چرا برج ميلاد بايد در فهرست آثار ملي ثبت شود؟

ایسنا: پانزده سال پيش به‌مناسبت يک‌صدمين زادروز امام خميني (ره)، بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران، كلنگ ساخت برجي مخابراتي و چندمنظوره در شمال غرب تهران با هدف ساخت سازه‏اي به‌يادماندني به‌عنوان نمادي براي شهر تهران و رفع نيازهاي مخابراتي و تلويزيوني اين شهر به زمين زده شد و «ميلاد» نام گرفت.

براساس نظر مسؤولان و متوليانش قرار شد، اين برج پس از ساخته شدن، كاركردهايي را مانند جاذبه‌ي گردشگري، تجاري و فرهنگي با ايجاد رستوران‌گردان، سکوي ديد، نگارخانه‌ي هنري، گنبد آسمان و موزه‌ي انقلاب اسلامي داشته باشد. کارکردهايي که سبب توجه کارشناسان ميراث فرهنگي به حفاظت و نگهداري از اين سازه شد.

شايد به همين دليل، مسؤول تهيه‌ي پرونده‌ي ثبت ملي برج ميلاد موظف به انجام مطالعه روي پروژه‌ي برج ميلاد و در نهايت، تهيه‌ي پرونده‌ي آن شد.

رضا موسوي در اين‌باره گفت: برج ميلاد بايد در فهرست آثار ملي به ثبت مي‌رسيد. چه بخواهيم و چه نخواهيم، اكنون اين سازه به يكي از نمادهاي مهم شهر تهران تبديل شده، شاخصه‌اي که يكي از ويژگي‌هاي ثبت هر اثر در فهرست آثار ملي است.

مسؤول تهيه‌ي پرونده‌ي برج «ميلاد» فرامنطقه‌يي شدن، داشتن شأن ملي و گستره‌ي فرهنگي يك اثر تاريخي را از جمله ويژگي‌هاي آن براي ثبت شدن در فهرست آثار ملي دانست و بيان كرد: با وجود مخالفت شوراي سياست‌گذاري با ثبت شدن برج ميلاد در چهارمين همايش ثبت آثار كه در هرمزگان و جزيره‌ي قشم برگزار شد، نكته‌اي قابل توجهي در جنوبي‌ترين جزيره‌ي ايران وجود داشت و آن، ساخت ماكت برج ميلاد در مركز اصلي جزيره‌ي قشم بود. همين امر، برج ميلاد را داراي شأن ملي مي‌كند. اين برج يك نقطه‌ي شناخته‌شده با گستره‌ي فرهنگي بسيار زياد است كه توجه به آن نيز از محدوده‌ي شهر تهران خارج شده است.

او ادامه داد:‌ هرچند ممكن است از نظر معماري، اشكال‌هايي به اين سازه به‌عنوان يك نماد وارد باشد، اما برج ميلاد يكي از قوي‌ترين تكنولوژي‌هاي ساخت در معماري معاصر و در واقع، بزرگ‌ترين دستاورد معماري ايران در 30 سال اخير است. اعتقاد داريم كه ايران در جريان تحريم‌ها خودكفا شد و ساخت برج ميلاد نيز از مهم‌ترين نمونه‌ها در كشور است.

وي مهندسي ايراني‌، طرح‌هاي برگرفته از معماري ايراني، جزييات اثر و عظمت اين سازه را از مهم‌ترين شاخصه‌هاي برج ميلاد دانست و ادامه داد:‌ برج ميلاد به نماد شهر تهران تبديل شده است و حتا گاهي سنگيني آن روي «برج آزادي» نيز سايه مي‌اندازد. هرچند برج آزادي در جايگاه خود قابل دفاع است، اما برج ميلاد چيزي نيست كه به‌راحتي بتوان آن را ناديده گرفت.

منظر برج ميلاد در معرض خطر است

اين کارشناس حوزه‌ي ميراث فرهنگي اظهار کرد: كارشناسان حاضر در جلسه‌ي دفاعيه‌ي ثبت برج ميلاد، يكي از دلايل مخالفت خود را با ثبت اين اثر، تخريب نشدن آن تا 100 سال ديگر عنوان کردند، در صورتي كه نگراني ما تخريب اين اثر نيست، بلكه امروز برج ميلاد در معرض خطر منظري است و با توجه به محوطه‌ي باز اطراف اثر كه بسيار مستعد تصاحب و ساخت‌و‌ساز است، ما موظف به ثبت و تعيين كردن حريم آن هستيم.

