در مدارس اشتباه است

مؤلف کتاب زبان انگلیسی ادامه داد: این گفتمان، اشتباه است. ما اطلاعاتی نداریم که بگویند نسبت به کشورهای همسایه ضعیف‌تر هستیم، بلکه ذهنیتی ایجاد شده مبنی بر اینکه می‌گوییم آموزش زبان در مدارس فایده‌ای ندارد و حتی آموزش زبان عمومی را از مدارس گرفته و به مؤسسات خصوصی بدهیم.

خیر آبادی افزود: این طرز تلقی اشتباه است. دانش‌آموزان در مدارس زبان یاد می‌گیرند؛ در نتیجه باید ابتدا این ذهنیت که آموزش زبان در مدارس فایده ندارد را تغییر دهیم.

وی ادامه داد: بحث دیگر این است که متدهای ما متد قدیمی است که این فرض نیز اشتباه است؛ چرا که رویکرد ما، رویکرد ارتباطی است و باید به حالت بومی‌سازی شده و فعال انجام شود؛ ضمن اینکه باید دانش‌آموز به هویت ملی و دینی خود احترام گذارد.

مؤلف کتاب زبا انگلیسی در خصوص اینکه «آیا سیستم آموزش زبان در کلاس عوض شده است؟» گفت: بله، کاملاً عوض شده و در حال حاضر از دانش‌آموزان به صورت فعال، خواسته می‌شود و آنها به صورت دو نفره و جمعی نقش خود را اجرا می‌کنند؛ در نتیجه یک اتفاق و تغییر بزرگی در محتوا، روش تدریس و رویکرد آموزشی اتفاق افتاده است.

آموزش زبان مدارس از مؤسسات خصوصی عقب تر نیست

خیر آبادی بیان داشت: به نظرم خانواده‌ها باید بدانند که وقتی دانش‌آموزان به مدرسه می‌آیند، زبان را به روز یاد می‌گیرند؛ البته ممکن است در بعضی جاها کاستی‌هایی باشد اما در مجموع رویکرد فعلی آموزش زبان در مدارس به هیچ عنوان عقب‌تر از مؤسسات بیرونی زبان نیست.

وی در خصوص «صلاحیت آموزشی مراکز و مؤسسات زبان انگلیسی»، گفت: به بخش خصوصی در کل به عنوان یار و همکار نگاه می‌کنم نه رقیب؛ ضمن اینکه با این موضوع که بخش خصوصی فعالیت می‌کند، مشکلی نداریم.

مولف کتاب زبان انگلیسی با تأکید بر اینکه نظام آموزش و پرورش مشکلی با فعالیت مؤسسات غیرمجاز ندارد،افزود: برخی مؤسسات ممکن است مجوز داشته باشند اما در کنار آن در همسویی با سیاست‌های کلان فرهنگی کشور حرکت نمی‌کنند.

کتب زبان در آموزشگاه‌ها نسخه بدون تغییر کتب خارجی است

خیرآبادی بیان کرد: در آموزشگاه زبان ما آفست کتب خارجی را داریم، بدون کمترین دخل و تصرفی کتاب وجود دارد. سیاست گذران ارشد نظام هم با آموزش زبان انگلیسی مخالفتی ندارند، بلکه به خروجی از هژمونی آموزش صرف زبان انگلیسی و تنوع بخشی در آموزش زبان‌های خارجی تأکید کرده و همچنین دغدغه تغییر سبک زندگی دانش‌آموزان در پی مطالعه کتب زبان و نفوذ فرهنگی غرب برای آنها جدی است.

مؤلف کتاب زبان انگلیسی تصریح کرد: اگر دانش‌آموز زبان انگلیسی یاد می‌گیرد، نباید سبک زندگی یک ایرانی عزتمند به سبک زندگی یک فرد غرب‌زده تغییر کند و بحث بر سر این است که اولاً آموزش مؤثر باشد و دانش‌آموز پس از خارج شدن از سیستم آموزشی احساس کند چیز مناسبی یاد گرفته و از سوی دیگر، هویت او نیز خدشه‌‌دار نشود.

وی افزود: نگاه قدیمی هنوز هم وجود دارد و می‌گویند کتب زبان، CD ندارد؛ در حالی که شش سال است این امکانات فراهم است و تغییر صورت گرفته ریشه‌ای و بنیادین است.

روش تدریس زبان در مدارس مورد پذیرش دنیاست

مؤلف کتاب زبان انگلیسی در خصوص «وجود هماهنگی بین آموزش زبان در مدرسه و آموزشگاه‌های زبان»، گفت: قطعاً باید بیشتر باشد، اما چیزی که بیشتر به نظر می‌رسد، مسئله فرهنگی است نه متد تدریس؛ چرا که الان در کتب از متدی استفاده می‌کنند که مورد پذیرش سراسر دنیاست.

خیرآبادی ابراز داشت: کاری که ما انجام دادیم، کاملاً بومی‌سازی شده است و این را فقط ما در ایران انجام نمی‌دهیم؛ در حالی که عده‌ای‌فکر می‌کنند ما فقط بومی‌ سازی می‌کنیم، اما همه کشورهای دنیا روی کتب درسی ملی خود حساسیت زیادی دارند و برای نمونه کتب درسی ژاپنی منعکس کننده فرهنگ خودشان است و همه دنیا در کتب درسی به رویکرد بومی‌سازی محتوای آموزشی توجه دارند.