تصویرکدرزنانگی‌درقاب‌دود

دود سفید را با مهارتی خاص از میان لب‌هایش بیرون می‌دهد و انگشتان بلند و باریکش را همزمان پایین می‌آورد. پوست لطیف و بی‌نقصش که چشمانی درشت و بانشاط در آن نقش بسته، چهره دختری 20 ساله را ترسیم می‌کند. اینجا، در گوشه دنج کافی‌شاپ شاید مجالی باشد برای آن که زودتر از آنچه باید، دنیای بزرگسالی را تجربه کند؛ با پک‌های عمیق و بی‌وقفه! تصویر، چندان هم بی‌سابقه نیست. تصویر دختران و زنان جوانی که نگاهشان در میان دود غلیظ سیگار، گاهی بی‌خیال و سرخوش و گاهی غمگین و دوخته شده به دوردست، توجه را به خود جلب می‌کند. گرچه استعمال سیگار از سوی خانم‌ها بخصوص در اماکن عمومی، همیشه در کشور ما نوعی تابو به شمار رفته است، اما این باعث نمی‌شود که در کافی‌شاپ و پارک یا کوچه و خیابان، شاهد سیگار کشیدن خانم‌ها نباشیم. «چه اشکالی دارد؟ چرا مردها می‌توانند هر کجا که دوست دارند به‌راحتی سیگار بکشند و کسی هم کاری به آنها ندارد!» این را در جواب این که چرا در خیابان سیگار می‌کشید، می‌گوید. خانمی حدوداً 45 ساله است که روی پلکانی گوشه خیابان نشسته تا به قول خودش تجدید قوا کند؛ آن هم چه تجدید قوایی! سیگار اول که به انتها می‌رسد، دومی را روشن می‌کند و می‌گوید: «سیگار کشیدن مردها در خیابان عادی شده است. البته من خودم هم چندان دوست ندارم در خیابان سیگار بکشم اما گاهی وقت‌ها که مجبورم مدت زیادی بیرون باشم، ناچار می‌شوم. 20 سال است که سیگاری هستم. کم زمانی نیست!» می‌گوید: «حالا دیگر ترک کردن سیگار برایم خیلی سخت است. عادت کرده‌ام دیگر. دخترهایم خیلی دوست دارند ترک کنم. خودشان از سیگار بدشان می‌آید. چه بهتر!» سرفه به سراغش می‌آید و صدایش خش‌دار می‌شود. سیگار دوم به انتها رسیده، دیگر باید برود. با خنده می‌گوید: «بنویسید جوان‌ها دنبال سیگار نروند. آدم اگر از همان جوانی پی این کارها نباشد، خیلی بهتر است. در سن و سال من دیگر ترک کردن خیلی سخت است.» گوشه دنج پارک بانوان، نشسته‌اند دور هم و بساط بگو و بخندشان به راه است. بیست و یکی دو ساله‌اند و دانشجو. دو سه نفرشان سیگار به دست هستند و بقیه گویا علاقه خاصی نشان نمی‌دهند. عسل که در جرگه سیگاری‌هاست، می‌گوید: «از بچگی سیگار کشیدن را دوست داشتم. هر وقت پدرم سیگار روشن می‌کرد، می‌رفتم کنارش می‌نشستم و تماشایش می‌کردم. از وقتی که 14 سالم بود، تک و توک از جعبه سیگارهای پدرم کش می‌رفتم و یواشکی می‌کشیدم.» چشمکی می‌زند و ادامه می‌دهد: «عاقبت هم لو رفتم. چشمتان روز بد نبیند! چه کتکی خوردم آن روز. وقتی به پدرم گفتم اگر سیگار کشیدن بد است، خودت چرا می‌کشی؟! خیلی عصبانی شد و گفت: تو دختری! حالا بماند که با سیگار کشیدن برادرم هم مشکل داشت اما ما کار خودمان را می‌کنیم و تا به حال که نتوانسته حریف‌مان شود، البته یواشکی سیگار می‌کشیم و پدر و مادرمان خبر ندارند. شاید هم می‌دانند و به روی خودشان نمی‌آورند!» سمیرا، دوست عسل هم در حالی که سیگار را کنار دستش روی زمین خاموش می‌کند، می‌گوید: «به نظرم سیگار