زنگ خطر برای خانواده ایرانی

خبرگزاری فارس: اولین نشست تخصصی دانشکده رسانه فارس باموضوع «رسانه‌های اجتماعی و سبک زندگی» در بیست دومین نمایشگاه مطبوعات و در غرفه باشگاه توانا برگزار شد.

در این نشست بهاره نصیری عضو هیِأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به تعریف رسانه در عصر حاضر گفت: رسانه در عصر حاضر صرفا یک ابزار نیست بلکه ساختار و محیط زندگیمان است، رسانه همه ابعاد وجودی ما را در برمی گیرد بنابراین وقتی از شبکه های اجتماعی صحبت می کنیم منظور تکنولوژی های فرهنگی هستند، که بالاتر از ابزار رسانه ای محسوب می شوند، تکنولوژی‌ها برگفته از محیط زندگی ما هستند پس در بحث شبکه های اجتماعی از فضایی صحبت می‌کنیم که شکل خواندن ما، نوشتن ما و حتی اندیشیدن ما را دچار تغییر کرده است.

رسانه‌های اجتماعی منبع اصلی معنا بخشی به زندگی ما شده است

وی در پاسخ به این سوال که شبکه های اجتماعی چه تاثیراتی بر سبک زندگی خانواده ایرانی دارند اظهار داشت: رسانه های اجتماعی با توجه به کارکردهای متنوعشان برای ترویج سبک زندگی مبتنی بر اینترنت به شدت مورد استقبال خانواده های ایرانی قرار گرفته است در این میان سبک و منش جدیدی را در روابط فردی و اجتماعی خانواده ها به ارمغان اورده است، به طوری که زمانی منابع معنا بخشی، دین و آیین، رسوم، قصه‌ها و افسانه‌ها، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها بوده اند، اما امروزه منابع معنا بخشی، رسانه ها و شبکه های اجتماعی هستند که صرفا تفسیری از واقعیت را ارائه می دهند. وی افزود: پر رنگ شدن سهم رسانه در خانواده باعث شده تا اعضا خانواده دیگر مخاطبان انحصاری والدین نباشند بلکه با توجه به آنچه از رسانه ها آموخته اند حرفی برای گفتن دارند.

این استاد ارتباطات با توجه به گستره تاثیر پیام های شبکه های اجتماعی خاطرنشان کرد: در فضای مجازی الگوها و رفتارهای استاندارد، قالب های مشخص، شخصی و غیر بومی تشویق و بسته‌های فکری و ایدئولوژی خاص خودشان را ارائه می‌شوند که در تضاد با آداب و رسوم و تجربه های مردم کشورهای در حال گذار قرار می‌گیرد، فضای مجازی و محتوای آن چنان نرم و ناخودآگاه بر روان ما تاثیر می گذارد که کمتر کسی متوجه آنها می شود این تاثیرات بسیار آرام تدریجی و زیر پوستی است همه چیز به صورت زرورق شده ارائه می‌شود. و همواره پیام‌ها بین عبارات و سطرهای هر متن مدفون شده و خاک می خورد و فقط کسانی که قدرت رمزگشایی از آن را دارند آنها را درک می کنند و به راحتی تسلیم این پیام های زیر پوستی نمی شوند.

خانه‌های ما با آمدن شبکه‌های اجتماعی، خانه الکترونیکی شده است

نصیری در ادامه به تبیین تاثیرات منفی شبکه های اجتماعی بر سبک زندگی خانواده های ایرانی پرداخت و گفت: یکی از گرایش های اجتماعی فرهنگی نوظهور در خانواده ها به واسطه حضور در فضای مجازی «توسعه خانه الکترونیکی» است که دو ویژگی مهم این شیوه زندگی مرکزیت خانه و فردگرایی است. مدت زمانی که افراد در خانه به سر می برند افزایش یافته است، اما خانه های سلولی که هر کس در فضای خودش و در تنهایی از رسانه استفاده می کند، از یک سو فناوری اینترنت موجب آزادی اطلاعات می شود چرا که هر کس می تواند از طریق آن به اطلاعات گوناگون دسترسی پیدا کند و از سوی دیگر تحت نظارت قرار گرفتن زندگی خصوصی افراد، آزادی آنها را به خطر می اندازد و نگرانی های خانواده ها و اجتماع را در پی خواهد داشت .

وی افزود: وقتی نسیم دگرگونی در جامعه ای وزیدن می گیرد می توان پیش‌بینی کرد که در دراز مدت به احتمال زیاد چه تغییراتی در سیمای خانواده روی خواهد داد؛ هر چند نمی توان با توجه به شرایط مکانی و زمانی نوع دگرگونی را به طور دقیق پیش بینی کرد اما می توان طرح کلی از بعضی روندها ترسیم کرد، نمونه بارز آن اعتیاد اینترنتی در میان خانواده هاست، یکی از قدرتمند ترین رسانه ها که می تواند جای خالی پدر و مادر و سایر نقش ها را در زندگی فرد پر کند فضای مجازی است که منجر به تشدید فرد گرایی می شود و این مسئله باعث کاهش روابط عاطفی در میان اعضا خانواده شده و ما باید کم کم صدای درهم شکسته شدن استخوان های خانواده ایرانی را بشنویم.