او افزود: اگر حالا برج ميلاد را ثبت كنيم، از حريم آن هم مي‌توانيم دفاع كنيم. حالا اگر از اتوبان همت يا رسالت عبور كنيم، به‌راحتي از پايه تا تاج برج ميلاد ديده مي‌شود، سازه‌اي که عظمت و عناصر معماري در تركيب‌بندي معماري آن از بالا تا پايين مشخص است. تصور كنيد در فاصله‌ي بسيار نزديك اين بنا، ساختماني 12 طبقه ساخته شود، در اين صورت، ديد اين اثر از بين مي‌رود و دقيقا چيزي كه امروز ديدنش، احساس غرور ايجاد مي‌كند، به عنصري زائد تبديل مي‌شود كه از پشت يك ساختمان بلند سرك مي‌كشد. ما بايد از اين‌گونه اغتشاش‌هاي منظري در شهر جلوگيري كنيم و تنها راه حل آن ثبت سريع برج ميلاد در فهرست آثار ملي است.

برج ميلاد بايد به سرعت در فهرست آثار ملي ثبت شود

موسوي با تأکيد بر لزوم دفاع از ساحت منظره‌ي برج ميلاد، اين موارد را دلايلي براي توضيح لزوم ثبت فوري برج ميلاد در فهرست آثار ملي دانست و بيان كرد: در چهارمين همايش شوراي سياست‌گذاري ثبت آثار تاريخي، چالش ثبت خيابان ولي‌عصر (عج) به‌دليل گسترده بودن پرونده، سنگيني و سختي دفاع از آن سبب شد پرونده‌ي برج ميلاد قدري به سايه برود. در واقع، پرونده‌هاي ارائه‌شده از استان تهران آثاري ويژه و چالش‌برانگيز بودند. پرونده‌ها به حدي سنگين بودند كه تقريبا رمق گروه دفاع‌كننده گرفته شد.

او معتقد است: مسائلي مانند تكميل نبودن پرونده براي ثبت نشدن برج ميلاد در فهرست آثار ملي اصلا صحيح نيست.

وي با تأكيد بر اين‌كه بايد به سرعت به سمت ثبت برج ميلاد در فهرست آثار ملي برويم، گفت: كار ساخت برج ميلاد تكميل شده و به‌گونه‌هاي مختلف مورد بهره‌برداري قرار گرفته است. تنها موردي كه از اين مجموعه هنوز تكميل نشده، محوطه‌سازي آن است كه با توجه به تصويب طراحي آن، مغايرتي با ثبت اثر ندارد. معتقدم دست كم وقتي ما اين اثر را با طراحي محيط اطرافش ثبت كنيم، با وجود اين‌كه هنوز محوطه‌سازي اجرايي نشده، شرايطي فراهم مي‌شود كه بتوانيم روي ادامه‌ي ساخت‌وسازها در اطراف برج ميلاد نظارت كنيم تا خارج از ضوابط آثار فرهنگي، معماري و شهرسازي، اقدامي در اين مجموعه انجام نشود.

موسوي برج ميلاد را جزو آثار معماري دوره‌ي معاصر دانست و افزود: اگر بپذيريم ثبت مجموعه‌ي برج ميلاد (برج و محوطه) در فهرست آثار ملي مشكل بود، امكان ثبت عرصه‌ي برج در فهرست آثار ملي دور از ذهن نبود. پيشنهاد گروه کارشناسي استان تهران ثبت سايت پلان و طرح‌هاي مصوب بود تا پس از نظارت كارشناسان ميراث فرهنگي، طرح‌هاي مربوط به برج ميلاد نيز اجرايي شوند و با رعايت ضوابط اجرا، منظره‌ي اين برج مخدوش نشود.

وي ادامه داد: شايد براي اين‌گونه اقدامات به گفت‌وگوي بيشتري نياز باشد. اين سازه، يك نمونه‌ي بارز از معماري دوره‌ي معاصر در ايران و افتخار ايرانيان است، معتقدم بايد از دوره‌ي خود اثري باقي بگذاريم و امروز بخت برج ميلاد در اين مسير را ناديده نگيريم. ساخت برج ميلاد كاري تكنيكال، فني و بسيار مشكل بود. اين بنا به واسطه‌ي شاخص‌هاي معماري، ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد و شئونات ملي، شرايط ثبت شدن در فهرست آثار ملي را دارد.

