نهایت آرزویم کم کردن درد یک بیمار است

سرویس اجتماعی « فردا »: قرار گرفتن نام چند محقق خانم در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا به این معنی است که علاقه به علم و دانش مرد و زن نمی‌شناسد.

شاید خیلی ها تصور کنند خانمی که خودش را غرق در علم می کند زندگی خصوصی اش را از دست می دهد اما گفت وگو با دکتر شکوفه نیک فر، معاون تحقیق و توسعه سازمان غذا و دارو که نام او در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا به ثبت رسیده به ما ثابت کرد در زندگی خانم هایی که در عرصه های علمی خوش درخشیده اند، زندگی حرفه ای و خصوصی به موازات هم پیش رفته اند.

شکوفه نیک فر از جمله افرادی است که زندگی اش با علم و تحقیق پیوندی ناگسستنی دارد و برخلاف آنچه تصور می شود خودش بر این باور است شاید بیش از خانم های معمولی به خانواده، تفریح و زندگی شخصی اش، زمان اختصاص می دهد. در این گفت وگوی خواندنی همراه ما باشید تا با ویژگی های این دانشمند جوان که از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز است بیشتر آشنا شوید و ببینید او چگونه می تواند بین وظایف حرفه ای و وظایفش در خانواده تعادل برقرار کند.

قرار گرفتن در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا چه مزیت هایی را به همراه دارد؟

یکی از مزیت ها این است که نشان می دهد کارهای این گروه از افراد در سطح دنیا دنباله رو دارد. یعنی مسیری که این گروه از دانشمندان و محققان در رسیدن به معرفی علم مشخصی پیموده اند مورد توجه قرار می گیرد. انتشارات و ایده های جدید آنها مطرح می شود و اینها از جمله مزیت ها برای فردی است که نام او در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا اعلام شده است. ما محقق هستیم و هر کس در حوزه کاری خودش دوست دارد، برترین باشد. درست مانند ورزشکاری که در سطح قهرمانی فعالیت می کند و دوست دارد در سطح دنیا شناخته شده باشد. مسلما برای محققی که حوزه کارش فراتر از حوزه های ملی و در حوزه های جهانی باشد این انتخاب ارزشمند تلقی می شود. شما با انتشارات خود در عرصه جهانی با دیگر دانشمندان صحبت می کنید و از استنادات دیگران مطلع می شوید. کارهای شما در عرصه های جهانی خوانده می شود و این بسیار مهم و ارزشمند است. درواقع این انتخاب در یک حوزه بزرگ انجام می شود و وقتی نام شما به عنوان نفرات برتر در این حوزه اعلام می شود، درواقع استنادات و مراجعات به مقاله های شما و دعوت برای سخنرانی و نوشتن مقالات جدید افزایش پیدا می کند و از نظر مطلوبیت برای محقق این انتخاب بسیار مهم و ارزشمند است، اما این طور نیست که چنین انتخابی برای فرد منتخب مزیت مادی به همراه داشته باشد یا جایزه ای به این افراد تعلق گرفته باشد. البته گاهی از این افراد قدردانی می شود، اما این کسب اعتبار بهترین پاداشی است که یک محقق به پاس ارائه کارهای خود ـ در حوزه ای مانند حوزه فعالیت من که زمینه پزشکی و دارویی است ـ دریافت می کند، وقتی محقق احساس می کند در نهایت خطی به کتابی اضافه کرده، دردی از بیماری کم یا سهولتی در درمان ایجاد کرده است رضایت واقعی را احساس می کند. این هدف، نهایت آرزوی ماست و به ما کمک می کند احساس خوشحالی و رضایت را تجربه کنیم.

تعداد خانم هایی که نامشان در فهرست یک درصد دانشمندان برتر دنیا به ثبت رسیده اندک است. شما چه ویژگی متفاوتی دارید که فکر می کنید در رسیدن به موفقیت تاثیرگذار بوده است؟