اقتدار والدین در نتیجه شکاف دیجیتال از بین خواهد رفت

این پژوهشگر ارتباطات در ادامه این نشست گفت:‌ یکی دیگر از ویژگی‌های این فضا، شکاف دیجیتالی و تضعیف اقتدار والدین در میان فرزندان است زمانی که فرزندی یکبار، دوبار یا چند بار به پدر و مادر مراجعه می کنند و آنها نمی توانند پاسخگوی سوالات فرزندانشان باشند، نتیجه اش ایجاد شکاف میان آنها خواهد شد، که موجب نوعی کم ارتباطی یا بد ارتباطی بین اعضای خانواده می شود، که این خود می تواند سرآغاز بسیاری از معضلات باشد.

شبکه‌های اجتماعی ما را به توده تنها می‌کشاند

به اعتقاد نصیری موضوع دیگری که می توان به آن پرداخت ترویج تفکر قالبی در خانواده است، به این معنا که قالب های از پیش تعیین شده‌ای را در نظر مجسم می کندکه راه اندیشیدن خلاقیت و تفکر انتقادی را سد می کند و این مسئله خود منجر به ایجاد جامعه ای توده وار و فرهنگ توده وار می شود، به این معنی که نوعی همگن سازی و همسان سازی افکار و عقاید اتفاق می افتد. جامعه غیر توده وار درست همانند انگشتان دست در هم گره خورده است که اگر پیامی ارسال شود و منفی باشد به واسطه قدرت تفکر و پویا بودن و فعالانه برخورد کردن افراد جامعه با آن پیام، قطعا آن پیام را دفع می کنند، اما یک جامعه توده وار همانند انگشتان دستی است که از هم باز و هر پیامی که ارسال می شود به راحتی لا به لای آن انگشتان نفوذ می کند، چرا که روابط افراد با یکدیگر در حد قراردادهای اجتماعی و همان مصداق توده تنهاست که اعضای جامعه ممکن است باهم باشند اما هر کدام تنها هستند.

خانواده‌های ایرانی «خوانا و نویسا» شده‌اند

در ادامه این نشست ویژگی های مثبت شبکه های اجتماعی تبیین و تشریح شد که از جمله آنها می توان به شکل گیری حافظه خانوادگی اشاره کرد یعنی تمام رخدادهای ریز و درشت در زندگی خانواده ها اعم از جشن‌ها و مراسم های دیگر، مستندسازی می‌شود. در واقع به نوعی دفترچه خاطرات خانوادگی شکل می گیرد که همه غم‌ها، ترس ها و ناراحتی ها به تدریج در آن ثبت و ضبط می شود، و این نخستین بار است که ما ایرانیانی که فرهنگ مکتوب نداشته‌ایم اقدام به ثبت تجربه‌های زیسته‌ی خودمان کرده‌ایم.

عضو هیِأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی تمرین گفت‌وگو در فضای مجازی را از دیگر ویژگی‌های مثبت شبکه‌های اجتماعی برشمرد و افزود: این امکان در فضای مجازی به افراد داده می شود که فرصت برابر برای اظهار نظر در فُروم ها و گروه های چت خانوادگی پیدا کنند، بر این اساس خانواده‌ها «خوانا و نویسا» شده اند.

شبکه‌های اجتماعی نوعی عقب گرد مثبت تاریخی است

نصیری معتقد است این امر نوعی عقب گرد مثبت است، چرا که ما از سپهر ارتباطات شفاهی بدون طی کردن ارتباطات مکتوب وارد عصر تلویزیون و ارتباطات الکترونیکی شده ایم. یعنی عصر چاپ انقدر با تاخیر وارد کشور ما شد که فرصتی برای حضور کافی و وافی در دوران ارتباطات چاپی نداشتیم بنابراین، این که می گویند ایرانیان اهل مطالعه نیستند و یا سرانه مطالعه کشور ما پایین است نیز یک ریشه تاریخی دارد که دوران ارتباطات چاپی را با تاخیر و سرعت بسیار پشت سر گذاشتیم. در اروپا سال ها در وجه دوم دوران ارتباطات (عصرچاپی) متوقف شده بودند ولی ما با یک حرکت جهشی وارد عصر ارتباطات الکترونیک شده‌ایم، حال شبکه‌های اجتماعی فرصتی فراهم می‌کند که تمرین نوشتن و خواندن کنیم.

وی وجه مطلوب دیگر شبکه های اجتماعی را تکثر زبان‌های خانواده دانست و گفت: امروزه زبان بیان خانواده های ما شامل زبان شفاهی،زبان کتبی، زبان تصویری و استیکر شده است، برای مثال اگر دلخوری از اعضای خانواده را مستقیما و با بیان شفاهی مطرح می کردید، حال «توانش ارتباطی» بیشتری برای بیان این موضوع دارید یعنی می توانید از انواع امکاناتی که شبکه های اجتماعی در بسترهای گوناگون به شما می دهد استفاده کنید تا به بهترین نحو ممکن معنای ذهنی خود را به فرد دیگر برسانید.

نصیری در پایان این نشست گفت: بحث پیرامون تاثیرات مثبت و منفی شبکه های اجتماعی کمک می کند تا با بالا رفتن آگاهی مخاطب، از تاثیرات منفی، اجتناب و تاثیرات مثبت تقویت شود.