کشیدن اصولاً کار شیکی است. من که از ژستش خیلی خوشم می‌آید! حس خوبی به آدم می‌دهد. نه این که خیال کنید سیگاری هستم، من فقط گاهی اوقات سیگار می‌کشم، آن هم برای کلاسش!» جمله آخر را که می‌گوید، می‌زند زیر خنده و ادای سیگار کشیدن دوستش را درمی‌آورد: «این سارا آخرش هم یاد نگرفت دود سیگار را چطور تو بدهد. فقط بی خود دود می‌کند.» سارا با دلخوری می‌گوید: «شماها هیچ کدامتان مشکلات من را ندارید. من به خاطر تفریح سیگار نمی‌کشم. اینقدر غصه دارم که دنبال تسکین می‌گردم. اگر دنبال مواد هم رفتم، تعجب نکنید!» سمیرا می‌زند پشتش و می‌گوید: «مواد پیشکش! تو اول همین سیگار کشیدن را یاد بگیر!» و دخترها بلند می‌خندند. مانا که به گفته خودش علاقه‌ای به سیگار کشیدن ندارد، می‌گوید: «به نظرم سیگار کشیدن اصلاً مناسب خانم‌ها نیست. آدم دهانش دائم بو می‌دهد مثل همین عسل! تازه پوست را هم خیلی زود پیر می‌کند. من که دلم نمی‌خواهد پوستم چروک شود!» سمیه هم با تأیید حرف دوستش ادامه می‌دهد: «به نظرم سیگار کشیدن اصلاً نشانه باکلاس بودن نیست. من که کلاً از سیگار و قلیان بدم می‌آید و حاضر نیستم حتی یک بار امتحان کنم.» هجوم به نشانه‌های زنانگی سیگار کشیدن، با وجود تمام مضراتی که برای سلامتی دارد و بارها و بارها هم از سوی متخصصان و کارشناسان بر آن تأکید شده، تا حد زیادی در میان جوانان و خصوصاً زنان و دختران جوان رواج پیدا کرده است. در این میان بسیارند زنان تحصیلکرده‌ای که خودشان خوب می‌دانند این دود غلیظ با سلامتی‌شان چه می‌کند اما باز هم سیگار می‌شود یک پای ثابت محافل‌شان. سیگار کشیدن گرچه برای مردان هم مضرات بی‌شمار دارد اما گویی این قاتل خاموش، بیش از هرچیز به نشانه‌های زنانگی هجوم می‌برد و آنها را تحت تأثیر سوء خود قرار می‌دهد. دکتر اخترالسادات زمانی، متخصص زنان و زایمان و نازایی در همین رابطه در گفت‌وگو با ایران می‌گوید: « سیگار مهم‌ترین عامل تکثیر ویروس به وجودآورنده سرطان رحم محسوب می‌شود؛ بنابراین زنان سیگارى بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. همچنین سیگار کشیدن نقش بسزایی در ابتلا به سرطان سینه دارد.» او ادامه می‌دهد: «پدیده یائسگى هم در زنان سیگاری، حدود 2 تا 5 سال زودتر اتفاق مى‌افتد که در نتیجه، عوارض زودهنگام یائسگى هم در این دسته زنان زودتر رخ می‌دهد و آنها را درگیر می‌کند. به علاوه قرص‌هایی هم که در برطرف کردن علائم و نشانه‌های یائسگى نظیر گرگرفتگى تجویز می‌شود، معمولاً در زنان سیگارى تأثیرى از خود به جاى نمى‌گذارد. البته مشکل به همین جا ختم نمی‌شود؛ یائسگى زودرس در زنان سیگارى باعث می‌شود که آنها خیلى زودتر از همسالان غیرسیگارى خود در معرض ابتلا به پوکى استخوان و شکستگى ناشى از آن قرار بگیرند.» زمانی می‌گوید: «ناهنجارى‌هاى روانى ناشی از مصرف سیگار را هم نمی‌توان نادیده گرفت؛ ناهنجاری‌هایی که گاه به کاهش میل جنسى در زنان می‌انجامد که پیامدهای ناخوشایندی را در خانواده‌ها به همراه دارد و گاه باعث ازهم‌پاشیدگی خانواده