نسخه 4 ساله برای کاهش آلودگی هوای پایتخت ‌

سرویس اجتماعی « فردا »: آسمان آبی با هوایی سالم، تصویر این روزهای شهری است که ماه‌ها جز سیاهی گرد و غبار و دود غلیظ سمی رنگی به خود ندیده بود.

نه اتوبوس و تاکسی بیشتر شده، نه شهروندان ترجیح داده اند کمتر از خودروهای خود استفاده کنند، نه خودروهای فرسوده جمع شده، نه صف های معاینه فنی شلوغ تر شده، نه آلایندگی موتورسیکلت ها و اتوبوس های دودزا کمتر شده و نه هیچ اتفاق امیدوارکننده دیگری. فقط و فقط باز هم ناپایداری هوا به داد تهرانی ها رسیده است.

این روزها حال هوای شهرمان آنقدر خوب است که همین ابتدای امسال رکورد روزهای پاک سال گذشته شکسته شده است، اما با این حال مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران مثل ما خوشبین نیست. وحید حسینی می گوید درست است که ناپایداری جوی و وزش باد به کمک هوا آمده، اما این وضع موقتی است و زمستان امسال دوباره بحران آلودگی هوا دامنگیر کلانشهرها و بویژه تهرانی ها خواهد شد.حسینی تاکید می کند شرایط آلودگی هوای تهران آنقدر بحرانی است که دیگر فرصتی برای آزمون و خطا نیست و بهتر است به جای اجرای طرح های تخیلی با واقعیت ها کنار آمد. او معتقد است برای مهار آلودگی هوا نیازی به راهکارهای پیچیده و ابتکارهای عجیب نیست، فقط کافی است طرح هایی را که در دیگر کشورها جواب داده، پیگیرانه و منسجم دنبال کنیم. با این حال او از نسخه جدیدی می گوید که شهرداری در یک برنامه چهارساله برای تهران پیچیده است. به اعتقاد او اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود تا چهار سال آینده تعداد روزهای ناسالم هوای تهران به نصف می رسد.

آسمان آبی این روزهابه ما می گوید انگار همین ابتدای سال هوا روی خوش به تهرانی ها نشان داده و فعلا از آلودگی خبری نیست و در مقابل تعداد روزهایی که هوای سالم تنفس می کنیم بیشتر شده است، این طور نیست؟

البته نتیجه گیری ما از وضعیت آلودگی هوا فقط براساس مشاهده ظاهری نیست و هر نظر کارشناسی دراین باره بر مبنای اندازه گیری شاخص ها از ایستگاه های سنجش آلودگی هوا و تحلیل داده هاست. با وجود این اگر بخواهیم همین 45 روزی که از سال 93 گذشته را با مدت مشابه سال گذشته مقایسه کنیم می بینیم پارسال تعداد روزهای سالم 43 روز و امسال 40 روز بوده است و این یعنی وضع تقریبا مانند سال گذشته است، اما تنها تفاوت مهمی که ایجاد شده این است که در مدت مشابه سال گذشته تعداد روزهایی که هوای تهران در شرایط پاک قرار داشت کمتر از مدت مشابه امسال بود، به طوری که در 45 روز ابتدای سال 92 تهران فقط یک روز هوای پاک داشت، درحالی که این وضع در مدت مشابه امسال بیشتر شده و تاکنون ما شش روز هوای پاک داشته ایم. همچنین در کل سال 92 تهران فقط سه روز هوای پاک داشت درحالی که امسال از ابتدای سال تاکنون شش روز پاک را گذرانده ایم و خوشبختانه در همین 45 روز امسال رکورد روزهای پاک سال گذشته شکسته شد.

