تاثیر توافق ایران و ۱+۵ در آموزش عالی کشور

تسنیم: جعفر مهراد سرپرست ISC، گفت: جدا از جنبه‌های سیاسی و اقتصادی توافق ایران با گروه 1+5 که در آن براساس اطلاعات منتشر شده می‌توان مذاکرات انجام گرفته را مثبت ارزیابی کرد، جنبه‌های علمی و تحقیقاتی، موضوع با اهمیتی است که در صورت تحقق توافقنامه صورت‌های مختلفی پیدا خواهد کرد که در آن می‌توان پیشرفت‌های قابل انتظاری را برای دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور متصور شد. مهراد درباره رتبه‌بندی QS و سایر رتبه‌بندی‌های جهانی، گفت:در حالی که پایمردی و استقامت ملت شریف ایران در نهایت منجر به امضاء توافقنامه ایران با گروه 1+5 شد و نتایج مثبت آن را در هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو و در صورت عدم کارشکنی قدرت‌های بزرگ شاهد خواهیم بود، بخش آموزش عالی با شکیبایی و صبوری و نیز با ایثار و از خود گذشتگی، خدمات علمی شایان توجهی را در موضوعات مختلف به صنعت، اقتصاد و موضوعات علمی و اجتماعی ارائه کرده که به سهم خود قابل تقدیر بوده و جای تشکر دارد. وی ادامه داد: آثار مثبتی که می‌توان از نتایج توافق ایران با گروه 1+5 برای آموزش عالی و تحقیقات علمی در نظر گرفت از چند جهت قابل توجه است. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به معتبرترین رتبه‌بندی‌ها، اظهار داشت: اول اینکه در سایه تحریم‌ها مدت‌های مدیدی است که نشریات علمی و پایگاه‌های اطلاعاتی به تحویل دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی نمی‌شود. وی افزود: واقعیت‌هایی وجود دارد از جمله آنکه بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پایگاه‌های اطلاعاتی و فراهم‌آورندگان سیستم‌ها و نیز بیشترین تولیدات نشریات علمی معتبر در کشورهای پیشرفته و عمدتا در اروپا و آمریکای‌شمالی قرار دارد. هر چند که آسیای جنوب‌شرقی و استرالیا نیز از این جهت نسبت به سایر کشورها برتری دارند، اما به خاطر مسائل تحریم‌ها کارگزارانی که در عرصه نشریات علمی و تامین منابع اطلاعاتی فعالیت دارند به خاطر تحریم بانک‌ها قادر به سفارشات دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نبوده و به این جهت، اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به روش‌های غیرمتعارف نیازهای اطلاعاتی خود را از طریق کتابخانه‌ها و مراکز اسناد دانشگاهی تامین نموده‌اند. مهراد اظهار داشت: می‌توان به جرات بیان کرد که کمبود منابع در کتابخانه‌های دانشگاهی و تحقیقاتی محسوس است و حتی برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز نمی تواند نقیصه‌ای را که به خاطر تحریم‌ها در محیط‌های علمی و دانشگاهی حاکم می‌باشد جبران کند. از این‌ رو، انتظار می‌رود که با عادی شدن شرایط و برداشته شدن تحریم‌ها، سفارشات منابع علمی و تامین پایگاه‌های اطلاعاتی به آسانی صورت گیرد. وی تاکید کرد: می‌توان به این نکته اخیر، تحریم مواد و تجهیزات آزمایشگاهی را نیز اضافه کرد. صنعت دارو نیز در دانشکده‌های داروسازی از عدم دریافت مواد اولیه رنج می‌برد و توسعه این صنعت و بسیاری از رشته‌های صنعتی دیگر در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مثل نفت، گاز و پتروشیمی به مواد و تجهیزاتی نیاز دارند که در صورت رفع تحریم‌ها راه برای تهیه هموار خواهد داشت. سرپرست ISC ادامه داد: نکته بعد مربوط به تعاملات بین‌المللی و ارتباطات علمی میان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور با دانشگاه‌های کشورهای پیشرفته علمی و صنعتی است. همکاری‌های علمی واقعیتی است که در گذشته مطرح بوده، اما این مورد نیز به خاطر تحریم‌ها از سرعت و میزان آن کاسته شده است. همکاری‌های علمی بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با کشورهای پیشرفته می‌تواند ساختار پژوهش علمی در کشور را عوض کرده، میزان همکاری‌های علمی اقتصادی را افزایش داده و هزینه‌های پژوهشی را کاهش دهد. به علاوه، چنانچه ارتباط علمی ایران با کشورهای پیشرفته نهادینه شود این خود سهم بزرگی در تقلیل تنش‌ها و ایجاد صلح و آرامش