می‌شود.» این متخصص زنان ادامه می‌دهد: «علاوه بر اینها، زنان سیگاری در دوران بارداری نیز ممکن است آسیب‌های جدی به جنین خود وارد کنند. سیگار در وهله اول، قدرت باروری را در زنان بویژه زنان بالای 30 سال کاهش می‌دهد. همچنین درصد بالایی از حاملگى‌ها در زنان سیگارى به باردارى خارج از رحم منتهى مى‌شود. مرگ ناگهانی جنین نیز از اثرات سوء مصرف سیگار در زنان است که نسبت به زنان غیر سیگاری، حدود هفت برابر بیشتر اتفاق می‌افتد. تولد نوزادى با هوش پایین و ناهنجارى‌هاى مادرزادى نیز از دیگرعوارض استعمال سیگار در دوران باردارى محسوب می‌شود.» البته استعمال سیگار تنها به اندام‌های داخلی ضرر نمی‌زند، بلکه در اغلب موارد نشانه‌هایش در چهره افراد نیز به وضوح دیده می‌شود. دکتر شهلا پورنجاتی، متخصص پوست و مو در گفت‌وگو با ایران می‌گوید: «سیگار به بافت همبند که نمای ظاهر پوست را تشکیل می‌دهد، آسیب می‌رساند و باعث ایجاد چین و چروک در آن می‌شود. البته ممکن است این مکانیسم طی سال‌ها اتفاق بیفتد و فرد متوجه این تغییر نشود. سیگار کشیدن خونرسانی به پوست را نیز مختل می‌کند و به همین دلیل هم پوست افراد سیگاری از طراوت و شفافیت لازم برخوردار نیست و کدر و مرده به نظر می‌رسد. همچنین در افراد غیرسیگاری، لک و علائم پیری خیلی زودتر از غیر سیگاری‌ها پدیدار می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «انقباض عضلات دور لب هنگام سیگار کشیدن باعث می‌شود که چروک‌های عمودی اطراف لب‌ها خیلی زود به وجود آیند. چروک‌های زودرس در کناره‌های خارجی چشم‌ها نیز در نتیجه انقباض عضلات دور چشم در هنگام سیگار کشیدن، ایجاد می‌شود.» پورنجاتی می‌افزاید: «سیگار کشیدن روی موها هم تأثیرات ناخوشایندی دارد و در بسیاری از موارد باعث ریزش مو بخصوص از اندروژنیک می‌شود و همچنین به کدر شدن موها می‌انجامد. این مسأله در مورد خانم‌ها که توجه بیشتری به زیبایی و جوان‌سازی پوست خود دارند، حساسیت بیشتری دارد. با وجود این، خیلی از آنها با این که می‌دانند سیگار تا چه اندازه بر سلامت و زیبایی‌شان تأثیر می‌گذارد، همچنان به استعمال آن اصرار دارند!» ژستی که به تو نمی‌آید ژست سیگار کشیدن در میان دختران و زنان، از آن ژست‌هایی نیست که بتوان آن را تابع مد نامید و به این دلیل به پیروی‌اش برخاست. پوشیدن نوع خاصی از لباس گرچه ممکن است در زمانی محدود، نگاه‌های منتقد یا تحسین برانگیز را به سوی فرد جلب کند، اما بعد از مدتی، با روی کار آمدن مد جدید یا از صرافت افتادن فرد، ضرر خاصی به او نمی‌زند؛ سیگار اما از این قاعده پیروی نمی‌کند و اگر حتی بگوییم در حال حاضر بین دختران و زنان جوان مد شده است، مدی است خطرآفرین که اثرات منفی آن تا سال‌ها با فرد باقی خواهد ماند. دکتر شکوه دیباجی‌فروشانی، جامعه‌شناس و دکترای توسعه اجتماعی از دانشگاه تهران می‌گوید: «مصرف سیگار در بین زنان تابع الگویی پنهانی است و آمارها نمی‌تواند بیانگر جمعیت واقعی مصرف‌کنندگان سیگار در بین زنان باشد. اما چیزی که مسلم است، این که سیگار کشیدن