من اعتقاد ندارم که جنسیت می تواند مانع یا عامل مهمی در رسیدن به موفقیت باشد، اما خانم ها همیشه وظایف بزرگ تر و بیشتری را به دوش می کشند. باید در زمینه تربیت فرزندان و حمایت و رسیدگی به خانواده مسئولیت بیشتری را به عهده گیرند. این مسئولیت موجب می شود بخشی از وقت آنها به انجام این وظایف اختصاص داده شود که شاید بزرگ ترین مانع تلقی شود. اما معتقدم از نظر ضریب هوش، نظم و اعتماد به نفس می توانند جایگاه خوبی در قرار گرفتن در یک مسیر رو به رشد داشته باشند. من فکر می کنم ما تا حدی باید منظم تر و هدفمند تر حرکت کنیم و شاید تعیین اهداف در زندگی بتواند تا حد زیادی در رسیدن به موفقیت نقش تعیین کننده ای داشته باشد. این نقص آموزشی وجود دارد. از روز اول باید هدف هایمان را مشخص کنیم، ببینیم در چه جایگاه و موقعیتی قرار داریم. در آینده در چه جایگاهی قرار می گیرم. در سال های آینده قرار است در چه زمینه هایی فعالیت کنیم. چگونه می توانیم به زندگی خود نظم و ترتیب بدهیم. چقدر باید از خواب و فعالیت های دیگر بکاهیم تا بتوانیم به سمت هدفی که در نظر داریم، حرکت کنیم. من سعی کرده ام این ویژگی را در خود ایجاد کرده و آن را تقویت کنم. مثلا اگر هدف من این بوده که بتوانم ایده هایم را عملی کنم تلاش کرده ام هر طور که شده زمینه ای را برای رسیدن به این هدف فراهم کنم. سعی کرده ام تا حد امکان منظم باشم و از ساعاتی که در طول روز در اختیارم بوده، بهینه استفاده کنم.

چگونه توانسته اید میان وظایف تان در خانواده و وظایف حرفه ای تعادل ایجاد کنید؟

البته باید بپذیریم در این مسیر همراهان خوبی داشته ام. نمی توانم نقش خانواده ام را در پیمودن مسیر موفقیت نادیده بگیرم. همسر من همیشه در رسیدن به اهدافی که در نظر داشته ام حامی من بوده است. او خودش هم ازجمله یک درصد دانشمندان برتر دنیاست. به عبارت دیگر همسر من هم،چنین دیدگاهی داشته است و همیشه به عقاید و نظرات من در مسیر زندگی احترام گذاشته است. یعنی می توانم بگویم همسر من همواره به عنوان یک پشتیبان به من کمک کرده است تا بتوانم در مسیر رشد و پیشرفت قدم بردارم.

آیا شما با توجه به مسئولیتی که در سازمان غذا و دارو به عهده دارید و نقش تاثیرگذاری که در حوزه دانش ایفا کرده اید برای زندگی خصوصی خودتان هم جایگاه خاصی در نظر داشته اید؟

در حقیقت اولویت من همیشه زندگی خصوصی و خانواده بوده است. رسیدگی به امور خانه و زندگی و حتی اقوام همیشه از اولویت های مهم من برای زندگی بوده است. اگر بخواهم سوال شما را به گونه دیگری مطرح کنم شاید بهتر باشد این طور بگویم که ممکن است عده ای تصور کنند افرادی مانند من هرگز تفریح نمی کنند. من در پاسخ باید تاکید کنم که ما هم مثل افراد دیگر زندگی می کنیم یعنی سفر می رویم یا سینما می رویم و حتی گاهی اوقات شاید بیش از دیگران زمانی را به تفریح اختصاص می دهیم. من هم مانند افراد عادی زمانی را به خواندن کتاب و روزنامه اختصاص می دهم، اما همه کارها و برنامه های تفریحی را به شیوه زمان بندی شده و منظم برنامه ریزی می کنم. نظم مهم ترین عاملی است که به افراد کمک می کند در مسیر صحیح حرکت کرده و چیزهای دیگر را قربانی رسیدن به هدف نکنند.

می خواهم از این فرصت استفاده کنم و چند پرسش هم درباره حوزه فعالیت شما در سازمان غذا و دارو مطرح کنم. در بحث دارو سه رویکرد اصلی تحقیقات، مواد اولیه و صنعت دارو مطرح است. آیا ما در حوزه تحقیقات توانسته ایم همگام با دیگر کشورها در مرزهای دانش قدم برداریم یا تا رسیدن به این مرحله راهی طولانی پیش رو داریم؟