چه عواملی موجب این اتفاق خوب شده است؟

نمی شود این موضوع را به هیچ عامل خاصی از جمله بهبود کیفیت سوخت، استفاده بیشتر شهروندان از ناوگان حمل ونقل عمومی، کاهش استفاده از خودروی شخصی یا هر عامل دیگری نسبت داد. این مقدار تغییرات کاملا طبیعی است، ما وقتی کیفیت هوای تهران را در این چند سال بررسی می کنیم می بینیم بعضی سال ها بهتر و برخی سال ها بدتر از سال قبل از آن بوده است درست مثل بارندگی ها که یک سال ممکن است بارندگی مطلوب باشد، اما یک سال ممکن است سال خشکی داشته باشیم. به همین دلیل فکر می کنم در شرایط فعلی ناپایداری جوی، جابه جایی هوا، وزش باد مطلوب که تعداد روزهای بیشتری از ابتدای سال تاکنون تداوم داشته باعث این وضع شده و جز این هیچ تغییر خاصی اتفاق نیفتاده است ضمن این که در هیچ جای دنیا اتفاقاتی که درباره وضع آلودگی هوای یک شهر می افتد یکساله نیست و با اجرای مجموعه ای از برنامه ها و راهکارها در درازمدت اثربخشی خود را روی کاهش آلودگی هوا نشان می دهد.

با این توصیف در شش ماهه دوم امسال هم باید خودمان را برای روزهای آلوده آماده کنیم؟

قطعا و این کاملا طبیعی است، چون ما هنوز درباره منابع تولید آلودگی فکر خاصی نکرده ایم. زمستان سال گذشته آلودگی که در سطح شهر تولید می شد هم اکنون نیز همچنان درحال تولید است.

یعنی ممکن است امسال دامنه شرایط بحرانی آلودگی هوا حتی به تابستان هم برسد؟

واقعا پیش بینی این موضوع کار سختی است.

بررسی کرده اید کدام عوامل بیشترین سهم در آلودگی هوا را به خود اختصاص داده اند؟

منابع تولید آلودگی هوای تهران تقریبا شناخته شده است. حدود 70 درصد عوامل موثر در آلودگی هوا مربوط به منابع متحرک ترافیکی شامل خودروها و موتورسیکلت ها است و حدود 30 درصد منابع غیرترافیکی مانند کارخانجات، صنایع، ایستگاه های سوخت رسانی، پمپ بنزین، ترمینال ها، راه آهن و فرودگاه ها. پس ما باید تلاش کنیم تولید آلودگی را به هر ترتیبی محدود کنیم. در روزهای آلوده که کیفیت هوا بد می شود ما جا به جایی هوا نداریم و هرچه آلودگی در شهر تولید می شود مانند دیگ زودپزی که در آن را بسته و اجازه نداده اید چیزی از آن خارج شود توی شهر می ماند و روی هم انباشت می شود، بنابراین فقط کافی است شما منابع تولید آلودگی را متوقف کنید تا مساله آلودگی هوا هم حل شود.

ریزگردها کجای این ماجرا هستند؟

نکته مهم این است که بشر چند هزار سال است با گرد و خاک زندگی می کند و بدن ما مکانیزم های دفاعی مناسبی برای مقابله با گرد و خاک دارد و ترکیبات این گرد و خاک ترکیبات معدنی است مثل سیلیس که در زندگی طبیعی موجود است علاوه براین گرد و غباری که در طبیعت تولید و منتقل می شود به شهرها درست است که ممکن است دید را محدود کند، تنفس را با مشکل مواجه کند و در یک کلام آزاردهنده باشد، اما این ذرات بسیار درشت تر از ذراتی است که انسان تولیدشان می کند، چون طبیعت قادر به تولید ذرات خیلی ریز نیست و وقتی این ذرات درشت هستند در واقع سیستم تنفسی ما مکانیزم دفاعی قوی برای جذب این ذرات درشت دارد و خیلی بعید است این ذرات به عمق دستگاه تنفسی نفوذ کند، اما ریزگردهایی که ما خودمان در شهرها تولید می کنیم و عمدتا از خودروهای دیزلی و بنزینی تولید می شود و موتورسیکلت های بنزینی (البته خودروهای بنزینی که کاربراتور دارند و نه خودروهای جدید) اینها ذرات بسیار ریزی است که اندازه شان بین 10 نانومتر تا 50 و حداکثر 100 نانومتر است و در این محدوده سایز، این ذرات براحتی می توانند به عمق ریه نفوذ کنند.