علاوه بر مضراتی که برای سلامتی دارد، برای زنان رفتاری ضدارزش محسوب می‌شود و دارای قبح اجتماعی است. با این حال مصرف سیگار در زنان 3 برابر شده، اما برای مردان رشد کمی داشته است.» این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «برخی زنان ممکن است در ابتدا ژست سیگار کشیدن را زیبا، هویت‌بخش و نشان از قدرت و توانایی و سبب موجه‌شدن عنوان کنند اما نگرش زنان به سیگار معمولاً بعد از چند سال تغییر می‌کند و خیلی از آنها بعد از چند سال مصرف، سیگار را چیز مزخرف و بیهوده‌ای می‌دانند و حس ناشی از آن را کاذب عنوان می‌کنند.» به گفته او، واکنش مردان جامعه نیز با پدیده سیگار کشیدن زنان متفاوت است. مردان معمولاً با نگاه‌ها یا کلام‌های آزاردهنده سعی دارند شکنندگان این حریم‌ها و تابوها را تقبیح و مجازات کنند، در صورتی‌که به نظر می‌رسد جامعه زنان نسبت به این موضوع مدارای بیشتری از خود نشان می‌دهد. به‌طور کلی بیشترین واکنش به دود سیگار است و گاهی هم برخورد مردم با این موضوع، برخوردی ارزشی بوده است.» دیباجی ادامه می‌دهد: «بسیاری از زنان سیگار کشیدن خود را از خانواده حتی شوهران خود مخفی می‌کنند که علت این پنهان کاری را ترس از اثر بد گذاشتن روی دیگران، ترس از برخورد سنگین خانواده، ترس از تغییر نگرش دیگران، ترس از برچسب زن خیابانی خوردن، ترس از مقامات اداری و دانشگاهی و حفظ شئون خانوادگی و بعضی از حریم‌ها می‌دانند.» سیگاری که نیستم؛ قلیان می‌کشم! با این که مصرف سیگار بین خانواده‌ها بخصوص دختران و زنان، همواره عملی زشت و ناپسند شمرده شده اما به نظر می‌رسد که قلیان در بیشتر موارد از این قاعده مستثنی بوده و در بسیاری از جمع‌های خانوادگی به عنوان عضوی ثابت حضور داشته و بین تمام اعضای خانواده، از پیر تا جوان و از زن تا مرد، دست به دست شده است. زهرا که همراه خانواده‌اش برای هواخوری به پارک آمده، بعد از این که پک عمیقی به قلیان می‌زند، می‌گوید: «به نظرم قلیان کشیدن اشکالی ندارد. ضررش هم مثل سیگار نیست. اصلاً پیک‌نیک آمدن بدون قلیان که صفایی ندارد!» مادر زهرا که گویی هیچ نگرانی و حساسیتی نسبت به قلیان کشیدن دخترش ندارد، حرف‌های او را این گونه ادامه می‌دهد: «البته ما از خدایمان است که بچه‌ها قلیان هم نکشند اما جوان هستند دیگر، تفریح دیگری که ندارند!» مادر این دختر نوجوان البته شاید نمی‌داند که مصرف قلیان نه تنها کم خطرتر از سیگار نیست، بلکه در مقایسه با سیگار، دود بسیار زیادی را وارد ریه‌های فرد مصرف کننده می‌کند و البته برخلاف تصور، اعتیادآور هم هست. در ضمن باعث انتقال بیماری‌های مسری نظیر تبخال، هپاتیت و سل هم می‌شود؛ نکته‌ای که کارشناسان بهداشت بارها و بارها بر آن تأکید کرده‌اند اما تصورات قدیمی و غلط، آنچنان بر این امر سایه افکنده است که شاید به راحتی نتوان آنها را در ذهن مردم تغییر داد. سپهر شیرکانی، مشاور یکی از مراکز ترک اعتیاد تهران در گفت‌وگو با ایران می‌گوید: «بسیاری از افرادی که قلیان مصرف می‌کنند، با این باور که قلیان بی‌ضرر است، به