نمایش پولداری؛ رقابت در مصرف‌گرایی

سرویس اجتماعی « فردا »: بتازگی در برخی شبکه‌های اجتماعی در محیط مجازی، صفحه‌هایی برای نمایش ثروت برخی افراد مرفه ـ با عنوان بچه پولدارها ـ ایجاد شده است که واکنش‌های بسیار زیاد و مختلفی را در جامعه برانگیخته است.

در این بین، سوال جدی ای که پیش می آید این است که این گروه از افراد چه ویژگی های شخصیتی دارند و اصلا چه شرایط و پیش زمینه هایی موجب شده است که عده ای از افراد ثروتمند جامعه، علایق و روش های زندگی خودشان را در معرض دید عموم قرار بدهند و به آن فخر بفروشند.

درباره خاستگاه اجتماعی این گروه از ثروتمندان، ویژگی های شخصیتی آنها و دلایل پیدایش چنین حرکت های نمایشی ای، با دکتر مازیار طلایی، مدرس جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی گفت وگویی انجام داده ایم که در پی می آید.

پولدار بودن به خودی خود اتفاق بدی نیست، اما سوال اینجاست که چه شرایط اجتماعی ای پیش آمده است که برخی از همین پولدارها، حاضر می شوند درباره ریز جزئیات زندگی شخصی شان عکس بگیرند و آن را در محیط های عمومی به اشتراک بگذارند؟

به نظرم باید برای دست یافتن به یک تحلیل درست و علمی، ابعاد این اتفاق را از منظر متغیرهای کلان جامعه شناسی بررسی کنیم.

داستان اینجاست که این روزها به جای تفاوت در طبقه اجتماعی با تفاوت در سبک های مختلف زندگی روبه رو هستیم.

اگر سبک زندگی را مجموعه ای از رفتارها، پوشش، خوراک و مسائل اینچنینی تعریف کنیم، امروزه همین سبک زندگی معرف جایگاه اجتماعی افراد شده است.

یعنی اگر در قرن 19 و اولیل قرن 20، طبقه اجتماعی افراد را به دو گروه تولیدکننده اعم از افراد سرمایه دار و نیروی کار تقسیم می کردند، اما امروزه دیگر این تعریف عوض شده است. این روزها در جامعه ما تعریف طبقه اجتماعی به سمت میزان مصرف رفته است، درواقع دیگر خیلی مهم نیست که شما تولیدکننده باشید یا نباشید، بلکه میزان مصرف شما نشان دهنده سبک زندگی تان خواهد بود.

اگر در گذشته، طبقه افراد چندان انتخابی نبود، اما حالا با تعریف سبک زندگی، فردی می تواند حتی درآمد متوسطی داشته باشد، اما تلاش کند که زیاد مصرف کند و در گروه افراد پولداری قرار بگیرد که میل به مصرف بالا دارند. در توضیح بیشتر این مطلب باید بگوییم که اگر در گذشته، طبقه اجتماعی افراد با رابطه آنها با تولید مشخص می شد، اما حالا سبک زندگی به جای طبقه آمده است که معیار طبقه بندی آن هم مصرف است.

براساس این توضیح، افرادی که دارای یک سبک زندگی خاص و یک نوع و میزان خاص از مصرف هستند، با یکدیگر در یک گروه قرار می گیرند.