حقیقت این است که ما این توانایی را داریم که بتوانیم در مرزهای دانش حرکت کنیم. در بعضی حوزه ها ورود پیدا کرده ایم و ورود ما به حوزه هایی مانند داروهای بیولوژیک، زیست فناوری و نانوفناوری بسیار کمک کننده بوده است. این حوزه ها ازجمله حوزه های مطرح در مرزهای دانش است. ما در این حوزه ها موفق عمل کرده ایم. اگر بخواهیم پارامترهای مختلفی را در نظر بگیریم باید بپذیریم از نظر نیروی انسانی و از نظر شاخصه های جهانی نیروی انسانی خوب و کارآمدی داریم و در حوزه دانش و تحقیقات رتبه های خوبی داریم که به ما کمک می کند در حوزه تحقیقات وضع مناسبی داشته باشیم. اگرچه در حوزه فناوری رتبه بالایی نداریم. یعنی در مجموع پارامترهایی که در حوزه تحقیقات مطرح می شود شاید وضع چندان خوبی نداشته باشیم، اما می توانیم با در اختیار داشتن زیرساخت های تحقیقاتی که فراهم شده است پیشرفت های خوبی در حوزه تحقیقات پیش رو داشته باشیم. باید مدیریت تحقیق، هدفمند کردن آن و اولویت بندی در تحقیقات در حوزه مواد اولیه و ارتقای کیفی داروهایی که اکنون تولید می شود و همچنین در حوزه ورود به دانش و فناوری های جدید مورد توجه قرار گیرد تا بتوان موفقیت بیشتری کسب کرد.

در نتیجه تحریم ها ما در زمینه تامین مواد اولیه با مشکلات و محدودیت هایی مواجه شدیم. اساسا چرا تولید مواد اولیه دارویی در انحصار تعداد محدودی از کشورهاست؟

با توجه به این که بعضی مواد اولیه در داروها به اندازه ناچیز مورد استفاده قرار می گیرد، گاهی تولید یک ماده بسیار محدود و در سطح کوچکی انجام می شود و به این ترتیب از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست که کشورهای زیادی در حوزه تولید این مواد اولیه وارد شوند. تولید مواد اولیه دارویی بسیار هزینه بر است. چون فقط مساله تولید و تولید انبوه نیست. در واقع کیفیت و رسیدن به درجه خلوص مورد نظر هم بسیار مهم است. ماده اولیه فرآیندی را طی می کند که به یک ماده دارویی قابل استفاده برای بیمار تبدیل می شود. این مولکول یک مولکول حیاتی است و ویژگی های خاصی باید داشته است. مساله ای که اینجا مطرح است انحصاری بودن تولید مواد دارویی اولیه تلقی نمی شود؛ بلکه حقیقت این است که اساسا مقرون به صرفه نیست که کشوری بخواهد در زمینه تولید مواد اولیه دارویی وارد عمل شود. ما قرار نیست در همه حوزه ها تولید داخلی را مورد توجه قرار دهیم و بخواهیم نیازهای خودمان را در کشور تولید کنیم. البته باید توجه داشت با چنین شرایطی مانند مواجه شدن با تحریم ها باید راهکارهای دیگری برای جایگزینی مواد اولیه داشته باشیم. یعنی باید در این شرایط آمادگی لازم را داشته باشم. برای این کار روش های دیگری وجود دارد. باید پروتکل های مصرف برای شرایط بحران و استراتژیک آماده سازی شود. اما برای رسیدن به خوداتکایی تولید داخلی ملاک نیست. چون ممکن است تولید داخلی صرفه اقتصادی نداشته باشد. خیلی از شرکت های خارجی که در این زمینه فعالیت می کنند بازارهای جهانی را هدف گرفته اند. اگر ما وارد این حوزه شویم باید با توسعه صادرات و ارتقای کیفیت محصولات وارد حوزه بازار با تعداد مشتریان بسیار زیاد شویم نه این که کارمان فقط محدود به داخل کشور باشد. ما در مواردی که دانش و فناوری آن در کشور وجود داشته است وارد شده ایم و مواد اولیه خوبی تولید کرده ایم که اکنون در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد.

یکی از انتقادهای مطرح این است که صنعت دارویی در کشور ما مصرف کننده است. یعنی مواد اولیه، فناوری و دستورالعمل ها وارداتی است.