پس ریزگردها را نباید چندان در آلودگی هوای تهران مقصر دانست؟

بله. ریزگردها برای تهران آنچنان مساله مهمی نیستند. فقط افرادی که در شرایط حساس هستند مانند بیماران قلبی و تنفسی، زنان باردار، سالمندان و کودکان نباید از خانه خارج شوند و چون این ریزگردها از کشور دیگری به اینجا می آیند ابعاد بین المللی پیدا می کند و کنترل شان کار مشکلی نبوده که نیازمند یک حرکت ملی است اما تاکید می کنم سایر این ریزگردها و ترکیب شیمیایی شان با آن ذراتی که انسان تولید می کند، بسیار متفاوت است.

همان طور که می دانید مدتی است درراستای اصلاح کیفیت سوخت از بنزین پاک (یورو4) استفاده می شود، آیا این موضوع تاثیری در کاهش آلودگی هوای تهران داشته است؟

تاکید می کنم مساله آلودگی هوا ناشی از مجموعه ای از عوامل تاثیرگذار است در حالی که بزرگ ترین اشتباه رسانه های ما و حتی بسیاری از مسئولان این است که در بحث آلودگی هوا به دنبال یک مقصر می گردند. در مورد سوخت هم حرف و حدیث زیاد است، اما در تحقیقات دو سال اخیر افزایش کیفیت سوخت را بوضوح دیده ایم؛ یعنی وقتی نمونه هایی که دو سال قبل گرفته بودیم با نمونه هایی که همین دی و بهمن سال گذشته به عنوان سوخت پاک عرضه شده بود، بررسی کردیم به تفاوت قابل ملاحظه ای که بین آنها از لحاظ کیفیت وجود داشت پی بردیم، که این موضوع بیانگر افزایش کیفیت سوخت است. برای نمونه سطح گوگرد بنزین از عددی مانند 180 تا 200 به کمتر از 50 رسیده که در زمستان سال گذشته گرفتیم و جزو گونه های پاک است و این پیشرفت خوبی محسوب می شود.

هر چند هنوز سطح گوگردنمونه های غیر پاک مانند بنزین های سوپر و معمولی که عرضه می شود بسیار بالاست و این مساله ای مهم در کفیت سوخت است. نکته دیگر عدد اکتان (octane) سوخت است که یک پارامتر مهم در مصرف سوخت به شمار می آید، بویژه در آلودگی هوا که حد مجاز آن حداقل باید 95 باشد که در نمونه های گرفته شده این عدد 92 بوده است، در حالی که قبلا 82 یا 85 هم می دیدیم که خوشبختانه این عددها را دیگر نداریم و امیدواریم هرچه سریع تر به حد ایده آل نیز برسیم.

شایعات زیادی درباره محتوای بنزین وجود داشت که گفته می شد میزان بنزن موجود در سوخت بنزین ما بسیار بالاست.

براساس استاندارد میزان بنزن موجود در سوخت بنزین تا یک درصد قابل قبول است، درحالی که در نمونه گیری هایی که از سوخت جدید به دست آمد این رقم خوشبختانه زیر یک درصد بوده است. حد مجاز ترکیبات معطر هم 42 درصد بوده که ما در نمونه گیری ها حدود 30 درصد دیدیم. بنابراین نمونه های اخیر بنزین پاک که ما زمستان سال گذشته برای ده نمونه از ده جایگاه مختلف پایتخت نمونه گیری و بررسی کردیم، همگی نشان از رعایت استانداردهای زیست محیطی داشت. حالا ممکن است یورو 4 نباشند اما استاندارد مطلوبی داشتند و در مقایسه با نمونه های دو سال قبل واقعا حکایت از افزایش کیفیت سوخت دارند.

اما گویا نتایج تحقیقات شما از وضع آلایندگی سوخت دیزل نگران کننده بود.

