اندر احوالات ریش داعشی در تهران

جام جم: فیلم بالای ١٨ سال است. مردی با لباسی نارنجی زانو زده و سر بریده می‌شود و او که ایستاده با افتخار چاقو را با ریش خود پاک می‌کند. در فیلمی دیگر زنی را آتش می‌زنند و مرد با دستی به ریش بلندش ذکری را می‌گوید که زیرنویس می‌شود.

این فیلمی از وحشی گری افراد گروهی تروریستی موسوم به داعش است که در کشورهای همسایه ما اتفاق افتاده و در رسانه ها منتشر می شود، اما چه می شود اگر در سطح شهر خودمان افرادی را با همان شکل و شمایل ببینیم؛ افرادی با ریش بلند و به هم ریخته و موی کوتاه شده که چهره ای خشن را از خود به نمایش می گذارند.

البته در رسانه ها تصاویر این نوع ریش بلند مرتب نشده را در ظاهر افرادی معروف، نظیر بازیگران هالیوودی و بازیکنان فوتبال و مدل های برندهای معتبر جهانی دیده ایم. اتفاقا به مدل ها و فوتبالیست ها و والیبالیست های خودمان هم سرایت کرده است. از آنجایی که جامعه ما از مد و برندهای اروپایی عقب نیست و یک شبه می توان این مدل ها را در خیابان های تهران دید، بسیاری از جوانان این مدل از مو و ریش را فارغ از شباهت و معنا و مفهومی که به همراه خود دارد، انتخاب کرده اند.

انتخاب مدل مو یا ریش مسئله ای کاملا شخصی است و سؤال از آن هم اصولا کار معمولی نیست، اما وقتی یک مد با خود عنوان و معنایی را همراه می کند، دیگر تنها به شخص مربوط نیست. با تعدادی از آنها صحبت می کنم. محل کارش انقلاب است، اما حوالی منیریه زندگی می کند. سؤال صریح است و جواب با یک واکنش و سکوت همراه می شود. یک نیشخند می زند و می گوید: «ریشه دیگه، گذاشتم بلند بشه. کاری به اسمش ندارم، داعشی یا هرچی... چند نفر گفتن که بهت میاد، منم گذاشتم بمونه. جذبه داره!»

یک آرایشگاه در شرق تهران؛ فضا مردانه است و نمی توان زیاد داخل ماند. آرایشگر می گوید: «من به این مسائل عادت دارم. هر روز یک چیزی مد می شود و من هم نظر مشتری را تأمین می کنم» و می گوید: «هزینه مرتب کردن و روغن زدن به ریش فرق دارد». یکی از جوان ها می گوید: «نمی دانسته این مدل ریش در جامعه ما به ریش «داعشی» معروف شده» و اضافه می کند: «اگر اشکالی دارد چرا فلان بازیکن والیبال گذاشته، چرا فلان بازیکن فوتبال گذاشته... اصلا پروفایل هنرمندا رو دیدید؟ الان همه مدل های اروپایی ریش دارند!»

از یکی شان می پرسم برایش مهم نیست به خاطر این ظاهر، او را به نام افرادی جنایتکار و وحشی می خوانند و می بینند؟ و می گوید: «این نظر شماست! همه این مدل ریش رو داعشی نمی دونن. بعد هم من خودم می دانم که جنایتکار نیستم. جامعه ما اون قدر مشکل داره که این چیزها توش گم شده، چرا مشکلات جوون ها رو حل نمی کنند و بعد دنبال این چیزها می گردن؟ جوون های بی کار دنبال هر چیزی ممکنه برن! من خودم کارشناسی ارشد دارم و بی کارم».

جوان دیگری علاوه بر خود از دوستانش که برای جلب نظر، ریش با مدل داعشی گذاشته اند، می گوید؛ ریش، اونم بلندش با این هیبت، مردونگی رو بیشتر نشون می ده و تازه آدم رو مثبت نشون میده. او ساکن ستارخان است و از آرایشگاه هایی می گوید که پول های درخور توجهی برای فلان روغن ریش می گیرند.