گاهی اوقات شما باید هدف را مشخص کنید. هدف حاکمیت در نظام سلامت کشور ما این است که بتوان داروهای با کیفیت مورد نیاز بیماران را به شیوه ای عادلانه در دسترس بیماران قرار داد که تامین این داروها می تواند از طریق تولید داخلی یا واردات دارو انجام شود. بعضی کشورها اصلا دارویی تولید نمی کنند. ما هم تولید داریم و هم بعضی داروها را از طریق واردات تامین می کنیم. شرایطی که بعد از انقلاب در کشور به وجود آمد و همچنین جنگ تحمیلی و پیامدهای متعاقب آن ما را در مسیری قرار داده است که موجب شود در بعضی زمینه ها و از جمله دارو تولید داخلی داشته باشیم. یکی از قسمت های مهم در فراهم کردن داروی مورد نیاز کشور، تولید داروست. تبدیل ماده اولیه دارویی به شکل داروی مصرفی فرآیند ساده ای نیست بلکه فرآیندی پیچیده است. فرمولاسیون، رساندن آن به خط تولید، تولید انبوه و بسته بندی همه از قسمت های مهم تشکیل دهنده صنعت داروست. یعنی باید در نظر داشته باشیم اگر ما دستگاه تولیدکننده قرص، کپسول یا واکسنی را نداریم به این معنی نیست که صنعت داروسازی نداریم. صنعت داروسازی از بخش های متعددی تشکیل شده که دستگاه های تولید کننده بخشی از آن را تشکیل می دهد. شاید شما به صنایع بزرگ و صنایعی مانند ریخته گری بیشتر نیاز داشته باشید تا صنعت داروسازی. اکنون بسیاری از دستگاه های تولیدکننده دارو در کشور وارد شده است و شرکت های داروسازی هم فعال هستند. ما 95 درصد داروها را از نظر عددی در داخل کشور تولید می کنیم که از نظر من یک صنعت تولیدی بزرگ است. به هر حال براساس آنچه در سیاستگذاری مطرح است ورود به حوزه هایی با فناوری های پیشرفته می تواند هزینه های ناشی از واردات داروهای با فناوری بالا را کاهش دهد. در عین حال توسعه همکاری های صنعت و دانشگاه و ورود مباحث تحقیق و توسعه به صنعت و دانشگاه می تواند نقش مهمی در ورود به حوزه های مبتنی بر فناوری، فروش فناوری و استفاده از آن در حوزه دارویی داشته باشد و من فکر می کنم این پتانسیل در کشور ما وجود دارد.

شما به پتانسیل های موجود در کشور اشاره کردید. ما ادعا می کنیم در حوزه طب سنتی از قدیمی ها هستیم و از گذشته در این حوزه فعال بوده ایم، اما امروز قفسه های داروخانه ها از داروهای مکملی اشباع شده که همگی از کشورهای غربی وارد شده اند. به نظر شما چرا در این حوزه ها نقش پررنگی نداشته ایم؟

من اعتقاد دارم این فرهنگ در کشور ما وجود دارد. برای حرکت در این حوزه ها مسائل فرهنگی که در جامعه پیش می آید بیشترین اثرگذاری را می تواند داشته باشد. در خیلی از حوزه ها این رویکرد وجود دارد. زمانی در کشور ما این فرهنگ وجود داشت که چند ساعتی دیگی را روی اجاق می گذاشتند تا غذا به اصطلاح جا بیفتد، اما امروزه فرهنگ فست فود جایگزین آن شده است. در طب سنتی ما هم روند مشابهی پشت سر گذاشته شده است و استفاده از روش های زمانبر و فرآیندهای پیچیده به اشکال کوچک تری که همین بسته های دارویی است تبدیل شده است. یکی دیگر از عوامل مطرح این است که ما با سرعت مناسبی وارد این حوزه نشده و نتوانسته ایم این فرهنگ را در کشور ایجاد کنیم. یعنی صنعت داروسازی ما نتوانسته است محصولات طب سنتی را به شکل مدرن و امروزی در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد. در عین حال پاکیزگی و کیفیت و نظارت بر فرآورده دارویی هم مطرح است. ما بسیاری از گیاهان را بخوبی نمی شناسیم و همیشه این نگرانی وجود دارد که بر طب سنتی هیچ نظارتی وجود ندارد و این می تواند موجب سردرگمی مصرف کنندگان شود. ممکن است یک بسته حاوی گیاه سمی که آلودگی میکروبی دارد به عنوان یک داروی گیاهی عرضه شود. شاید کوتاهی از ما بوده است که نتوانسته ایم این فرهنگ را در کشور ایجاد کنیم. من اعتقاد دارم با توجه به این که سازمان غذا و دارو برای این مساله اهمیت ویژه ای قائل شده و اداره ای برای داروهای طبیعی راه اندازی کرده و برنامه هایی برای گسترش داروخانه های طبیعی در نظر گرفته شده است در آینده شاهد گسترش فرهنگ استفاده از داروی گیاهی و طب سنتی در کشور باشیم.

منبع: جام جم آنلاین