به مانور معمارانه به زبان بين‌المللي نياز داريم

موسوي بيان كرد: تكنيك برجسته‌ي معماري برج ميلاد كتمان‌ناپذير است. ما بايد با برج ميلاد در دنيا پُز دهيم. همه‌چيز مقرنس، معرق، ارسي و شيشه‌هاي رنگي نيست، آن‌ها جايگاه خود را در معماري سنتي و ايراني دارند. ما نيازمند مانور معمارانه به‌شكل مدرن يا كلاسيك به زبان بين‌المللي هستيم. امروزه اگر يك اثر ويژه‌ي معماري در كشورهاي پيشرفته‌ي جهان ساخته شود، پيش از برگزار شدن مراسم بازگشايي، لوح ثبتي آن رونمايي مي‌شود. ما به تفكر پيشرفته در زمينه‌ي نگاه به مواريث فرهنگي معاصر نياز داريم كه مسؤوليت آن به‌شكل مستقيم بر دوش كارشناسان ميراث فرهنگي است.

وي معتقد است: اگر برج آزادي هنوز سر جاي خود است، اگر تصويرش هنوز مخدوش نشده و اطراف آن از هرگونه ساخت‌و‌ساز خالي است، از لطف خدا و بخت بلند تهراني‌هاست. معتقدم خداوند برج آزادي را نگه داشته است، چون تهراني‌ها را دوست دارد و از برج آزادي حفاظت مي‌كند، وگرنه امكان ساخته شدن ساختمان‌هاي بلند و كشيدن مونوريل در اطراف اين برج و ... وجود داشته است.

او گفت: موقعيت قرار گرفتن برج آزادي به‌عنوان يكي از مهم‌ترين، جدي‌ترين و زيباترين ورودي‌هاي تهران، مستعد گسترش ساخت‌وسازهاي شهري، مانند هتل است. اگر تا كنون اين اتفاق نيفتاده، دست طبيعت در كار بوده است.

موسوي ادامه داد: قرار نيست براي برج ميلاد نيز اين شانس تكرار شود. اين خواست خدا بود كه برج آزادي به‌عنوان يك اثر ملي ثبت شد و از آن حفاظت شده است. مي‌گويند برج ميلاد شأن ملي ندارد و منحصربه‌فرد نيست، يعني ارزش‌هاي تصويري، فرهنگي و معماري‌اش در كشور گسترده نيست. نمي‌دانم مگر كسي به منحصربه‌فرد بودن اين برج شك دارد؟ آيا كسي به اين‌كه اين برج يك اثر گردشگري و يكي از چند برج بلند دنياست، مشكوك است؟ مگر برج ايفل در فرانسه چه ويژگي‌هايي دارد؟ برج ايفل فقط يك نماد و سازه است كه به‌عنوان شاخصه‌ي كشور فرانسه مطرح شده است. در حالي كه برج ميلاد يك اثر ايراني است و فقط يك بناي تهراني نيست. اين اثر در كل كشور شناخته‌شده است.

او اظهار كرد: من پيش از مطرح شدن پرونده‌ي برج ميلاد در همايش ثبت آثار، كمي نگران بودم كه مبادا هيأت بررسي و تصويب آثار ملي، استان تهران را مجبور به تهيه‌ي پرونده‌ي ثبت جهاني برج ميلاد كند، غافل از اين‌كه هنوز در ثبت اين اثر ترديد وجود دارد.

وي در پاسخ به اين پرسش كه در استان تهران هنوز بناها و خانه‌هاي تاريخي زيادي در شرايط نامناسبي وجود دارند كه به دلايل متعدد از سوي اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري اين استان در فهرست آثار ملي ثبت نشده‌اند، چرا بايد روي پرونده‌ي ثبت ملي برج ميلاد وقت گذاشت؟ گفت: هر بنايي، موضوع خود را دارد، شرايط امروز در استان تهران به‌گونه‌اي است كه بيشترين تلاش ما ثبت فضاهاي عمومي است. دلايل آن هم بسيار موجه است، اما در اين گفت‌وگو نمي‌گنجد. گرچه هرگز از ثبت ديگر بناها غافل نيستيم، اما ضرورت امروز، ثبت حمامي 40 ساله در روستايي نزديك به تهران نيست، در شرايطي كه تا يك‌ماه پيش، خبري از ثبت «تالار وحدت» نبود. اگر ما ثبت بناهاي تاريخي را در دستور كار داشته باشيم، برج ميلاد نيز مي‌تواند يكي از آن بناها باشد.