در این مورد کمی قضیه فرق می کند. یکی از مهم ترین پارامترهای دیزل که بسیار روی آلودگی هوا تاثیر زیادی دارد میزان گوگرد موجود در آن است. همان طور که می دانید میزان گوگرد در سوخت دیزل باید براساس استاندارد، حداکثر 50 قسمت در میلیون باشد، در حالی که ما هیچ گاه این عدد را در نمونه گیری هایی که از سوخت توزیع شده در تهران داشتیم، ندیدیم. شرکت واحد تهران که سوخت مجزا می گیرد و سوخت مطلوبی است، عدد گوگرد آن حدود 250 است، یعنی پنج برابر حد استانداردی که باید باشد. اما متاسفانه دیزل عادی که کامیون ها و دیگر خودروهای دیزل سوز بجز اتوبوس های شرکت واحد از آن استفاده می کنند عدد گوگرد 7000 تا 8000 را نشان می دهند که فاجعه آمیز است. در نتیجه حداقل در تهران که به نظرمان بنزین چندان مشکلی ندارد، بهتر است به جای این که نگران این سوخت باشیم، باید بیشتر نگران گوگرد دیزل باشیم که هم اکنون مشکل جدی در این زمینه داریم و باید برای این وضع چاره ای اندیشیده شود.

پروژه موتورسیکلت های برقی به کجا رسید؟

بررسی ها نشان داده بخش زیادی از آلودگی مرکز شهر، هم از نظر گازی و هم ذرات مربوط به موتورسیکلت هاست. ما در حال اجرای پروژه آزمایشی موتورهای برقی هستیم تا مردم به استفاده از موتوربرقی به جای موتوربنزینی تشویق شوند. ضمن این که شهرداری برنامه دارد ظرف 5/1 سال آینده ورود و تردد موتورسیکلت های بنزینی را به محدوده طرح ترافیک ممنوع کند.

شنیده ام مطالعات طرحی با عنوان محدوده کم انتشار در حال انجام است، دراین باره توضیح می دهید؟

همه شهرهای بزرگ محدوده هایی را در سطح شهر تعریف می کنند با عنوان محدوده های کم انتشار که براساس این نامگذاری از تردد وسایل نقلیه آلوده به روش های مختلف در این محدوده جلوگیری می کنند. برنامه ما این است که ابتدا محدوده طرح ترافیک، سپس محدوده زوج و فرد و بعد هم کل شهر تهران را به عنوان محدوده کم انتشار تعریف کرده و با سازوکار هایی مانند جریمه و عوارض از تردد موتورسیکلت ها، خودروهای دیزلی و خودروهای آلاینده جلوگیری کنیم.

از تاکسی های هیبریدی چه خبر؟

برنامه استفاده از تاکسی های هیبریدی را هم در پایتخت داریم. همین هفته گذشته برای آن فراخوان دادیم. هر شرکتی که بتواند 200 دستگاه تاکسی هیبریدی وارد کند، ما نیز تسهیلات ویژه ای در اختیارش قرار می دهیم؛ به طور مثال حتی بخشی از شهر را برای تردد سریع در اختیارشان قرار دهیم. ضمن این که هیات وزیران در این زمینه مصوبه ای داشته مبنی براین که عوارض واردات خودروهای هیبریدی از موتور گرفته تا تاکسی، به جای 40 درصد به 4 درصد کاهش پیدا کرده است.

بررسی عملکرد کشورهای موفق در مهار بحران آلودگی هوا نشان می دهد راهکارهای آنها عملا همان نکاتی است که ما روی آن تاکید داریم، از توسعه حمل و نقل عمومی گرفته تا سوخت پاک و کاهش استفاده از خودروی شخصی. پس چرا آنها از این راهکارها نتیجه گرفتند و ما هنوز با بحران آلودگی دست و پنجه نرم می کنیم؟

آنها تجربه های طولانی مدت پنج تا ده ساله داشته اند و در اجرای برنامه هایشان نیز خیلی جدی بوده اند و حتی با تغییر مدیریت، برنامه ها عوض نشده و یک مسیر مشخص دنبال شده است. اگر این کارها را انجام دهیم ظرف چهار تا پنج سال نتیجه اولیه آن را می بینیم و اگر پس از آن نیز باز هم این طرح ها توسعه پیدا کنند، شک نکنید تا ده سال آینده در تهران هوای سالمی خواهیم داشت.

منبع:‌ جام جم آنلاین