استفاده از آن می‌پردازند و متأسفانه این عقیده را در بین سایرین نیز رواج می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته استفاده از قلیان در بین برخی از زنان در مناطق محدودی از ایران یا در بین اشراف رواج داشت اما این کار هم اکنون در میان بسیاری از زنان و دختران جوان و حتی نوجوان کشور، از هر طبقه‌ای رایج شده و یک معضل اجتماعی در جامعه زنان به شمار می‌رود.» به گفته شیرکانی، آمار مصرف قلیان در حال حاضر در میان زنان بسیار بالا رفته و این در حالی است که استفاده از قلیان می‌تواند راه را برای استعمال سایر مواد دخانی نظیر سیگار، برای زنان هموار کند و آنها بعد از مدتی به مصرف سیگار روی بیاورند. او می‌گوید: «بسیار دیده شده که زنان در خانواده‌ها به راحتی مقابل چشم فرزندان خود، به قلیان پک می‌زنند و هیچ نگرانی هم درباره این موضوع ندارد اما در واقع زنان باید نقش پیشگیرانه در جامعه و خانواده داشته باشند و به جای ترویج استفاده از دخانیات، برای همسر و فرزندانشان الگویی مناسب در این زمینه باشند.» خدیجه محصلی، کارشناس مسئول دخانیات وزارت بهداشت هم در این رابطه می‌گوید: «در کشورهایی مانند ایران ممکن است از نظر فرهنگی، زنان کمتر به استعمال سیگار بپردازند اما اشکال مختلفی مانند مصرف قلیان بسیار رایج شده و قبح مصرف شکسته شده است.» او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر قانون مبارزه با دخانیات در کشور وجود دارد اما ضمانت اجرایی ندارد و قوانین خوبی برای کنترل استعمال دخانیات داریم که دارای پشتوانه لازم نیست و این مسأله‌ای است که اجرای آن تنها به وزارت بهداشت منوط نمی‌شود، بلکه سازمان‌ها و مردم باید به کمک بیایند چرا که بسیاری از بخش‌های این قانون به حقوق فردی برمی‌گردد.» قانون‌ها وضع می‌شوند و نتیجه‌اش گاهی جمع‌آوری قلیان‌ها و زدن مهر پلمب بر در قهوه‌خانه‌ها می‌شود، هرچند که راه‌های فرار از قانون همیشه وجود دارد اما آیا به راستی قوانین می‌توانند تمام و کمال، جلوی استفاده مردم از این گونه مواد دخانی را بگیرند آن هم در شرایطی که هر خانواده‌ای می‌تواند به راحتی یک قلیان برای خودش تهیه کند و در خانه داشته باشد؟ سیگار کشیدن را هم شاید بتوان در اماکن عمومی محدود و ممنوع کرد اما آیا می‌شود ضمانت داد که دیگر هیچ فرد سیگاری وجود نداشته باشد؟ بهتر است نگاهی تازه به این قضیه داشته باشیم. همه چیز از خودمان شروع می‌شود. در شرایطی که بسیاری از کشورها قیمت مواد دخانی را به طرز چشمگیری افزایش داده‌اند و سیگار گاهی بهترین تحفه برای دوستان و آشنایان خارج‌نشین به شمار می‌رود، سیگارهای رنگارنگ با انواع و اقسام قیمت‌ها در دکه‌ها و مغازه‌ها خودنمایی می‌کنند؛ زنان هم که می‌کوشند تا از قافله عقب نمانند و ثابت کنند در این عرصه چیزی از مردان کم ندارند. در این شرایط، ما می‌مانیم و امید داشتن جامعه‌ای سالم که گاهی چه ساده دود می‌شود تا زندگی را در چشمان زنانه بی فروغ کند و تصویرهای زنانه را در قاب‌های دودآلود، کدر. منبع: روزنامه ایران