قوانين ثبت آثار تاريخي بايد بازنگري شوند

موسوي اضافه كرد: تا کنون بناهاي شاخص و عالي استان تهران در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده‌اند. نه اين‌كه كار ثبت به پايان رسيده باشد، اما بسياري از بهترين‌ها ثبت شده‌اند كه متأسفانه به‌دليل مشكلات قانون ثبت كه عاجزانه تقاضاي بازنگري در آن را داريم، آثار ثبت‌شده در معرض نابودي هستند. فراموش نكنيم تا سال 1368 فقط 30 بنا در شهر تهران ثبت شده و تحت حمايت قانون بودند و امروز بيش از 300 اثر به اين فهرست اضافه شده‌اند. برج ميلاد مي‌تواند يكي از اين بناها باشد، نمي‌توان وجود آن را انکار كرد و گفت چون فلان خانه هنوز در فهرست آثار ملي به ثبت نرسيده است، نمي‌توان برج ميلاد را ثبت كرد.

چگونگي شكل‌گيري برج ميلاد

به گزارش ايسنا، هرچند در هشت سال نخست آغاز ساخت برج ميلاد فقط 40 درصد اين برج تکميل شد، اما با سرعت دادن به پروژه توسط شهردار وقت تهران، 60 درصد بعدي آن در مدت 30 ماه ساخته شد. اين سازه سرانجام 11 سال پس از آغاز شدن ساخت، 16 مهر 1387 با حضور برخي نمايندگان مجلس، اعضاي شوراي اسلامي شهر تهران و محمدباقر قاليباف ـ شهردار تهران ـ با شعار «آسمان نزديک است» گشايش يافت.

اما پيشنهاد ساخت اين پروژه 20 سال پيش، يعني در سال 1370 به‌عنوان ساخت يک برج و تالار نمادين براي شهر تهران در زماني که مسعود رجب‌پور شهردار تهران بود، مطرح شد و مکان کنوني آن، در سال 1372 پس از بررسي و مطالعه‌ي 17 نقطه‌ي مختلف در تهران توسط يک گروه شامل تيم‌هاي شهرسازي، مطالعات تلويزيون، مخابرات، راه و ساختمان، اقتصادي، معماري، هواشناسي، مطالعات ترافيک و ژئوتکنيک در ميان تپه‌اي با مساحت تقريبي 14 هکتار در جنوب محله‌ي شهرک غرب و شمال کوي نصر (گيشا) در منطقه‌ي 2 شهرداري تهران و در ميان چهار بزرگراه اصلي يعني بزرگراه‌هاي همت، چمران، حکيم و شيخ فضل‌الله نوري برگزيده شد.

دسترسي همگاني با سطح سرويس‌دهي مطلوب، قرار گرفتن در مرتفع‌ترين نقطه‌ي شهر، اشراف بر زيباترين مناظر و نقاط شهر، داشتن فضايي براي عملکردهاي پيشنهادي و توسعه‌يي، مجهز بودن به تأسيسات زيربنايي، داشتن فاصله‌ي مناسب با پايانه‌هاي مهم مانند فرودگاه و ايستگاه راه‌آهن، ايجاد پوشش تلويزيوني، قابليت ارتباط و ديد مستقيم با ايستگاه‌هاي مخابراتي، استقرار در ميان کاربري‌هاي هماهنگ و غيرمزاحم، استقرار در امتداد محورهاي عمده‌ي شهر، داشتن پتانسيل برقراري ارتباط بصري با ديگر نشانه‌ها و فضاهاي شهري و قابليت برخورداري از فضاهاي سبز يا ديگر عناصر طراحي محيطي، از جمله عواملي بودند كه براي انتخاب جايگاه كنوني برج ميلاد مطرح شدند.