در منطقه و جهان خواهد شد. وی افزود: نکته سوم تحصیلات دانشجویان ایرانی در کشورهای خارجی است. نظر به عدم صدور ویزا برای دانشجویان ایرانی توسط کشورهای غربی و نیز عدم امکان ارسال پول به عنوان شهریه برای دانشگاه‌های پیشرفته به خاطر تحریم‌های بانکی، بسیاری از دانشجویان ایرانی عازم کشورهایی می‌شوند که از نظر علمی، به هیچ‌وجه با توان علمی دانشگاه‌های ایران برابر نیستند. مهراد اظهار داشت: حضور دانشجویان ایرانی در مالزی، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و تعداد دیگری از این نوع کشورها برای تحصیل فرزندان این کشور شایسته نیست. در این نوع تحصیلات، بازده و کارایی وجود ندارد. بهره‌وری علمی اندک است. کیفیت کارهای تحقیقاتی ناچیز و ضعیف است. باید این واقعیت را بپذیریم که مثلا در ارتباط با آمریکا در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها حداقل بیش از 150 دانشگاه از 400 دانشگاه منتخب و تراز اول جهان به این کشور تعلق دارد. حتی در بین 10 دانشگاه اول در هر نظام رتبه‌بندی دو دانشگاه یعنی آکسفورد و کمبریج مربوط به انگلستان و 8 دانشگاه باقیمانده مربوط به ایالات متحده آمریکاست. همین وضعیت در کشورهایی مانند سوئیس، اسکاندیناوی، آلمان و فرانسه نیز حاکم است. اعزام دانشجو به این کشورها و یا تمایل دانشجویان ایرانی جهت ادامه تحصیل در دانشگاه‌های تراز اول جهان روح ابتکار و استفاده از تجارب علمی و اندیشه‌ها را تقویت می‌کند و رضایت‌مندی دانشجویان را افزایش می‌دهد. فناوری‌های موجود در دانشگاه‌های پیشرفته به موازات دانش‌افزایی، مهارت‌ها و دانش دانشجویان ایرانی را افزایش می‌دهد و زمینه‌های تحول، ایده‌پردازی و نوآوری را برای دانشجویان ایرانی به ارمغان خواهد آورد. مهراد گفت: نکته چهارم با به کارگیری فارغ‌التحصیلان ایرانی که از کشورهای خارجی فارغ‌التحصیل شده‌اند ارتباط دارد. جذب فارغ‌التحصیلان از کشورهای جهان سوم مورد تایید دانشگاه‌های صنعتی و دانشگاه‌های جامع و مادر نیست. سراغ ندارم که دانشگاه‌های بزرگ کشور اعم از پزشکی و غیرپزشکی نسبت به جذب فارغ‌التحصیلان از کشورهای در حال توسعه پیش‌قدم باشند. برعکس، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی بزرگ همواره از جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های تراز اول و ممتاز کشورهای پیشرفته استقبال می‌کنند. در اینجا، حتی جذب این فارغ‌التحصیلان را برای دانشگاه‌های متوسط و تازه تاسیس نیز توصیه نمی‌کنم. این فارغ‌التحصیلان نمی‌توانند در هیچ شرایطی بستر علمی و تحقیقاتی مناسبی برای توسعه رشته‌های دانشگاهی و انجام تحقیقات علمی مورد نیاز صنایع و کارخانجات فراهم آورند. شاید یکی از علل گسستگی روابط دانشگاه‌ها با صنایع، کارخانجات و خدمات همین عاملی باشد که به آن اشاره شد. وی خاطرنشان کرد: نکته پنجم در بحث علم و تحقیقات و در نتیجه حل مسائل هسته‌ای ایران با کشورهای گروه 1+5 به استفاده از فرصت‌های مطالعاتی اعضای هیئت‌علمی و حضور دانشمندان و پژوهشگران ایران در کنفرانس‌ها و کنگره‌های بین‌المللی مربوط شود. گرچه بسیاری از اساتید در این زمینه‌ها تلاش می‌کنند اما ثبت‌نام در سمینارها و کنگره‌ها به خاطر تحریم‌های بانکی و نبود روابط سیاسی با کشورهایی مثل آمریکا، کانادا و انگلستان مسائل عدیده‌ای را به وجود آورده است. وجود دفاتر حافظ منافع مفید است ولی خیلی از اوقات کارساز نیست. تاخیر در صدور ویزا نیز مشکلات خاص خود را دارد. بارها اتفاق افتاده است که استادان و پژوهشگران چشم به انتظار مانده و در دقایق پایانی مسافرت از عدم صدور ویزا مطلع می‌شوند. در این لحظه ابطال بلیت خطوط هوایی چقدر دشوار و خسارت بار است. مهراد در پایان گفت: به این ترتیب، امتیازاتی که از توافق جمهوری اسلامی ایران با گروه 1+5 مستقیم و یا به طور غیرمستقیم عاید آموزش عالی و تحقیقات علمی کشور خواهد شد گوناگون و متنوع است و امیدواریم که در آینده نزدیک شاهد ثمرات این کار ارزشمند سیاسی را در عرصه‌های مختلف از جمله در آموزش عالی و تحقیقات علمی به شرحی که بیان کردم باشیم.