اما یکی از جوان ها هم که خالکوبی روی گردن خود دارد می گوید: من با بروبچ جنوب تهران زیاد سروکله می زنم و بهتون می گم که اگر کسی از این مدل ریش ها گذاشته واسه ترسوندن مردمه، می دونن که این ریش چه چیزهایی رو برای مردم یادآوری می کنه و واسه همین این کار رو می کنند تا خشن تر به نظر بیان، وگرنه بچه های جنوب تهران از اون مدل پسرای سوسول شمال تهران نیستن که موهای پاهاشون رو بزنن و شلوار پاچه کوتاه پاشون کنن! امروز ریش می گذارن و فردا هم ممکنه کار دیگه ای کنن، مهم اینه که چطوری جواب می گیرن!

اعتراض به شرایط اجتماعی

فارغ از حرف های این جوانان، نظرات کارشناسان درباره این رفتار پسران جوان متفاوت است، اما بیشتر آنها نوعی اعتراض به شرایط اجتماعی را عنوان می کنند و اینکه تعداد کمی از آنها به دنبال مد و تبعیت از دیگران، این مدل از ریش را انتخاب کرده اند. مصطفی اقلیما، جامعه شناس، تأکید دارد نباید به این رفتار جوانان خرده گرفت؛ چرا که این رفتار هم همانند بسیاری از رفتارهای اجتماعی و مدگرایی آنان در دوره ای از زمان وجود دارد و خیلی زود تغییر می کند.

او معتقد است کمبودهای جوانان در جامعه بسیار زیاد و متنوع است و آنها برای جبران بسیاری از آنها ترجیح می دهند این رفتارها را داشته باشند تا انتقادشان را نشان دهند. او در عین حال می گوید: ممکن است بسیاری از جوانان در مناطق جنوبی تهران یا حتی از میان اراذل و اوباش با گذاشتن این نوع ریش قصد همسان سازی خود با گروه هایی در جامعه را داشته باشند یا بخواهند نوعی ترس و رعب را در مخاطب خود ایجاد کنند. اقلیما می گوید این مدل ریش همراه با رفتارهای خشن بیشتر در محله های پرآسیب جنوب تهران دیده می شود و دلایل و مدل رفتار جوانان مرفه جامعه که از این مدل ریش استفاده می کنند، کاملا متفاوت است. این مدل ریش برای جوانان مرفه نوعی آرایش صورت مثل ابرو برداشتن است و به دنبال جذب مخاطب هستند.

این جامعه شناس تأکید دارد در دوره ای از دهه های قبل، گذاشتن ریش در جامعه تعبیری را به همراه داشت و هر فردی که ریش داشت هم با آن مفاهیم شناخته می شد، اما در حال حاضر این روند تغییر کرده و دیگر نمی توان گفت این نوع رفتارهای ظاهری بنا بر یک دلیل مشخص انجام می شوند. بیشترین دلیل در این مورد فرار جوانان از فشارهای اجتماعی نظیر بی کاری و بی پولی است که این بار خود را به این نحو نشان داده است. اصغر مهاجری، استاد دانشگاه و جامعه شناس، عوامل مختلفی را در هم زمانی این مدل از ریش برای جوانان مؤثر می داند و می گوید: گروهی خاص از جوانان در اقشار مختلف آگاهانه یا ناآگاهانه سراغ این مدل می روند و حتی ممکن است از دلیل و ریشه این مدل آگاهی نداشته باشند. معمولا جوانان با یک دیدگاه و فضایی آشنا شده و وارد جریانی می شوند که به آنها نزدیک تر است، این مسئله با عطش درونی آنها برای مورد توجه قرارگرفتن همراه می شود و خود را این گونه بروز می دهد.

وی با بیان اینکه جامعه ما با چرخش ها و تغییر رویکردهای عمیقی در سبک زندگی روبه رو است، می گوید: تغییرات اجتماعی از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک می رسد و ما زمانی با آنها مواجه می شویم که در شکلی ظاهری مثل همین ریش داعشی خود را نشان می دهد و باید سؤال کنیم که جوانان ما در واکنش به چه مسئله ای در جامعه این مدل ریش را انتخاب کرده اند.