چرا باید سبک زندگی و به قول شما میزان مصرف گرایی شان را جار بزنند؟

چون سبک زندگی و میزان مصرف آنها به هویت و جایگاه اجتماعی آنها تبدیل شده است. آنهایی که میزان مصرف بالایی دارند، تلاش می کنند شبیه هم زندگی کنند، از همدیگر تقلید کرده و یک سبک زندگی خاص را پیش می گیرند. این سبک زندگی و میزان مصرف بالا، معیار هویت آنهاست و آنها دوست دارند که هویتشان را بروز دهند. جار زدن مصرف گرایی، تلاشی است برای آن که نشان بدهند سبک زندگی شان از بقیه مردم متمایز است و با همین جلب توجه، دنبال کسب جایگاه اجتماعی برتر در جامعه هستند. به بیان دیگر، وقتی جامعه به سمتی حرکت می کند که مصرف گرایی به یک ارزش تبدیل می شود و در واقع، سبک زندگی و مصرف هر فرد، نماد جایگاه او در جامعه می شود، در نتیجه بدیهی است که مصرف بیشتر و نمایش آن می تواند فرد را در جایگاه مرجع تری قرار دهد که همه تلاش می کنند از سبک زندگی او تقلید کنند و اتفاقا اغلب مدها را هم همین افراد رواج می دهند، زیرا سبک زندگی و میزان مصرفشان، مقلدان زیادی دارد.

ببینید آنها از یک طرف ثروتشان را به معرض نمایش می گذارند که به اعتقاد شما، دنبال هویت یافتن و مرجع شدن هستند، اما چرا اغلب جامعه باید نسبت به این نمایش ثروت، حس خوبی نداشته باشند؟

جالب ترین بخش قضیه اینجاست که اغلب مردم حس می کنند افرادی که امروز به عنوان بچه پولدار در تهران، زندگی شان را به نمایش می گذارند، این ثروت را با تلاش، پشتکار و خلاقیت به دست نیاورده اند.

مثلا شما می توانید در بسیاری از کشورهای توسعه یافته مثل آمریکا هم مشابه چنین حرکاتی را ببینید، اما تفاوت اینجاست که اگر مثلا مدیر سایت فیسبوک، گوشه ای از زندگی شخصی اش را در معرض دید عموم قرار دهد، اغلب مردم آن جامعه یقین دارند که این فرد، ثروتش را با خلاقیت و پشتکار به دست آورده و اتفاقا نمایش زندگی اش می تواند مشوقی برای تلاش بیشتر افراد جامعه باشد، اما در جامعه ما چنین چیزی مصداق ندارد. در جامعه ما می بینیم برخی افراد با دلالی، رانت و رابطه به جایگاه های بزرگ اقتصادی می رسند. حال اگر همین افراد یا فرزندانشان، ثروت شخصی شان را به دیگران نشان بدهند، مردم نمی توانند حس خوبی به آنها داشته باشند، زیرا آنها را افراد موجه و شایسته ای برای کسب ثروت نمی دانند.

همین اتفاق اخیر چه تبعات روانی و اجتماعی را می تواند در جامعه بر جای بگذارد؟

اولین بازخوردش می تواند بروز حس یاس و سرخوردگی در جامعه باشد. اگر از نگاه روان شناسی اجتماعی به این موضوع نگاه کنیم، این گونه نمایش ثروت می تواند عملکردهای واکنشی مختلفی را در پی داشته باشد. مثلا در افراد قانون شکنی که زمینه بروز جرایم را دارند، این اتفاق می تواند آنها را برای ارتکاب جرم و دور زدن قانون تحریک کند، زیرا می خواهند به هر طریقی که شده، سبک زندگی پولدارها را تقلید کنند.

اما در اکثریت جامعه و در قشر فرهیخته که علاقه ای به دور زدن قانون ندارند، این اتفاق می تواند به سرخوردگی یا مهاجرت نیروی انسانی نخبه منجر شود، زیرا با خود گمان می کنند که نمی توانند از طریق فعالیت های مشروع علمی و اقتصادی به این میزان از ثروت، دسترسی داشته باشند.

البته نباید فراموش کرد که برای رفع این مشکل باید مساله را به صورت ریشه ای حل کرد، نه این که فقط با مظاهر تجمل گرایی برخورد شود. یعنی درست است که چنین خودنمایی هایی تاثیر مخربی در جامعه دارد، اما باید در سطحی بالاتر هم با جریان ثروت های بادآورده و نامشروع برخورد شود تا نمایش ثروت موجب نفرت از ثروتمندان نشود.

منبع: جام جم آنلاین