مهاجری تأکید دارد که این موضوعات باید مورد پژوهش و پیگیری تحلیلگران و حتی رسانه ها قرار گیرد و در ادامه می افزاید: بسیاری از سؤالات جوانان امروز بی پاسخ است و جواب هایی کلیشه ای که به آنها داده می شود، آنها را قانع نمی کند، بنابراین ترجیح می دهند خودشان بسیاری از مسائل را تجربه کنند. بسیاری از جوانان به دنبال دیده شدن خود هستند؛ همان طور که یک زن با آرایش غلیظ و متفاوت می خواهد خود را نشان دهد، این جوانان هم به دنبال نشان دادن خود هستند و دیگر برایشان اهمیت ندارد که آنها را با عنوان داعشی خطاب می کنند یا نه!

وی به شباهت رفتاری عناصر داعش با خواسته جوانان ما اشاره کرد و گفت: داعش با تکنولوژی مخالف است، اما فیلم های جنایات خود را با جدیدترین روش ها روی اینترنت می گذارد تا دیده شود و در تصاویر خود هم علاوه بر خشونتی خاص از رنگ نارنجی غلیظ استفاده می کند. این تلاش برای دیده شدن و هیجان در ظاهر همان چیزهایی است که جوانان ما هم دنبال می کنند. این نقاط اشتراک در کنار تأییدی که از طریق جریان مدلینگ در اروپا به راه افتاده آنها را به سمت استفاده از این مدل برده است.

این استاد دانشگاه تأکید دارد که قطعا جوانان این اقدام را با هدفی سیاسی و اعتقادی انجام نمی دهند و بسیاری از آنها حتی نام این مدل ریش را نمی دانند و فقط به دنبال تبعیت از یک مد هستند و می توان ریشه های آن را در رفتارها و خواسته های اجتماعی پیدا کرد. وی در پاسخ به این سؤال که آیا گرایش جوانان به این مدل ریش می تواند نگران کننده باشد؟ گفت: جای نگرانی ندارد، اما اهمیت بالایی دارد و باید به عنوان یک نشانه و هشدار اجتماعی آن را دنبال کنیم. قطعا این گرایش به دنبال یک مشکل ایجاد شده است، اگر رسیدگی نشود می تواند به یک آسیب منتهی شود. رسانه ها که معمولا زودتر از مسئولان با این مسائل آشنا می شوند نقش مؤثری در ریشه یابی دارند.

هویت ایرانی جوانان از بین رفته

یکی دیگر از جامعه شناسان هم می گوید هویت ایرانی جوانان از بین رفته و متأسفانه جوانان می خواهند این گونه مردانگی خود را نشان دهند. حریرچی اضافه می کند: این افراد با اطلاع از سابقه این مدل از ریش به دنبال نوعی ابهت و ترس در مردم هستند و به هیچ عنوان نگران برخورد و واکنش مردم و خانواده خود نیستند و اتفاقا به نظر می رسد آنها دقیقا به دنبال همین برخوردها هستند. بسیاری از افرادی که این مدل ریش را انتخاب می کنند محرومیت های اجتماعی دارند و دچار معضل بیکاری هستند و با این جنبه منفی در ظاهر می خواهند نوعی دهن کجی داشته باشند.

حریرچی به شرق گفت: جوانان را در این سال ها باور نکرده ایم و اگر یادمان نرفته باشد در دورانی جوان ستیزی هم وجود داشت و دارد.وی با بیان اینکه جذاب بودن و مورد توجه قرار گرفتن در هر جامعه ای یک ارزش است، گفت: وقتی بازیگران و بازیکنان مطرح فوتبال و والیبال و هنرپیشه ها چنین مدل ریشی دارند، چطور به یک جوان می خواهید بگویید این کار را نکند؟

این جامعه شناس تأکید دارد که بهتر است برای شناخت بیشتر دلایل جوانان برای انجام چنین رفتارهایی با آنها حرف بزنیم و آگاهی آنها را بالا ببریم؛ چرا که در حال حاضر کانال هایی که جوانان به آنها اعتماد دارند و از آنها کسب اطلاع می کنند معمولا ایرادات دارد و به همین دلیل دچار آسیب می شوند.